Parlament Senatynyń depýtaty Altynbek Nýhuly Úkimet basshysynyń orynbasary Altaı Seıdirulyna depýtattyq saýal joldap, qoljazba mura men sırek kitaptardy memlekettik deńgeıde qamqorlyqqa alý máselesin kóterdi, dep habarlaıdy «Adyrna» tilshisi.
Aıtýynsha, damyǵan elder kóne jazba derekter basa nazar aýdarady.
«Órkenıettiń qozǵaýshy kúshi – kóne qoljazbalardan bastaý alyp, tarıh qoınaýyna tereńdegen saıyn quny artyp, ulttyq qundylyqtyń asyl ózegine aınala beretindigi belgili. Ǵasyrlar qoınaýynan jetken kóne muralardy babalarymyz búgingi bizderge amanat etkeni de aqıqat. Damyǵan elder kóne jazba derekterdi kóziniń qarashyǵyndaı saqtap, ulttyq rýhanı qundylyq retinde memlekettik deńgeıde qamqorlyqqa alǵan.
Alystaǵy Amerıka, Anglııadaǵy ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan qorlar, Batys Eýropadaǵy Rım, Vatıkan, Parıj, Berlın sııaqty iri qalalardaǵy qoljazbalardyń saqtalýy men júıelenýi, ǵylymı turǵydan zerttelý deńgeıi - ozyq ónegeniń úlgisi. Iran, Mysyr sııaqty Shyǵys elderi de órkenıetten qalǵan qoljazbalar qorymen, óziniń baı mádenıetimen erekshelenedi. Sol sııaqty Qytaı, Japon elderiniń qoljazba saqtaý dástúri de ónege.
Bul salada túrki tildes elderdiń aldyńǵy qatarynda turǵan Túrkııanyń kóne qoljazbalar men kitaptarǵa degen yqylasy erekshe. Ózimizdiń irgemizde otyrǵan týysqan ózbek elindegi jaǵdaı da bizden kósh ilgeri. Tashkenttegi Shyǵystaný ınstıtýty sırek kitaptar men kóne qoljazbalar qoryn qaıta jasaqtaý jolynda jańa záýlim ǵımarat salyp, ishi álemniń eń ozyq tehnologııalyq quraldarymen jabdyqtalǵan. Kóne muraǵa áýestik tanytqan sheteldik ǵalymdar qazir Tashkentke aǵylýda»,—dedi ol.
Depýtat bul elderde Memlekettik bıýdjetten qyrýar qarajat bólinetinin atap ótti.
«Barlyǵynda qoljazbalardyń memlekettik turǵydaǵy tizimi (reestri) jasalǵan jáne olar tarıhı-mádenı eskertkish retinde qorǵalady, tipti birazy IýNESKO tizimine engizilip, halyqaralyq rýhanı muraǵa aınalǵan»,—dep sózin tolyqtyrdy Altynbek Nýhuly.
Ol depýtattyq saýalynda elimizde eski qoljazbalardy saqtaý men zertteýge baılanysty qordalanǵan máselelerdiń shash etekten ekenin jetkizdi.
«Bizdiń elimizde túpnusqalyq qoljazbalardyń negizgi deni - M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýty men Ortalyq ǵylymı kitaphanada, jalpy kólemi - 3650-deı býmada qazaq, shyǵys tilderindegi (arab, parsy, shaǵataı, tatar, t.b.) eski qoljazbalar jınaqtalǵan, olardyń eń kónelerine 700-800 jyl bolǵan. Sırek kitaptar qory – 150 myńǵa jýyq. Alaıda, olardy saqtaý men zertteýge baılanysty qordalanǵan máseleler shash etekten.
Qoljazbalar men sırek kitaptardy saqtaý men qasterleýdiń álemdik tájirıbesin eskere kelip, Túrki memleketteri uıymynyń "ıfrlyq kitaphanasyn" qurý týraly Prezıdentimiz Qasym-Jomart Toqaevtyń usynysyn oryndaý jolynda shuǵyl sharalar qabyldaý qajet dep sanaımyz»,—dedi halyq qalaýlysy.
Senat depýtaty máseleni sheshýdiń birneshe jolyn usyndy.
«BIRINShI. Elimizdegi Ǵylym jáne Joǵary bilim, Mádenıet jáne Sport mınıstrlikterine qarasty birneshe uıymdar men mekemelerde saqtalǵan qoljazba muranyń memlekettik tizimin, ıaǵnı reestrin jasap, olardyń biregeı elektrondy bazasyn quryp, ortaq júıe jasaý; tolyqtaı ıfrlyq júıege kóshirý, katalogtaryn shyǵarý, tıpologııalyq zertteýler júrgizý arqyly ǵylymı jolǵa qoıý qajet;
EKINShI. Atalǵan qorlarda dúnıe júzinde joq qundy jádigerler bar ekenin eskere otyryp, olardy aldymen kırıll qarpindegi qazaq tiline, sosyn orys jáne aǵylshyn tilderine aýdaryp, álemdik ǵylymı aınalysqa túsirý kerek. Kóne túrki, shaǵataı, arap álipbıi (qadym, jádıt, tóte) jazýlaryndaǵy tańbalardy erkin oqıtyn, olardy kodıkologııalyq turǵydan zerdeleı alatyn ǵalym-mamandar daıyndaýdy Ulttyq zertteý ýnıversıtetterine júktegen durys. Bul jazý-grafıkalaryn biletin elge oralǵan ǵalym-qandastardy osy iske tartýdy da umytpaýymyz kerek. Bar mamandardyń biliktiligin arttyrý úshin Túrkııa, Iran, Qytaı sııaqty qoljazbataný salasy damyǵan elderge tálimgerlikke jiberý qajet;
ÚShINShI. Qoljazbalar men kóne kitaptardyń qoryn tolyqtyrý úshin álemniń túkpir-túkpirindegi bizdiń ejelgi tarıhymyzǵa qatysty derekterdi elge barynsha jınaqtaýdy qolǵa alý, arnaıy ekspedıııalar uıymdastyrýdy qaıtadan jandandyrý qajet. Sonymen birge, jeke azamattardyń sandyqtarynda jatqan kitaptar men qoljazbalardy satyp alý máselesin qarastyrý kerek;
TÓRTINShI. Qoljazbalardyń qundylyǵyn anyqtaıtyn Saraptamalyq keńes quryp, onyń zańdylyq mártebesin bekitý, qoljazba ıesiniń avtorlyq quqyǵy men ıelik quqyǵyn retteıtin zańnamalyq Erejelerdi de bekitý joldaryn qarastyrý qajet.
Jalpy, Ulttyq qundylyq deńgeıindegi ózekti másele bolǵandyqtan, Memlekettik komıssııa quryp, arnaıy baǵdarlama qabyldanyp, atalǵan uıymdardyń materıaldyq-tehnıkalyq jaǵdaıyn zamanaýı ozyq qural-jabdyqtarmen qamtamasyz etip, tıisti qarajat bólinýin qarastyrý kerek,—dep túıindedi ol.
