Būdan aldyn professor Ädıl Ahmetovtyŋ «Vikingderdıŋ ızımen». (Ǧylymi gipotezalyq tuyndy) kıtabynan «Älemdık mänı bar genografiialyq joba» dep atalatyn bölıgı oqyrman nazaryna ūsynylǧan. Osy kıtaptan üzındı jariialaudy odan ärı jalǧastyramyz. Bırge oqiyq.
Qazırgı Ortalyq Aziianyŋ aumaǧyn mekendeitın halyqtar men
Soltüstık Europada tūratyn skandinaviialyqtardyŋ arasyndaǧy
qarym-qatynas myŋ jyldan astam uaqytty qūraidy degen
pıkırdegılerdıŋ bırı - Daniianyŋ Kopengagen univesitetınıŋ aiasynda
genetikalyq zertteulermen ainalysatyn Geogenetikalyq
Ortalyqtyŋ jetekşısı, norveg tarihşysy Sturla Ellingvog.
Mūnyŋ naqty dälelın bızder 2015 jyly aqpan aiynyŋ 23-ı künı
«The Astana Times» gazetınde «The Scandinavian Team Searches for
Indoeuropean Homeland Through Kazakhstan DNA»
(«Skandinaviialyq komanda ündıoeuropalyqtardyŋ otanyn
qazaqstandyq DNK arqyly ızdeude») atty maqalada jariialanǧan
mälımetterden bıldık. Ol maqaladan älgınde ǧana atalǧan
Geogenetikalyq Ortalyqtyŋ jetekşısı Sturla Ellingvog pen
daniialyq DNQ-zertteuşı ǧalym Peter Damgordanyŋ
S.Toraiǧyrov atyndaǧy Pavlodar universitetıne arnaiy
missiiamen kelgenı, sonymen qatar Sturla Ellingvog jetekşılık
etetın ǧylymi komandanyŋ jūmysyna arheologtar men lingvister
de, tarihşylar men genetik ǧalymdar da, sondai-aq, älgı ǧylymi
komandamen tyǧyz bailanys ornatyp ülgergen Qaraǧandy
universitetınıŋ zerteuşılerı de, sol siiaqty Norvegiianyŋ älemge
äigılı arheolog-ǧalymy Tur Heierdaldyŋ qyzy Bettina Heierdal
da atsalysyp jürgenı belgılı boldy. Maqalada, sonymen qatar,
joǧaryda atalǧan ǧylymi komandanyŋ közdegen negızgı maqsaty -
Skandinaviia men Qazaqstannan jinalǧan genetikalyq aiǧaqtar
men lingvistikalyq aiǧaqtardy şendestıre otyryp, ejelgı
Skifiianyŋ, naqtyraq aitqanda, bügıngı Qazaqstannyŋ ejelgı
ündıeuropalyqtardyŋ ǧana emes, bügıngı norvegterdıŋ de baiyrǧy
otany ekenın ıs jüzınde däleldeu ekenı aşyq aitylǧan.
