Uran qazaq halqynyń kóshegendik ómir úlgisindegi áskerı-rýhanı pármen bolatyn. Alaıda, saıasattaný jaǵynan zerdelegende, sońǵy etenelený (ultqa birigý) úderisi kezinde qazaq ulty jańasha túrde urandyq kezeńderdi de satylap bastan keshkendigin baıqaýǵa bolady.
Qazaq halqynyń etendik (etnostyq) sanasyn jańǵyrtý jolynda onyń tarıhyna saraptamalyq kózqaras qalyptastyrýdyń mańyzy bar. Tarıhqa bulaısha kirisim bizdi keıbir jańsaqtyqtan arashalaıdy, damý baǵytymyzǵa baǵdar beredi.
Qazaqtyń ebrazııanyń apaı tósin jaılaǵan, «qypshaq» atalǵan sýperetendik (sýperetnos) kórinisi Altynorda handyǵynyń ydyraýyna sáıkes aıaqtalǵanymen, Kereı-Jánibek handyǵynyń qurylýynan bastap, Abylaı han zamanyna deıingi kezeń qazaqtyń ulttyq etenelený dáýiriniń áskerı-demokratııalyq syıpatyn bastan keshýine mursat bergen tarıhı sát ekeni belgili. Bul kezeńde eski jol da ustandy, qasqa jolǵa da túsip kórdik, alaıda, ornyqty da otyryq memleket qurýdyń joly bolmaǵanyn da moıyndaıtyn ýaqyt keldi.
Uran qazaq halqynyń kóshegendik ómir úlgisindegi áskerı-rýhanı pármen (komanda) bolatyn. Alaıda, saıasattaný jaǵynan zerdelegende, sońǵy etenelený (ultqa birigý) úderisi kezinde qazaq ulty jańasha túrde urandyq kezeńderdi de satylap bastan keshkendigin baıqaýǵa bolady.
Qazaq halqynyń etendik (etnostyq) sanasyn jańǵyrtý jolynda onyń tarıhyna saraptamalyq kózqaras qalyptastyrýdyń mańyzy bar. Tarıhqa bulaısha kirisim bizdi keıbir jańsaqtyqtan arashalaıdy, damý baǵytymyzǵa baǵdar beredi.
Qazaqtyń ebrazııanyń apaı tósin jaılaǵan, «qypshaq» atalǵan sýperetendik (sýperetnos) kórinisi Altynorda handyǵynyń ydyraýyna sáıkes aıaqtalǵanymen, Kereı-Jánibek handyǵynyń qurylýynan bastap, Abylaı han zamanyna deıingi kezeń qazaqtyń ulttyq etenelený dáýiriniń áskerı-demokratııalyq syıpatyn bastan keshýine mursat bergen tarıhı sát ekeni belgili. Bul kezeńde eski jol da ustandy, qasqa jolǵa da túsip kórdik, alaıda, ornyqty da otyryq memleket qurýdyń joly bolmaǵanyn da moıyndaıtyn ýaqyt keldi.
Jalpy, kóshegendik ortadaǵy etenelený otyryq ortadan góri aıyryqsha úderis bolyp tabylady. Sol sebepti de, atalmysh kezeńdi qazaq handyǵynyń (muny qazaq memlekettig retinde uqpaǵan maqul) bastapqy tarıhı dáýiri retinde moıyndaı otyryp, qazaq eteniniń (etnosynyń) odan keıingi dáýirlerine erekshe nazar aýdarý arqyly birneshe satylyq saıası-rýhanı kezeńdi bastan keshkenine kóz jibergendi maqul kórip otyrmyz. Bul maqsat bizdi Uly dala jurtynyń kóshegendikten otyryqqa kóshý úderisin bastan keshý qalaı júrgendigine nazar aýdartpaq.
Tutas, qazaq!
