Anvara Sadyqova - qazaqtyń halyqtyq bıin klassıkalyq ári zamanaýı horeografııamen úılestire damytýshy pedagog, zertteýshi. Onyń jańasha kompozıııalary "qazaqtyń neohoreografııasy" degen ataýmen tanylǵan.
Anvara Sadyqova alǵash ret 9 jasynda Balqashtaǵy “Veterok” bı ansambline búldirshinder tańdalyp jatqanyn kórip, anasyna qatysyp kórgisi keletinin aıtady. Horeografııadaǵy úlken joly osylaı bastaldy.
– Anam meniń bıge qatysatynymdy estigende oǵan onsha mán bergen joq. 1-2 kún barady da, qoıady ǵoı dep oılasa kerek. Sebebi men ol kezde gımnazııada oqyp, mýzyka mektebiniń skrıpka synybynda sabaq alyp júrdim. 2-3 kúnnen keıin ustazdarym anamdy shaqyryp, meni Almatyǵa jiberýdi usyndy. Ustazdarymnyń aıtqanyna qulaq asyp, 1992 jyly anam ekeýimiz Almatyǵa keldik. “Veterok” bı ansambli týraly sóz bolǵanda sol balalyq shaǵym men alǵash bıge barǵan kezimdi erekshe ásermen eske alamyn. Ivan jáne Lıýdmıla Strýsınskııler – Balqashta “Veterok” ansamblin quryp, talaı jasóspirimniń qabiletin kórip, bulaq kózin ashqan horeograf-pedagogtar. Olar qabiletimdi baıqap, Aleksandr Seleznev atyndaǵy Almaty horeografııa ýchılıesine jiberdi. Ómirimde aldymnan jaqsy adamdar kóp kezdesedi, bul jaǵynan jolym bolady. Ýchılıege tapsyrǵanda meniń sol jerde oqýym úshin basshylyq anamdy jumysqa qabyldady. Meniń horeografııalyq bilim alýyma, anamnyń qasymda bolýyna jaǵdaı jasady. Bul – eshqashan umytylmaıtyn nárse. Ýchılıede maǵan Qýanysh Jaqypova, Lıýdmıla Lı, Raısa Kórpesheva, Svetlana Naýryzbaeva, Sara Kósherbaeva, Aleksandr Medvedev, Baqyt Súleeva, Alıla Álısheva, Ǵaınıkamal Beısenova, Olga Shýbladze, Janat Baıdaralın, Gúlnara Saıtova, Toıǵan Izim sııaqty kásibı ustazdar sabaq berdi.
Pedagog 2000 jyly ýchılıeni úzdik baǵamen aıaqtap, eńbek jolyn Abaı atyndaǵy qazaq memlekettik akademııalyq opera jáne balet teatrynda artıst bolyp bastaǵan. Keıin densaýlyǵyna baılanysty pedagogtyq qyzmetke aýysty. “Pedagog-horeograf bolýym maǵan beıtanys, jańa joldardy ashty”, – deıdi óner ıesi.
– 2000 jyly ýchılıeni menimen birge bitirgen túlekter Astanadaǵy Kúlásh Baıseıitova atyndaǵy ulttyq opera jáne balet teatrynyń eń alǵashqy balet trýppasynyń artısteri bolyp jumysqa kirdi. Men Almatyda qaldym. Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynda tek bir jyl jumys isteı aldym. Balet ónerimen aınalysý úshin myqty fızıkalyq densaýlyq kerek. Densaýlyq jaǵynan maǵan balet artısi bolý qıynǵa soqty. Temirbek Júrgenov atyndaǵy qazaq ulttyq óner akademııasynda pedagog-horeograf mamandyǵy boıynsha oqyp júrgenimde ózim bitirgen ýchılıedegi ustazdarym meni pedagog retinde jumysqa shaqyrdy. Ýchılıede alǵashynda tarıhı-turmystyq bıden, bir jyldan keıin klassıkalyq bıden sabaq berdim. Qazaqtyń tuńǵysh kásibı bıshisi Shara Jıenqulovanyń shákirti Ǵaınıkamal Beısenova – qazaq bıinen 40 jyldan astam ýaqyt sabaq bergen ustaz. Sol kisi bir kúni maǵan qazaq bıinen dáris berýdi usyndy. Men kelistim de, birte-birte ulttyq bıimizdiń ishki syryna úńile bastadym.
Pedagog bıdi ár balanyń jeke qabiletine, bolmysyna saı etip qoıatynyn aıtty. “Shákirtterimniń halyqaralyq baıqaýlarda jeńip alǵan ár júldesi bıdiń ózderine arnap qoıylǵanynyń arqasy shyǵar dep oılaımyn”, – deıdi ol.
