«Ákege qarap ul óser», «Bir ákeniń tárbıesin júz mektep te bere almaıdy...» degen naqyldar áke tárbıesiniń qadir-qasıetin artyq aýyz sózsiz-aq uǵyndyryp tur. Kóbinese adamnyń boıyndaǵy belgili bir qasıetterdiń qaıdan shyqqanyn bilý úshin onyń otbasy tarıhyn zerttep, ata-anasynyń qandaı bolǵanyn bilý mańyzdy.
Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń ákesi Kemel Toqaev fashıstik basqynshylarǵa qarsy kúreste jastyq pen densaýlyǵyn aıamaǵan maıdanger. 2023 jyldyń 2 qazanynda 100 jasqa tolar edi. Biraq 1986 jyldyń qarashasynda erte ómirden ozdy.
Ákesi týraly kitapta Qasym-Jomart Toqaev orny tolmas qaıǵysy týraly bylaı dep jazdy: «Árqashan otbasymyz úshin orny tolmas qaıǵyny eske ala otyryp: ákem jetim qalyp, balalyq shaqtyń barlyq qıynshylyqtary, Uly Otan soǵysynyń qandy qasiretin basynan ótkerdi. Biraq Qazaqstannyń egemendik pen táýelsizdik alýy sekildi umytylmas tarıhı oqıǵany kórip, kýá bolý baqytyna nege ıe bolmady eken, sony túsinýge tyrysamyn. Ákem eseıgen nemereleriniń qasynda da ómir súre almady… Sebebi o dúnıege attanyp ketti. Al bizge ózi týraly jyly estelikter, jarqyn armandary men batasyn berip ketti».
Qasym-Jomart Toqaev «Áke týraly tolǵanys» kitabynda Kemel Toqaevtyń densaýlyǵyna nuqsan keltirgen jáne ýaqytynan buryn ómirden ozýda ne sebep bolǵanyn aıtpady. Alaıda soǵys ardagerine qazaq ulttyq ádebıetindegi detektıv janrynyń negizin qalaýshyǵa qyzǵanyshpen qaraǵan adamdardyń uıymdastyrǵan ıntrıgalary áser etken bolýy múmkin.
Qalaı bolǵanda da Uly Otan soǵysynyń taǵy bir qatysýshysy, ádilet ardageri Izgilik Nurmaǵanbetuly Dabaevtyń esteliginde de osy ıntrıgalar men jala-jabýlar týraly aıtylǵan. Olardy 12 jyl buryn Zań gazeti jarııalaǵan eken. Kemel Toqaev pen Izgilik Dabaev 1942-1945 jylǵa deıin Brıansk, Batys, Belarýs, Birinshi Ýkraına maıdandarynda bir áskerı bólimniń quramynda qyzmet etti. Olar soǵystan keıin de dos boldy. Kemel Toqaev bul kezeńde QazKSR Joǵarǵy Keńesinen tikeleı baǵynatyn "Vedomstvı" gazetin basqardy. Dabaevtyń estelikterine sáıkes ol apparatta qurmetke ıe boldy jáne taza, batyl, tabandy jáne adal adam retinde tanymal boldy, al ekijúzdilik, jaǵympazdyqtyń Kemel Toqaevtyń boıyna jat nárse ekenin bári bildi.
1964 jyly apparattyń 20 qyzmetkeri Qaskeleń aýdanynan saıajaılarǵa arnap 8 sotoktan jer bólip bergen eken. Osy qyzmetkerlerdiń biri Kemel Toqaev boldy. Maıdanger jýrnalıst bul ýchastkide joq degende shalash turǵyzýǵa tyrysty, biraq odan saıajaı turǵyny shyqpaıtynyna senimdi boldy. Sóıtip óz ýchastkisin apparat qyzmetkerine beripti. Alaıda kóp uzamaı Máskeýdiń ózinen osy saıajaılardy tekserýge komıssııa keldi. Sóıtse Kárim Aqaev degen adam Kemel Toqaev ýchastkisinde mármárdan saraı turǵyzyp alǵandaı shaǵym túsiripti. Múmkin keıbireýler Qasym-Jomart Toqaevty aýqatty jáne tolyq otbasyda ómir súrgen dep oılaıtyn shyǵar.