Tarıhymyzdyń Abylaı zamanynan bastalatyn dáýirleri belgili bir rýhanı-urandyq kezeńderge sáıkes keletinin ańǵarýǵa bolady. Abylaı handyǵy kezinde qazaq ulty etendik sýbekt retinde qalyptasyp bolǵan edi. Alaıda, onyń bir memleketke uıysýy tııanaqtalmaǵany taǵy ras bolatyn. Sol sebepti de, sol kezdegi qazaq handyǵynyń jońǵar shapqynyna tap bolýynyń ózi tııanaqty memlekettiliktiń osaldyǵynan edi. Ulanǵaıyr jazyq dalany ıelengen sany jaǵynan jońǵardan artyq bolmasa kem emes qazaqqa, ózindeı kóshpeli jońǵar handyǵynyń bas salýy, sol kezdegi qazaq handyǵynyń biryńǵaı memleketke tutaspaý saldary bolatyn. Sondyqtan da, aınala ańdyǵan otyryq ımperııalar aıdap salǵan jońǵar shapqyny qazaqqa «Tutas, qazaq!» uranyn týǵyzdy jáne soǵan sáıkes Abylaı handaı tulǵany qalyptastyrdy. Shyn máninde, aıtýly qazaq-jońǵar tarıhı taıtalasy qazaq úshin etendik shyńdalý mektebine aınaldy. Biraq saıası kemshilik túzetilgen joq, ulǵaıa tústi. «Tutas, qazaq!» urany qazaq úshin etene jurt retinde tarıhı aman qalýǵa ǵana qyzmet etti, memlekettigin nyǵaıtýǵa alǵyshart bola qoımady. Demek, halyq retinde aman qalý men egemen el bolýdyń arasy jer men kókteı bolǵany...
Árbir rýy bir bir «el» bolyp eseptelgen qazaq handyǵy úshke bóline otyryp, bolashaq Reseı ımperııasyna jutylýdyń alǵyshartyn jasady. Ár qazaqtyń aýyzyndaǵy «El» sózi memleket degendi emes, árbir rýlyq aýqymdy ǵana qamtydy. Kázir resmı túrde «el» sózi memlekettik uǵymdy bergenimen, qazaqtar áli kúnge týǵan jerin (rýlyq keńistigin) solaısha ataýdan bas tartpaı keledi. Alaıda, qazaqtardyń bul «jikshildigin» onyń súıegine sińgen ulttyq kemshilikten kórý durys bolmas edi. Ol - nomadologııa ǵylymynyń zertteý nysanynyń bolashaqtaǵy bir taqyryby bolýǵa laıyq dúnıe.
Keıbir tarıhshylar qazaq halqynyń bodan bolýyn Ábilqaıyr hannyń Reseıge birinshi ant berýimen baılanystyrǵanymen, basty sebep odan birneshe ýaqyt buryn bastalǵan edi - qazaq handyǵy bir ordaǵa baǵyný kezeńin artqa tastaǵannan bastalǵan bolatyn. Al, kishi hannyń soltustaǵy patshalyq Reseıge berilýi - bar bolǵany tutastyqtan aıyrylǵan qazaq handyǵynyń tárki bolýynyń tarıhı rásimdelýiniń basy bolatyn. Erte me, kesh pe, qalǵan júzderdiń de sol «rásimnen» ótýi ýaqyttyń ǵana enshisi edi. Aqyry solaı boldy da.
Qamdan, qazaq!
Bereketi ketip, pyshyraǵan eldi Reseı patshalyǵy qyıturqy saıasattyń qushaǵyna ala bastady. Alaıda, ony uqqan dalalyqtar bolmady deı almaımyz. Uqqany óz aldyna, tipti, sol ýaqytqa sáıkes memlekettik qurylymdy ózgertýdi oılap, talpynǵandar da bolǵan edi. Talpynys beı-bereket júrdi. Sóıtip, memlekettiktiń syıpaty bolǵan handyq Reseıdiń ermegine aınalyp, qazaq dalasy qýyrshaq handyqtarǵa bólinip, onyń basshylary patshanyń baǵynyshty ákimderi bola bastaǵanda, Syrym batyr dalanyń dástúrli dushpandarynyń biri Qıýamen soǵysa júrip, qazaq ortasyna «Halyq keńesi» qurylymyn usynǵany bar. Bul - bodan bolmaýǵa tyrysýdan týylǵan «Qamdan, qazaq!» uranynyń bir kórinisi edi.
