Professor Ádil Ahmetovtyń «Vıkıngderdiń izimen». (Ǵylymı gıpotezalyq týyndy) kitabynan «Baıyrǵy vıkıngderdiń mádenı-áleýmettik ortasyndaǵy genealogııa men shejireniń alatyn orny» dep atalatyn bóligi budan aldyn oqyrman nazaryna usynylǵan. Osy kitaptan úzindi jarııalaýdy odan ári jalǵastyramyz. Birge oqıyq.
Adam balasy jylqyny qolǵa úıretpes buryn aldymen ózen-
kólderdi eskektermen qozǵalatyn qaıyqtarmen, odan soń jelkendi
kemelerdiń kómegimen teńizder men muhıttardy da qosa
baǵyndyryp alǵan syńaıly. Bulaı topshylaýǵa tolyq negiz bar,
óıtkeni osydan sál aldaǵy taraýlarda munyń naqty dálelderin
baıyrǵy skandınavııalyq vıkıngterdiń qoldanǵan alýan túrli
qaıyqtary men kemeleri baıqatsa, ekinshi dálelin endi mine, este
joq eski zamandarda baıyrǵy vıkıngterdiń jartastarda
bádizdelgen keme beınelerinen de kórip otyrmyz. Máselen, dál osy
máselege tikeleı qatysy bar Norvegııanyń jıhangez ǵalymy Týr
Heıerdaldyń Kavkazǵa jasaǵan tórt saparynyń birinde
Ázerbaıjan astanasy Bakýden alpys shaqyrym jerdegi Gobýstan
petroglıfteriniń arasynan baıyrǵy vıkıng kemeleriniń tasqa
bádizdelgen beınelerin kózi shalyp, shekten tys tańdanǵanyna
silteme jasaǵanbyz. Óıtkeni álgi petroglıfterde beınelengen
kemeler baıyrǵy vıkıngterdiń kúnbasty kemelerinen eshbir
aınymaıtyn edi. Mine sondyqtan da, bizder tómende Gobýstan
jartastarynda bádizdelgen álgi kemelerdiń foto-beınelerin qosa
berip otyrmyz. Álgi petroglıfterdiń arasynda vıkıng dáýirindegi
júk tasıtyn kemelermen qatar alys teńiz saparlaryna laıyqty ári
uzyn, ári súıir, ári júrdek kemelerdiń de beıneleri kezdesedi.
Olardy zerttep-zerdelegen ǵalymdar álgindeı keme beıneleriniń
mezolıt dáýirinde, odan da dálirek aıtqanda, osydan 15000 jyl
buryn nemese b.z. burynǵy onynshy jáne segizinshi ǵasyrlar
arasynda bádizdelenin anyqaǵan. Týr Heıerdal úshin álgi kemeler
týraly aqparat taptyrmaıyn olja bolatyn. Sebebi ol usynǵan
gıpoteza boıynsha, vıkıngterdiń qudaıy nemese olardyń eń
baıyrǵy qolbasshysy Odın o basta Skandınavııaǵa Kavkaz ben
Kaspıı mańaınan attanǵan. Tómende keltirilgen petroglıfterge
súıene otyryp, Týr Heıerdal álem órkenıeti bıyrǵy Mysyr,
Mesopotamııa nemese Indııa mádenıetterinen áldeqaıda buryn jer
betine kemelerdiń kómegimen teńizder arqyly taralǵan degen batyl
baılamǵa kelgen-tin. 1999 jyly Ázerbaıjanǵa jasaǵan úshishi
saparynan keıin Týr Heıerdal Gobýstandaǵy petroglıfterde
beınelenen kemeler álemdegi eń baıyrǵy kemeler jáne adamzattyń
uly kóshi Kavkaz mańaıynan bastalǵan degen toqtamǵa keledi.
Aıtsa-aıtqandaı-aq, kemelerdiń jartastarda bádizdelgen
beıneleri álemiń ártúrli aımaqtarynda ushyrasatyn biregeı óner
týyndylary bolyp tabylady. Al Kavkaz aımaǵynda ondaı
beıneler tek Gobýstanda ǵana kezdesedi. Olardy jiti zertteý
barysynda ǵalymdar Gobýstan mádenıetiniń myńdaǵan ǵasyrlyq
tarıhy bar degen túıin jasaıdy. Sonymen qatar olar
Gobýstandaǵy kemelerdiń beınelerin úsh topqa bóledi. Birinshi
topqa ekiden altyǵa deıin adam syıatyn eń baıyrǵy qaıyqtardy,
ekinshi topqa dinı astary bar kúnbasty kemelerdi, úshinshi topqa
ishki qabyrǵalary kóldeneń taqtaılarmen jalǵasqan keme úlgilerin
jatqyzady. Qalaı bolǵanda da, Gobýstan peroglıfteri tas
dáýrindegi mádenı evolıýııanyń birneshe myń jyldyq tarıhy bar
ekeninen habar beredi. Máselen, ondaǵy jer qyrtysynyń ortańǵy
qabatynan tabylǵan úńgirdegi artefaktiler b.z. burynǵy 8 jáne 7
ǵasyrlarǵa tán bolsa, olardyń AMS (Accelerator Mass-
Spectrometry), ıaǵnı Akselerator Mass-spektrometrııa ádisimen
zerttelgen analızi olardyń jasynyń 14,500 jylǵa teń ekenin
kórsetedi. Óz kezeginde bul kórsetkish Gobýstanda bádizdelgen
kemelediń jasyn b.z. burynǵy onynshy-segizishi ǵasyrlarmen
belgileýge múmkindik beredi.
Sózimiz dáleldi bolý úshin tómende Gobýstan petroglıfter
keshenindegi jartastardyń betine bádizdelgen vıkıng kemeleriniń
Vıkıpedııadan alynǵan beınelerin sol qalpynda berip otyrmyz.
Olardyń arasynda vıkıngderdiń o basta kúnge tabynǵan dinı
nanym-senimderinen málimet beretin kúnbasty kemeleri de, uzaq
teńiz saparlarynda paıdalanǵan uzyn da súıir ári júrdek kemeleri
de, turqy qysqa júk kemeleri de ap-aıqyn kórinis tapqan.
Gobýstandaǵy kúnbasty kemelerdiń beınelerinen col zamandaǵy adamdardyń Kúnge tabynǵan dinı nanym-senimderiniń astary anyq baıqalady.
(jalǵasy bar)