– Oqýshylarymnyń ádemi kelbeti, minezi, bıge ıkemi, ishki sezimi qandaı qımyldy deńgeıine jekizip kórsete alady? Ár qoıylymǵa daıyndyq barysynda osy suraq boıynsha jumys isteımin. Óner adamdary óz týyndylaryn týǵan balasyndaı kóredi ǵoı. Sol sııaqty biz qoıatyn ár qoıylym erekshe tolǵanyspen dúnıege keledi. Bir bı qoıylymyn daıyndaý úshin pedagogqa tereń bilim, ıntellekt, erekshe talǵam, ózgeshe kózqaras, shabyttandyratyn mýzyka kerek. Qazaq mýzykasynyń tereńdigi men aldymda turǵan balanyń talaby meni shabyttandyrady.
Anvara Sadyqova óz qoıylymdarynyń stıline qaraı oǵan “qazaq neohoreografııasy” degen ataý berip otyr. Bul stıl ulttyq horeografııanyń tarıhı dástúrdi jeteleı otyryp, jańa dáýir tynysynan qalyspaýyn meńzeıdi.
– Ómirim ózim oılamaǵan, biraq istep júrgen nárselerden turady. Men qazaq bıiniń plastıkasyn, ádemiligin saqtaı otyryp oǵan klassıkalyq ári zamanaýı bı qımyldaryn qosyp, ulttyq bıimizdi basqa qyrynan kórsetemin. Jańadan birnárse oılap tapqan joqpyn, tek bar nárseni jańasha túrde shyǵarýǵa tyrysamyn. Dástúrge jańasha reńk beremin. Alǵashynda kompozıııalarymdy áriptesterim, ustazdarym jaqsy qabyldady. “Bılerińniń stıli qandaı?” – dep surap júrdi. Sonda kınodramatýrg Saltanat Dúngenbaeva degen qurbyma “Meniń kompozıııalarymdy qandaı bı? dep surap jatyr”, – dedim. Ekeýimiz uzaq zertteı, oılana kele áýeli ony “Neoqazaq horeografııasy” dep atadyq. Qazir bul termındi jas ǵalym ári horeograf Damır Ýrazymbetovpen teorııalyq turǵydan túsindirýge tyrysyp júrmiz.
Neo – bul jańasha túr. Birnárseni jańadan oılap tabý, shyǵarý emes, óz zamanyńnyń tynysymen jetkizý.
– “Neoqazaq horeografııasy” degendi estip, kóbi “Sonda bul “jańa qazaq” bıi me?” – dep shatasyp, durys túsinbeýi múmkin. Sondyqtan biz qaıta qarastyra kele “Qazaq neohoreografııasy” dep ataǵanymyz durys shyǵar degen oıǵa keldik. Osy termınge naqty toqtadyq dep aıta almaımyn. Biz áli zertteı beremiz, tereńine jetken joqpyz. Bul sıntez kórermenge qazaq halqynyń, salt-dástúriniń tereń maǵynasyn jetkizýge múmkindik beredi. HHI ǵasyrdyń adamy bolǵandyqtan álem qaıda talpynys jasap jatqanyn qalasam da, qalamasam da kóremin, qabyldaımyn. Sonymen birge men shákirtterimniń, elimizdegi jastardyń ulttyq bıge qyzyqqanyn qalaımyn. Sondyqtan olarmen qazirgi zamanǵy, olarǵa túsinikti tilmen sóıleskim keledi. Qazaq neohoreografııasyn úıretip, ár qımyldyń maǵynasyn túsindirgende shákirtterim qyzyǵa túsedi. “Solaı ma, tarıhta osyndaı jaǵdaılar boldy ma? Bizdiń maǵynasy tereń, jan-jaqty dástúrimiz bar eken ǵoı?” – dep tańdanyp jatady. Olardyń qyzyqqanyn kórip, erekshe baqytty bolyp ketemin, shákirtterimniń kózi ashylyp jatqanyna qýanamyn.
Óner akademııasyn bitirgen soń magıstratýrada, aspırantýrada oqydym. Sonda Lıýdmıla Jýıkova esimdi ǵylymı jetekshim meniń qazaq dástúri men mádenıetine bet burýyma kómektesti. Bıyl Qyrǵyzstanda kandıdattyq dıssertaııamdy qorǵamaqpyn. Oqý barysynda kúndelikti kásibı isińdi ǵylymı jaǵynan zerttep, tereńirek qarastyrasyń. Sonda saǵan óziń bilmegen qupııalar ashylady.
