"Qorshaǵan orta atom stanııasynan zııan shege me?", "AES josparlanyp otyrǵan aımaq turǵyndaryna qandaı áseri bolady?", taǵysyn-taǵy ekologııaǵa qatysty saýaldarymyzdy "Ecology Consulting" uıymynyń basshysy, ekolog Sadybekova Botakóz Nurjanqyzynan surap bildik.
- Botagóz hanym, AES ekologııaǵa qaı jaǵynan tıimdi, qaı jaǵynan tıimsiz?
- Óte aýqymdy saýal. Jan-jaqsy qarastyrý kerek. Ásirese ekonomıkalyq jaǵynan da ekologııalyq jaǵynan da ne bere alady dep qarastyrǵanymyz jón.
Ekologııaǵa tıimdiligi - shyǵaryndylar ıaǵnı qaldyqtar sózsiz AES-ta az bolady. Múldem joqtyń qasy desek te bolady. Ekologııaǵa tıimdi energııa kózi - AES qana. Al qazirgi tańdaǵy kómirmen, gazben energııa alý - kóptegen qaldyqtardyń bolýyna, onyń ishinde aýaǵa taralatayn kómirqyshqyl gazynyń kóbeıýine ákelip soǵady. Kózge kórinbeıtin bolǵasyn kóbimiz baıqamaımyz. Alaıda, kómirqyshqyl gazy adam aǵzasyna óte jaǵymsyz áser etedi jáne kanerogen bolyp tabylady. CO2 joǵary konentraııasy bar aýany jutý álsizdikti, uıqyshyldyqty, bas aýrýyn, zeıinniń buzylýyn nemese qandaǵy jaǵymsyz ózgeristerdi týdyrýy múmkin. JEO-lardyń Almatydaǵy aýanyń lastanýynan-aq, qorshaǵan ortaǵa berip jatqan zııanyn ańǵara alamyz.
- Radıoaktıvti qaldyqtar qaıda ketedi? Olar sol aımaqtaǵy flora men faýnaǵa keri áserin tıgizbeı me?
- Radıoaktıvti qaldyqtardyń shyǵarylýy tehnologııaǵa baılanysty. Qaı eldiń tehnologııasy tańdalady, sol aımaqtyń ereksheligine baılanysty. Olardy zalalsyzdandyrady. Radıoaktıvti qaýipsizdikti biletin mamandar jumys isteýde álbette ekologııalyq qaýipsizdikke basa nazar aýdarýy tıis. Sol kezde ǵana qorshaǵan orta úshin qaýipti bolmaıdy.
Radıoaktıvti qaldyqtar máselesin sheshýdiń birneshe joly bar. Olardyń negizgileri óńdeý, saqtaý jáne kádege jaratý. Eger bul durys nátıjege qol jetkizýge múmkindik berse, keıde olar kez kelgen kombınaııada qoldanýǵa bolatyn aralas ádisterge júginedi.
- Qazaqstannyń dekarbonızaııaǵa ótýi qalaı júzege asady?
- Dekarbonızaııanyń ózindik perıodtary bar. Soǵan baılanysty kóp shyǵaryndylar jasaıtyn óndiristerge arnaıy lımıt qoıylady. Belgili bir mólsherge deıin azaıtý qajet degen syndy shekteýler qoıylatyn bolady. Máselen, fıltrlar qoıyp, tútindi zalalsyzdandyrý, basqa tehnologııa boıynsha jumys jasaýdy usyný syndy sharalar jasalatyn bolady. Prezıdenttiń 2050 jylǵa deıingi josparlarynyń biri osy kómirtekti shyǵaryndylardy azaıtý. Jahandyq deńgeıde arnaıy kelisimder bar. Sol boıynsha jumystar da júrgiziledi. Eń tıimdi júzege asýynyń birden-bir joly lımıtterdi shekteý. Máselen, belgili bir óndiristik orynda shyǵaryndylar sany 100 tonna bolatyn bolsa, shekteý qoıylǵan jaǵdaıda olar ol mólsherden azaıtýy tıis bolady.
- Apatty jaǵdaı oryn alsa zardaby qandaı bolady?
- Óte qorqynyshty bolady. Apatty jaǵdaı qandaı deńgeıde bolmasyn áserin tıgizbeı qoımaıdy. Dese de, apatty jaǵdaı oryn almaıtyndaı durys eldiń tehnologııasyn alý kerek. Máselen, kóp memleketterdiń ishinde Japonııa memleketiniń tehnologııasy eń durysy bolyp sanalady. Meniń pikirimde de osy. Kóptegen mamandardyń pikirinshe de Japonııanyń tehnologııasy eń qolaıly nusqa dep qarastyrady.
- Jahandyq klımattyń ózgerýine AES áser ete me?
- Árıne áser etedi. Eger de jappaı kómirmen, gazben energııa ala beretin bolsaq ekologııa úshin orasan zor zııan keshemiz. Qazirdiń ózinde zııanyn tıgizip te otyr. Al AES atomnan alynatyn eń taza energııa kózi, sonymen qatar arzan túri bolyp sanalady. Jel, kún taǵy basqalarynyń ishinen utymdy qoldana alsaq eń tıimdisi - AES.
- Qazaqstannyń ekologııasyndaǵy basty másele ne? Onymen qalaı kúresemiz?
- Másele óte kóp. Qaldyqtar bolsyn, shyǵaryndylar bolsyn, sý máselesi bolsyn iri problemalarǵa toly. Ekologııanyń qaı máselesi bolmasyn onymen júıeli túrde jumys isteý kerek. Júıeli túrde adamdardy aqparattandyryp otyrý kerek. BAQ ókilderi arqyly da, ásirese qazaq tildi aýdıtorııanyń ekologııalyq saýatyn ashýymyz kerek. Jaýapty mekemeler, oqý oryndary arqyly júıeli túrde jumys istese ekologııalyq zardap tıgizetin máselelerdiń bárin sheshýge bolady. Mindetti túrde onyń árqaısysyn biletin mamandar janashyrlyqpen jumys istep, sol problemalardy sheshýge at salysý kerek.
Eń bastysy - ekologııalyq taza qoǵam qalyptastyrý úshin bir-birine siltemeı, birinshi kezekte adam ózinen bastaý kerek. Sýdy únemdep, qaldyqtardy tastamaı, aınalaǵa beı-jaı qaramasa ol tikeleı óziniń densaýlyǵyna áser etedi dep uǵyný kerek. Qorshaǵan ortamyzdyń tazalyǵyna árbir jan úles qosý qajet.
- Suhbatyńyzǵa raqmet!
Suhbattasqan:
Dına LITPIN