Alaıda, kúni ótip bara jatqan kóshpeli tirlik úshin biregeı el bolýdyń aýyly alystaı túsken-di. Saıası-memlekettik qurylymnan bir ajyraǵan halyqtyń oǵan ıe bolýy odan da kúrdeli bolatyny ras. Onyń ústine Ýaqyt shirkin kóshegender paıdasynan bas tartyp, otyryq órkenıettiń dońǵalaǵyn dóńgelete bastaǵan-dy.Sóıtip, qazaq ómiri kóshegendik saıası qurylymnan ada bolyp, qaýqary arta túsken soltustaǵy otyryq memlekettiń shetkeıi (provınııasy) bolýǵa barǵan saıyn laıyqtala tústi.
Rýhtan, qazaq!
Bodandyqtyń buǵalyǵy bulqyntpaı qoımady. On toǵyzynshy ǵasyrdyń basy qazaqtyń kóshegendik órkenıetiniń typyrlaý kórinisimen bastaldy. Isataı-Mahambet kóterilisiniń tarıhta ultazattyq mazmuny bolǵanymen, mádenıettaný salasynda kóshpeli ómirdiń entigýi, onyń otyryq mádenıettiń aldyndaǵy amalsyz bas urýy bolyp tabyldy. Bul kóterilistiń qalaı bolǵanda da jeńilispen aıaqtalýy jazmysh ekeni ras edi. Alaıda, Mahambettiń sońǵy kóshegendik rýhanı kósem ekenin eskersek, sol kezde «Rýhtan, qazaq!» degen urannyń ómirge kelip ketkenin amalsyz moıyndaısyz. Bálkim, osy úderis pe eken, qazaqtyń sońǵy hanynyń boıyna qan júgirtip, qol bastatqan... Degenmen, Mahambet qazaq úshin sońǵy jyraý, kóshegendik sońǵy rýhanı adýyn bolyp ómirden ótti.
Elden, qazaq!
Kenesary men Isataılardyń sol kezdegi jumyla kóterilmeýiniń ózi qazaq dalasynyń saıası jikteliske ábden urynǵandyǵynyń aıǵaǵy edi. Isataı-Mahambetpen saıası odaq qurmasa da, tize qospasa da, sol kezeńde Kenesary han aq kıizge túsip, qazaq dalasyn bir handyqqa jumyldyrý bastamasyn kóterdi. Alaıda, bul - keshikken bastama bolatyn! Bodandyqtyń ýyty sińgen Dala selt etpedi. Tipti, «Elden, qazaq!» degen uran jolynda úsh júzdi aralap, ishinara qoldaý tapsa da, Kenesary maqsatyna jete almady. Aqyry, basy alynǵan onyń taǵdyry arqyly qazaq tarıhyndaǵy kóshpeli bıliktiń ǵumyryna núkte qoıyldy. Osylaısha, Uly dala Mahambettiń basy shabylýy arqyly rýhynan aıyrylsa, Kene hannyń basymen taǵy da qazaq halqynyń bas amandyǵy úshin aqy tólep, bostandyqtyń óteýin bolashaqtan kútýge májbúr boldy. Dalany Rýh pen Bılikten aıyrǵan bul úderis - qazaq úshin kóshegendikten otyryq ómirge kóshý dáýiriniń kelgendigin áıgiledi.
Ornyq, qazaq!
Dala úshin ári-sári kezeń bastaldy. Bir buty kóshpeli ǵumyrda, bir buty otyryq tirlikke kóshe bastaǵan qazaq úshin esi ketip eseńgiregen sát edi. Uly dala Abaıdy týyp, oǵan «Ornyq, qazaq!» degizdi, zamannyń túlki bolǵandyǵynan habar bergizdi. Biraq bul urandy kóshpeli sana qabyldamady. Abaıdyń orys mádenıetin sińirýdi nasıhattaýy orysshyldyq bolyp qabyldandy. Onyń orysty otyryq tirliktiń úlgisi ekenin úgittegeni eskerilmedi, uǵylmady.