Alaıda joǵaryda atalǵan "Áke týraly tolǵanys" kitabynda mynadaı estelikterimen bólisedi: «Bizdiń otbasymyz óte tar turǵyn úıde ómir súrdi. Bárimiz kommýnaldyq páterdiń bir bólmesine syıdyq. Túnde oıanǵanda ákemdi qaǵaz paraqtaryndaǵy ústel shamynyń astynda eńkeıip otyrǵanyn kóretinmin. Sol qolyna tútini shyǵyp jatqan papırosty ustap, oń qolymen kallıgrafııalyq qoljazbasymen sózderdi birinen soń birin jazyp jatty. Sodan keıin ol bár sát oılanyp, jańa papırosty shegip, qalamdy úlken ydystaǵy sııaǵa batyryp, jazýyn jalǵastyrdy».
Kemel Toqaev mılıııa men kontr barlaý organdarynyń qyzmetine arnalǵan kitaptar jazdy. Mysaly, «Sońǵy soqqy», «Soldat soǵysqa ketti», «Kómeski iz», «Túnde tabylǵan oq», «Tańbaly altyn» taǵy da basqalary. Kemel Toqaevtyń «Arnaýly tapsyrma» kitaby onyń orynsyz qýdalaýyna sebep bolǵan. Osy jaǵdaıda densaýlyǵynyń buzylýyna áser etken bolýy múmkin. Mundaı bár sát tarıhqa kóz júgirtý kerek.
XIX ǵasyrdyń aıaǵynda Aqmolada baı-kópes Shárip ómir súrdi. Ol bolshevıkterdi jek kórdi. Tipti Sáken Seıfýllınniń «Tar jol, taıǵaq keshý» kitabynda esimi ataldy. Kemel Toqaev ta óziniń «Arnaýly tapsyrma» kitabynda bul saýdagerdiń atyn atap, onyń Aqmolada ómir súretinin jazǵan. Biraq Seıfýllın de Toqaev ta eń mańyzdy derekti bilmedi. Kópestiń qyzy Zýhra Sháripqyzy Qazaqstan Kompartııasy Ortalyq Komıtetiniń Birinshi Hatshysy Dinmuhamed Ahmetuly Qonaevtyń jary ári adal seriktesi boldy. Joǵaryda aty atalyp ótken Kárim Aqaev bul joly Toqaev óz kitabynda Zýhra Sháripqyzy men Dinmuhamed Ahmetulynyń atyna kir keltirdi dep, onyń ústinen shaǵym túsirgen. Qonaev jetkizilgen sózge senip, esh tekserýsiz, joǵary laýazymdardy atqarýǵa tyıym sala otyryp, jumystan shyǵarýdy tapsyrǵan. Bul oqıǵa 1977 jyly oryn aldy. Tek 1980 jyly ǵana Kemel Toqaev Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynyń ádebı keńesshisi laýazymyna ıe boldy.
Kemel Toqaevtyń atyn aqtap alýǵa onyń dosy ári Qonaevtyń kómekshisi, belgili jazýshy Vladıslav Vladımır óziniń úlesin qosty. Ol yńǵaıly sátti paıdalana otyryp, Kemel Toqaevtyń atyn qaıta aqtap alýǵa ótinish bildirgen eken. Dinmuhamed Ahmetuly sol kezeńde kóp oılandy desedi. Osy jaǵdaıdan soń ádiletsiz aıyptalǵan jazýshyny aqtady. Nátıjesinde, ótken ǵasyrdyń 80-shi jyldary Kemel Toqaevtyń birneshe kitaby jaryq kórdi.
2000 jyldary Vladımırov dosyn jyly lebizben eske aldy: «Ol tájirıbeli maıdanger, tamasha jazýshy, jaqsy joldas jáne óte keremet adam boldy», - deıdi.
Tarıh bizge Toqaevtyń ortasyn durys tańdaı almaǵandyǵyn ǵana kórsetpeıdi, osyndaı kemshilikti ókinishke oraı qazaqstandyqtar táýelsizdik alǵan 30 jyl boıy baqylap keldi.
Oqıǵa bizge ákesiniń tárbıesin alǵan Qasym-Jomart Kemelulynyń jeke basynyń renishi men ortaq ıgiliktiń ara-jigin ajyrata biletinin kórsetti. Qonaev qazirgi Qazaqstan úshin - dana basshysynyń sımvoly, damý men órkendeýdiń sınonımi. Qasym-Jomart Toqaev bul sımvoldy sózimen de, isimen de tómendetpedi. Tipti Qapshaǵaıǵa resmı túrde Dinmuhamed Qonaevtyń qurmetine esimin bere otyryp, ony qoǵamdyq sanada myqtylap bekitti.
