Viking kemelerınıŋ Gobustan petroglifter keşenındegı ızderı

Professor Ädıl Ahmetovtyŋ «Vikingderdıŋ ızımen». (Ǧylymi gipotezalyq tuyndy) kıtabynan «Baiyrǧy vikingderdıŋ mädeni-äleumettık ortasyndaǧy genealogiia men şejırenıŋ alatyn orny» dep atalatyn bölıgı būdan aldyn oqyrman nazaryna ūsynylǧan. Osy kıtaptan üzındı jariialaudy odan ärı jalǧastyramyz. Bırge oqiyq. Adam balasy jylqyny qolǧa üiretpes būryn aldymen özen- kölderdı eskektermen qozǧalatyn qaiyqtarmen, odan soŋ jelkendı kemelerdıŋ kömegımen teŋızder men mūhittardy da qosa baǧyndyryp alǧan syŋaily. Būlai topşylauǧa tolyq negız bar, öitkenı osydan säl aldaǧy taraularda mūnyŋ naqty dälelderın baiyrǧy skandinaviialyq vikingterdıŋ qoldanǧan aluan türlı qaiyqtary men kemelerı baiqatsa, ekınşı dälelın endı mıne, este joq eskı zamandarda baiyrǧy vikingterdıŋ jartastarda bädızdelgen keme beinelerınen de körıp otyrmyz. Mäselen, däl osy mäselege tıkelei qatysy bar Norvegiianyŋ jihangez ǧalymy Tur Heierdaldyŋ Kavkazǧa jasaǧan tört saparynyŋ bırınde Äzerbaijan astanasy Bakuden alpys şaqyrym jerdegı Gobustan petroglifterınıŋ arasynan baiyrǧy viking kemelerınıŋ tasqa bädızdelgen beinelerın közı şalyp, şekten tys taŋdanǧanyna sılteme jasaǧanbyz. Öitkenı älgı petroglifterde beinelengen kemeler baiyrǧy vikingterdıŋ künbasty kemelerınen eşbır ainymaityn edı. Mıne sondyqtan da, bızder tömende Gobustan jartastarynda bädızdelgen älgı kemelerdıŋ foto-beinelerın qosa berıp otyrmyz. Älgı petroglifterdıŋ arasynda viking däuırındegı jük tasityn kemelermen qatar alys teŋız saparlaryna laiyqty ärı ūzyn, ärı süiır, ärı jürdek kemelerdıŋ de beinelerı kezdesedı. Olardy zerttep-zerdelegen ǧalymdar älgındei keme beinelerınıŋ mezolit däuırınde, odan da dälırek aitqanda, osydan 15000 jyl būryn nemese b.z. būrynǧy onynşy jäne segızınşı ǧasyrlar arasynda bädızdelenın anyqaǧan. Tur Heierdal üşın älgı kemeler turaly aqparat taptyrmaiyn olja bolatyn. Sebebı ol ūsynǧan gipoteza boiynşa, vikingterdıŋ qūdaiy nemese olardyŋ eŋ baiyrǧy qolbasşysy Odin o basta Skandinaviiaǧa Kavkaz ben Kaspii maŋainan attanǧan. Tömende keltırılgen petroglifterge süiene otyryp, Tur Heierdal älem örkenietı biyrǧy Mysyr, Mesopotamiia nemese İndiia mädenietterınen äldeqaida būryn jer betıne kemelerdıŋ kömegımen teŋızder arqyly taralǧan degen batyl bailamǧa kelgen-tın. 1999 jyly Äzerbaijanǧa jasaǧan üşışı saparynan keiın Tur Heierdal Gobustandaǧy petroglifterde beinelenen kemeler älemdegı eŋ baiyrǧy kemeler jäne adamzattyŋ ūly köşı Kavkaz maŋaiynan bastalǧan degen toqtamǧa keledı. Aitsa-aitqandai-aq, kemelerdıŋ jartastarda bädızdelgen beinelerı älemıŋ ärtürlı aimaqtarynda ūşyrasatyn bıregei öner tuyndylary bolyp tabylady. Al Kavkaz aimaǧynda ondai beineler tek Gobustanda ǧana kezdesedı. Olardy jıtı zertteu barysynda ǧalymdar Gobustan mädenietınıŋ myŋdaǧan ǧasyrlyq tarihy bar degen tüiın jasaidy. Sonymen qatar olar Gobustandaǧy kemelerdıŋ beinelerın üş topqa böledı. Bırınşı topqa ekıden altyǧa deiın adam syiatyn eŋ baiyrǧy qaiyqtardy, ekınşı topqa dıni astary bar künbasty kemelerdı, üşınşı topqa ışkı qabyrǧalary köldeneŋ taqtailarmen jalǧasqan keme ülgılerın jatqyzady. Qalai bolǧanda da, Gobustan peroglifterı tas däurındegı mädeni evoliusiianyŋ bırneşe myŋ jyldyq tarihy bar ekenınen habar beredı. Mäselen, ondaǧy jer qyrtysynyŋ ortaŋǧy qabatynan tabylǧan üŋgırdegı artefaktıler b.z. būrynǧy 8 jäne 7 ǧasyrlarǧa tän bolsa, olardyŋ AMS (Accelerator Mass- Spectrometry), iaǧni Akselerator Mass-spektrometriia ädısımen zerttelgen analizı olardyŋ jasynyŋ 14,500 jylǧa teŋ ekenın körsetedı. Öz kezegınde būl körsetkış Gobustanda bädızdelgen kemeledıŋ jasyn b.z. būrynǧy onynşy-segızışı ǧasyrlarmen belgıleuge mümkındık beredı. Sözımız däleldı bolu üşın tömende Gobustan petroglifter keşenındegı jartastardyŋ betıne bädızdelgen viking kemelerınıŋ Vikipediiadan alynǧan beinelerın sol qalpynda berıp otyrmyz. Olardyŋ arasynda vikingderdıŋ o basta künge tabynǧan dıni nanym-senımderınen mälımet beretın künbasty kemelerı de, ūzaq teŋız saparlarynda paidalanǧan ūzyn da süiır ärı jürdek kemelerı de, tūrqy qysqa jük kemelerı de ap-aiqyn körınıs tapqan. Gobustandaǧy künbasty kemelerdıŋ beinelerınen col zamandaǧy adamdardyŋ Künge tabynǧan dıni nanym-senımderınıŋ astary anyq baiqalady.    

(jalǧasy bar)