Estıgen janǧa taŋsyq dünie retınde qalyptasqan būl ūǧymnyŋ bızdıŋ qoǧamda maŋyzdylyǧy qanşalyqty? Kiberşabuyl bank esepşottaryna jasalyna ma? Odan qalai qorǧanamyz? Atalǧan saualdarǧa «Adyrna» tılşısı jauap ızdedı.
Kiberqauıpsızdık (keide kompiuterlık qauıpsızdık dep te atalady) - kompiuterlerdı, serverlerdı, mobildı qūrylǧylardy, elektrondyq jüielerdı, jelılerdı jäne derekterdı ziiandy şabuyldardan qorǧauǧa arnalǧan ädıster men täjıribelerdıŋ jiyntyǧy. Kiberqauıpsızdık biznesten bastap mobildı tehnologiiaǧa deiın ärtürlı salalarda qoldanysta bar. Būl baǧytta bırneşe negızgı kategoriialardy bölıp körsetuge bolady.
Jelılık qauıpsızdık – kompiuterlık jelılerdı maqsatty şabuyldar nemese ziiandy baǧdarlamalar siiaqty ärtürlı qauıpterden qorǧau äreketterı.
Qoldanba qauıpsızdıgı - qylmyskerler özderınıŋ arnaiy baǧdarlamalarynda jasyra alatyn qauıpterden qorǧanu. Virus jūqqan qoldanba şabuyldauşyǧa qorǧauy tiıs derekterge rūqsat bere alady. Qoldanbanyŋ qauıpsızdıgı ol aşyq közderde paida bolǧanǧa deiın daiyndau satysynda qamtamasyz etıledı.
Aqparattyq qauıpsızdık – derektıŋ saqtau kezınde de, beru kezınde de tūtastyǧy men qūpiialylyǧyn qamtamasyz etu.
Operasiialyq qauıpsızdık – aqparattyq aktivterdı öŋdeu jäne qorǧau. Būl sanat, mysaly, jelıge kıru rūqsattaryn basqarudy nemese derekterdı qaida jäne qalai saqtauǧa jäne jıberuge bolatynyn anyqtaityn erejelerdı qamtidy.
Apatty qalpyna keltıru jäne biznestıŋ üzdıksızdıgı - qauıpsızdık oqiǧasyna (ziiandy äreket) jäne jüienı būzuy nemese derekterdıŋ joǧaluyna äkeletın kez kelgen basqa oqiǧaǧa jauap beru. Apatty qalpyna keltıru – ūiymnyŋ şabuyldyŋ saldarymen qalai küresetının jäne biznes prosesterın qalpyna keltıretının sipattaityn erejeler jiyntyǧy. Biznestıŋ üzdıksızdıgı – ziiandy şabuyl saldarynan belgılı bır resurstarǧa qol jetkızudı joǧaltqan jaǧdaida ūiymnyŋ äreket etu jospary.
Aqparatty arttyru – paidalanuşylardy oqytu. Būl baǧyt kiberqauıpsızdık salasyndaǧy eŋ kütpegen faktor – adamnyŋ äserın azaituǧa kömektesedı. Tıptı eŋ qauıpsız jüiege bıreudıŋ qatelıgı nemese bılmeuı saldarynan şabuyl jasaluy mümkın. Sondyqtan ärbır ūiym qyzmetkerlerdı oqytyp, olarǧa negızgı erejeler turaly aituy kerek: mysaly, küdıktı elektrondyq poşta tırkemelerın aşpau nemese kümändı USB qūrylǧylaryn qospau.
Şabuyldardan qalai qorǧanuǧa bolady?
- Baǧdarlamalyq qūraldy jäne operasiialyq jüienı jaŋartyŋyz. Jaŋa baǧdarlamalyq qūral arqyly sız soŋǧy qauıpsızdık tüzetulerın alasyz.
- Virusqa qarsy baǧdarlamalyq qūraldy paidalanyŋyz. Kaspersky Total Security siiaqty qauıpsızdık şeşımderı qauıpterdı anyqtauǧa jäne joiuǧa kömektesedı. Maksimaldy qauıpsızdık üşın baǧdarlamalyq qūraldy jüielı türde jaŋartyŋyz.
- Küştı qūpiia sözderdı paidalanyŋyz. Qabyldauǧa nemese boljauǧa oŋai kombinasiialardy qoldanbaŋyz.
- Belgısız jıberuşılerdıŋ elektrondyq poşta tırkemelerın aşpaŋyz - olar ziiandy baǧdarlamamen bylǧanǧa n boluy mümkın.
- Poştada belgısız jıberuşılerden nemese belgısız veb-saittardan alynǧan sıltemelerdı baspaŋyz - būl ziiandy baǧdarlamanyŋ taraluynyŋ standartty täsılderınıŋ bırı.
- Qoǧamdyq oryndarda qorǧalmaǧan Wi-Fi jelılerınen aulaq bolyŋyz - olar Man-in-the-Middle şabuyldaryna osal.
- ūiymnyŋ ışkı qūjattarynda jüiede mümkın bolatyn operasiialardyŋ jiyntyǧyn körsete otyryp, qyzmetkerlerdıŋ jüiege kıru mümkındıgı turaly erejenı bekıtıp qoiyŋyz;
- tölemderdı nemese olar boiynşa sūrau saludy jüzege asyru kezınde tūlǧalardy anyqtau negızınde qosymşa şaralardy qarastyru, mysaly, ūiymnyŋ qyzmetkerı login men paroldı engızıp qana qoimaidy, sonymen qatar aqşany esepten şyǧaru turaly ötınışke nemese ony jai elektrondyq qoltaŋbamen rastauǧa qol qoiady, al būl jaǧdaida klient - bılıktı boluy tiıs;
- bank kartalary arqyly ǧalamtordan zat tapsyrys bergende nemese onlain tölem paidalanar aldynda sūratylyp otyrǧan derekterdıŋ, aqparat aluşy tarappen tolyq tanysyp alyŋyz. Sondai-aq, jekege jazatyn karta nömırın (äsırese artqy üş sifrly kodty) sūratatyndar üşın abai bolyŋyz. Aqparattardy kım bolsa, soǧan bere bermeŋız.
"Adyrna" ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