Búginde Anvara Sadyqovanyń bı qoıylymdary A.V.Seleznev atyndaǵy horeografııa ýchılıesi, Bolat Aıýhanovtyń akademııalyq bı teatry, T.Júrgenov atyndaǵy óner akademııasy men Qazaq ulttyq horeografııa akademııasynyń repertýarynda kópshilikke usynylyp júr. “Astana mıýzıkl” memlekettik teatry men M.Áýezov atyndaǵy qazaq memlekettik akademııalyq drama teatryna “Qyz Jibek” qoıylymynyń horeografııalyq sahnalaryn daıyndaǵan. Horeograftyń aıtýynsha, endi ol óz kúshin “Astana Balet” teatrynda synap kórmek.
– Men qazirgi zaman kompozıtorlarynyń áýenine ǵana bı qoımaımyn. Bir kezderi “Turan” etno-folklorlyq ansamblimen jumys isteı bastadym. Sonda baıqaǵanym – ulttyq aspapta oınalatyn áýenmen qazaq neohoreografııasynyń arasynda dıssonans joq, kerisinshe, úndestik bar. Eger men qazaq bıine oǵan tán emes qımyl qossam, qazaq neohoreografııasy ulttyq mýzykamen úndestikte bolmas edi. Muny ózim ǵana baıqamaımyn, ustazdarym, áriptesterim, qazaq jáne shetel kórermeni baıqap, baǵasyn berip júr. Qazaqtyń jańasha horeografııasymen qoıylǵan eń alǵashqy bı “Dala áýeni” dep atalady. Ol 2009 jyl bolatyn. 10 jyl ishinde 30-dan asa horeografııalyq kompozıııa jáne bir balet koıyldy. Bul kompozıııalar Qazaqstanda jáne AQSh, Germanııa, Avstrııa, Italııa, Franııa, Japonııa, Ońtústik Afrıka Respýblıkasy, Túrkııa, Qytaı, Taıland, Latvııa, Ázirbaıjan, Bashqurtstan, Qyrǵyzstan jáne taǵy basqa elderde baıkaýlar men festıvalderde, gastrolderde qoıylyp júr.
Anvara Sadyqova 2017 jyldan bastap Astanadaǵy Qazaq ulttyq horeografııa akademııasynda jumys isteıdi. Sonymen birge Qazaqstanda ári shetelde qazaq bıinen sheberlik synyptaryn ótkizedi. Janna Isabaevanyń “Qazaq balet óneri” derekti fılminiń senarııin kınodramatýrg Saltanat Dúngenbaevamen birge jazǵan, ári bas keńesshisi bolǵan. “Qazaq bıi” derekti fılmin Ǵazız Nasyrovpen birlese rejısser jáne senarıı avtory retinde daıyndady.
– “Qazaq bıi” derekti fılmi HIV Sháken Aımanov kınofestıvalinde “Qulager” ulttyq júldesin jeńip alǵanda qatty qýandym. Qazylar fılmdi júldege laıyq kórgenine emes, jalpy qazaq bıi degen taqyrypqa moıyn burǵanyna qýandym. Ulttyq bı nasıhattalýy kerek, qazaq bıiniń damýyna úles qosqan horeograftar, qazaq bıin oqý baǵdarlamasyna engizip, ádistemelik oqýlyqtar jazǵan adamdar týraly fılmder, baǵdarlamalar túsirilýi kerek, kórsetilýi kerek. Qazaqtyń bıi nasıhattalýy úshin osy ónerdi zertteıtin ǵalymdar, nasıhattaýshylar kóbeıýi kerek. Búginde qazaq ulttyq horeografııa akademııasy mundaı mamandardy daıyndap jatyr. Akademııada qazaq bıiniń damýy men nasıhattalýyna keremet múmkindik jasalǵan: qazaq bıiniń laboratorııasy ashylyp, onda bı óneriniń sheberleri Aıgúl Tatı, Toıǵan Izim, Aıgúl Kúlbekova jáne basqalary jumys isteıdi. Qazir qazaq bıi sabaǵynyń bólimderin, baǵdarlamalaryn, termınderin júıeleý boıynsha úlken jumystar atqarylyp jatyr. Ulttyq horeografııalyq ónerdiń jetekshi qaıratkerleriniń arqasynda qazirgi býynnyń ózderiniń bilimin arttyrýǵa múmkindigi bar. Bul tamasha emes pe?
Balet zalyndaǵy proess, jumys tolyq qaıtarymdy talap etedi, sondyqtan boıymdaǵy ónerdiń bárin shyǵarýǵa tyrysamyn. Kórermenge aıtar sózimdi, oıymdy, sezimimdi shákirtter, artıster, qoıylymdar arqyly jetkizgim keledi.
Eńlik Saqtan,
Baribar.kz
