Budan aldyn professor Ádil Ahmetovtyń «Vıkıngderdiń izimen». (Ǵylymı gıpotezalyq týyndy) kitabynan «Álemdik máni bar genografııalyq joba» dep atalatyn bóligi oqyrman nazaryna usynylǵan. Osy kitaptan úzindi jarııalaýdy odan ári jalǵastyramyz. Birge oqıyq.
Qazirgi Ortalyq Azııanyń aýmaǵyn mekendeıtin halyqtar men
Soltústik Eýropada turatyn skandınavııalyqtardyń arasyndaǵy
qarym-qatynas myń jyldan astam ýaqytty quraıdy degen
pikirdegilerdiń biri - Danııanyń Kopengagen ýnıvesıtetiniń aıasynda
genetıkalyq zertteýlermen aınalysatyn Geogenetıkalyq
Ortalyqtyń jetekshisi, norveg tarıhshysy Stýrla Ellıngvog.
Munyń naqty dálelin bizder 2015 jyly aqpan aıynyń 23-i kúni
«The Astana Times» gazetinde «The Scandinavian Team Searches for
Indoeuropean Homeland Through Kazakhstan DNA»
(«Skandınavııalyq komanda úndioeýropalyqtardyń otanyn
qazaqstandyq DNK arqyly izdeýde») atty maqalada jarııalanǵan
málimetterden bildik. Ol maqaladan álginde ǵana atalǵan
Geogenetıkalyq Ortalyqtyń jetekshisi Stýrla Ellıngvog pen
danııalyq DNQ-zertteýshi ǵalym Peter Damgordanyń
S.Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlodar ýnıversıtetine arnaıy
mıssııamen kelgeni, sonymen qatar Stýrla Ellıngvog jetekshilik
etetin ǵylymı komandanyń jumysyna arheologtar men lıngvıster
de, tarıhshylar men genetık ǵalymdar da, sondaı-aq, álgi ǵylymı
komandamen tyǵyz baılanys ornatyp úlgergen Qaraǵandy
ýnıversıtetiniń zerteýshileri de, sol sııaqty Norvegııanyń álemge
áıgili arheolog-ǵalymy Týr Heıerdaldyń qyzy Bettına Heıerdal
da atsalysyp júrgeni belgili boldy. Maqalada, sonymen qatar,
joǵaryda atalǵan ǵylymı komandanyń kózdegen negizgi maqsaty -
Skandınavııa men Qazaqstannan jınalǵan genetıkalyq aıǵaqtar
men lıngvıstıkalyq aıǵaqtardy shendestire otyryp, ejelgi
Skıfııanyń, naqtyraq aıtqanda, búgingi Qazaqstannyń ejelgi
úndieýropalyqtardyń ǵana emes, búgingi norvegterdiń de baıyrǵy
otany ekenin is júzinde dáleldeý ekeni ashyq aıtylǵan.