Aitsa-aitqandai-aq, Sturla Ellingvog bastaǧan ǧalymdar
toby közdegen maqsattaryna qol jetkızu üşın, Pavlodar qalasyna
tiıp tūrǧan Ertıs boiyn baiyrǧy zamandarda mekendegen halyqtyŋ
DNQ ülgılerın jiystyruǧa bırden kırısıp ketken. Sonyŋ
nätijesınde olar Pavlodar, Qostanai jäne Qaraǧandy öŋırınen
qola däuırı men erte temır däuırıne tän, iaǧni bızdıŋ zamanymyzdan
4000 jyl būryn ömır sürgen adamdarǧa tän ärı öte jaqsy saqtalǧan
120 DNQ ülgılerın jinap alady.
Sosyn, ǧalymdardyŋ baiyrǧy ündıeuropalyqtardyŋ ejelgı
mekenın Qazaqstannyŋ joǧaryda atalǧan aimaqtarynan ızdeuınıŋ de
özındık sebebı bar. Öitkenı, 1956 jyly arǧy tegı litvalyq
Amerika ǧalymy Mariia Gimbutas ūsynǧan qorǧan teoriiasy
boiynşa, baiyrǧy ündıeuropalyqtardyŋ o bastaǧy otany şyǧys
Ukraina jerı men oŋtüstık Resei territoriiasynan bastap
Qazaqstannyŋ soltüstık batysyna deiın sozylyp jatqan ūlan-
baitaq Ponti dalalasynda ornalasqan jäne sol daladan baiyrǧy
ündıeuropalyqtar batysta jatqan Europa qūrlyǧyna ǧana emes,
şyǧystaǧy Aziiaǧa da boilai enıp, taraǧan. Endı mıne, Mariia
Gimbutastyŋ qorǧan teoriiasyn belgılı mölşerde genetikalyq
aiǧaqtar da däleldei tüskenı baiqalady. Mäselen, keiıngı 15 jylda
jürgızılgen genetikalyq zertteulerdıŋ nätijelerıne säikes, Y-
DNQ I gaplotoby ündıeuropalyqtarǧa tän ekenı aiqyndalǧan.
Sosyn, mūndai säikestıktı älemdegı eŋ ozyq ärı zamanaui
laboratoriia sanalatyn Kopengagendegı DNQ-laboratoriiasy men
Geogenetika Ortalyǧynyŋ ǧalymdary da qūptap otyr. Mysaly,
joǧaryda atalǧan Peter Damgordtyŋ mälımetı boiynşa, keiıngı
jyldary DNQ tehnologiiasy, äsırese, adamzattyŋ o bastaǧy
migrasiialyq baǧyttaryn aiqyndauǧa baǧyttalǧan tarihi zertteu
jūmystarynda ülken basymdyqqa ie bolǧan. Säikesınşe,
joǧaryda atalǧan zamanaui jabdyqtarmen jaraqtalǧan
Kopengagendegı DNQ-laboratoriiasy men Geogenetikalyq Ortalyq
ündıeuropalyqtardyŋ baiyrǧy otanyn anyqtauǧa da ülken
mümkındık aşyp otyr deuge negız bar. Öitkenı, Sturla Elingvog
qolǧa alyp otyrǧan ǧylymi jobaǧa Daniia ükımetınıŋ tarapynan
öte kölemdı grant bölıngen jäne älgı jobanyŋ ıske asuyna
Oslodaǧy Kon-Tiki muzeiı men Şvesiianyŋ Gotenburg
universitetı, sol siiaqty Daniianyŋ Kopengagen universitetı de
ülken qoldau bıldırıp otyr. Sosyn, Qazaqstannan alynǧan
genetikalyq materialdar Daniiadaǧy zamanaui DNQ
laboratoriiasynda zerttelgenın de esten şyǧarmaǧan jön. Däl osy
ūsta joǧaryda atalǧan maqaladaǧy Sturla Ellingvogtyŋ myna bır
pıkırınıŋ de maŋyzy öte erekşe. Ǧalym bylai deidı: «Two thousand
years ago, we started having Kurgan graves in Scandinavia. The
commonalties between burial mounds in Norway and Scythian/Saka
mounds in Kazakhstan are striking. The Scythian people had these
ornaments, these animal ornaments, which are very, very mportant in
Scandinavian art… and the ornaments are actually quite similar, which
is striking, it’s very special.» (Kursiv bızdıkı –Ä.A.)
Būl mätınnıŋ qazaq tılındegı maǧynasy tömendegıdei: «Bızder
qorǧan-beiıtterdı Skandinaviiada osydan 2000 jyl būryn sala
bastadyq. Norvegiiadaǧy adam jerlengen qorǧandar men
Qazaqstandaǧy Skif/Saq qorǧandarynyŋ arasyndaǧy ortaq
ūqsastyqtar adam taŋqalarlyq. Skifterdıŋ oiu-örnekterı,
äsırese januarlar keiıpındegı örnekterı skandinaviialyq oiu
önerınde erekşe maŋyzdy ärı olar bır-bırıne öte ūqsaidy jäne
sonysymen de keremettei ärı taŋqalarlyq.»
(jalǧasy bar)
Ūqsas jaŋalyqtar