Aıtsa-aıtqandaı-aq, Stýrla Ellıngvog bastaǵan ǵalymdar
toby kózdegen maqsattaryna qol jetkizý úshin, Pavlodar qalasyna
tıip turǵan Ertis boıyn baıyrǵy zamandarda mekendegen halyqtyń
DNQ úlgilerin jıystyrýǵa birden kirisip ketken. Sonyń
nátıjesinde olar Pavlodar, Qostanaı jáne Qaraǵandy óńirinen
qola dáýiri men erte temir dáýirine tán, ıaǵnı bizdiń zamanymyzdan
4000 jyl buryn ómir súrgen adamdarǵa tán ári óte jaqsy saqtalǵan
120 DNQ úlgilerin jınap alady.
Sosyn, ǵalymdardyń baıyrǵy úndieýropalyqtardyń ejelgi
mekenin Qazaqstannyń joǵaryda atalǵan aımaqtarynan izdeýiniń de
ózindik sebebi bar. Óıtkeni, 1956 jyly arǵy tegi lıtvalyq
Amerıka ǵalymy Marııa Gımbýtas usynǵan qorǵan teorııasy
boıynsha, baıyrǵy úndieýropalyqtardyń o bastaǵy otany shyǵys
Ýkraına jeri men ońtústik Reseı terrıtorııasynan bastap
Qazaqstannyń soltústik batysyna deıin sozylyp jatqan ulan-
baıtaq Pontı dalalasynda ornalasqan jáne sol daladan baıyrǵy
úndieýropalyqtar batysta jatqan Eýropa qurlyǵyna ǵana emes,
shyǵystaǵy Azııaǵa da boılaı enip, taraǵan. Endi mine, Marııa
Gımbýtastyń qorǵan teorııasyn belgili mólsherde genetıkalyq
aıǵaqtar da dáleldeı túskeni baıqalady. Máselen, keıingi 15 jylda
júrgizilgen genetıkalyq zertteýlerdiń nátıjelerine sáıkes, Y-
DNQ I gaplotoby úndieýropalyqtarǵa tán ekeni aıqyndalǵan.
Sosyn, mundaı sáıkestikti álemdegi eń ozyq ári zamanaýı
laboratorııa sanalatyn Kopengagendegi DNQ-laboratorııasy men
Geogenetıka Ortalyǵynyń ǵalymdary da quptap otyr. Mysaly,
joǵaryda atalǵan Peter Damgordtyń málimeti boıynsha, keıingi
jyldary DNQ tehnologııasy, ásirese, adamzattyń o bastaǵy
mıgraııalyq baǵyttaryn aıqyndaýǵa baǵyttalǵan tarıhı zertteý
jumystarynda úlken basymdyqqa ıe bolǵan. Sáıkesinshe,
joǵaryda atalǵan zamanaýı jabdyqtarmen jaraqtalǵan
Kopengagendegi DNQ-laboratorııasy men Geogenetıkalyq Ortalyq
úndieýropalyqtardyń baıyrǵy otanyn anyqtaýǵa da úlken
múmkindik ashyp otyr deýge negiz bar. Óıtkeni, Stýrla Elıngvog
qolǵa alyp otyrǵan ǵylymı jobaǵa Danııa úkimetiniń tarapynan
óte kólemdi grant bólingen jáne álgi jobanyń iske asýyna
Oslodaǵy Kon-Tıkı mýzeıi men Shveııanyń Gotenbýrg
ýnıversıteti, sol sııaqty Danııanyń Kopengagen ýnıversıteti de
úlken qoldaý bildirip otyr. Sosyn, Qazaqstannan alynǵan
genetıkalyq materıaldar Danııadaǵy zamanaýı DNQ
laboratorııasynda zerttelgenin de esten shyǵarmaǵan jón. Dál osy
usta joǵaryda atalǵan maqaladaǵy Stýrla Ellıngvogtyń myna bir
pikiriniń de mańyzy óte erekshe. Ǵalym bylaı deıdi: «Two thousand
years ago, we started having Kurgan graves in Scandinavia. The
commonalties between burial mounds in Norway and Scythian/Saka
mounds in Kazakhstan are striking. The Scythian people had these
ornaments, these animal ornaments, which are very, very mportant in
Scandinavian art… and the ornaments are actually quite similar, which
is striking, it’s very special.» (Kýrsıv bizdiki –Á.A.)
Bul mátinniń qazaq tilindegi maǵynasy tómendegideı: «Bizder
qorǵan-beıitterdi Skandınavııada osydan 2000 jyl buryn sala
bastadyq. Norvegııadaǵy adam jerlengen qorǵandar men
Qazaqstandaǵy Skıf/Saq qorǵandarynyń arasyndaǵy ortaq
uqsastyqtar adam tańqalarlyq. Skıfterdiń oıý-órnekteri,
ásirese janýarlar keıipindegi órnekteri skandınavııalyq oıý
ónerinde erekshe mańyzdy ári olar bir-birine óte uqsaıdy jáne
sonysymen de keremetteı ári tańqalarlyq.»
(jalǵasy bar)