Abaı - Dalanyń kóshpeli ǵumyry men endi ǵana ıek artqan otyryq ómiriniń shebi bolatyn. Sondyqtan da ol sońǵy kóshpeli ımperııanyń ydyraǵanyn joqtaǵan Asan qaıǵy babasy sekildenýden bas tartqanymen, Zaman ony qazaq úshin kóshpeli mádenıet pen otyryq órkenıettiń ortasyndaǵy kópir etip, taǵdyryn tálkek etti. Ol otyryq ómirdi qanshama nasıhattasa da, úlgisin qansha úgittese de, qazekeń miz baqpady, sóıtip, oıshyl qazaq báribir Abaı qaıǵy bolýmen ótti... Onyń qasreti kóshegendik ómir salty men otyryq tirlik úlgisiniń arbasý kezeńinen týyndap edi.
Oıan, qazaq!
Jańa ǵasyrǵa talyp jetken ash adamdaı kóshpeli qazaqty uıqyshyldyq qysty. Uıqyny qashyrǵan jańa ómir úlgisin meńgerý mindeti turdy. Sol kezde patshaly Reseıdiń otyryq júıesin saýyp erjetken bir top alash azamaty ult aldyna jańa batyl mindet júktedi. Ol Mirjaqyptyń aýyzymen «Oıan, qazaq!» bolyp urandaldy. Bul - kóshpeli qazaqtyń ornyǵýy úshin sanasyn oıatý qajettiliginen týylǵan ǵasyr urany edi. Otyryq ómirdiń qadyry men qasıetin tanyǵan at tóbelindeı zııaly top «Alash» partııasyn qurdy, Alashorda ókimetin jasaqtady, birqatary Qoqan dáýletin qurdy. Biraq bul árekettiń bári de ultty oıatýdan árige barmady, nátıjeli bolmady. Qazaq oıandy. Biraq birtutas óz memleketi qurylmaǵan qazaqty kóshpeli ómirden otyryq tirlikke óz bıligi emes, taǵy da ógeı bılik tartty... «Oıan, qazaq!» uranynyń júzege asý nátıjesi de sol sebepti bola qoımady. Bodan bılikke baǵynǵan halyq jetektegi botanyń halyn keshti.
Birneshe qoǵamdyq formaııa almasty, birneshe saıası júıe birin biri tarıh sahnasynan qýdalady. Buǵan deıin Ýaqytpen sanaspaı, Keńistikti apshydaı qýyrǵan kóshpeli ómir salty ekinshi myńjyldyqtyń sońǵy ǵasyrynda talaı quqaıdy bastan keship, áńki-táńkisi shyqty. Otyryq tirlikke amalsyz qol artty. Sóıtip, qazaqtyń ornyǵý dáýiri 20-ǵasyrdy túgelge jýyq qamtydy. Biraq óz yrqymen, óz jolymen uıymdaspaǵan bul úderis qazaqqa paıdadan góri zııan syılady.
Kóshegen qazaqtyń qonystanýy ulttyq ıdeıa retinde emes, kommýnısterdiń ujymdastyrý naýqany esebinde júzege asty. Ol jolda mıllıondaǵan kóshegen urpaq qurban boldy. Tap tartysynyń syltaýymen qazaqy qoǵamnyń qaımaǵy sylyndy, rýhy buzyldy. Bir ǵasyrda úsh formaııa men úsh ókimet almastyrǵan jáne eki sýpermádenıetten attaǵan qazaq ulty máńgirip qaldy, kembaǵaldyq qanǵa sińdi. Qazaqtyń jan dúnıesine ornyqqan kembaǵaldyq (kompleks nepolnoennostı) minez ulttyń basty dertine aınaldy. Bul - HH ǵasyrdaǵy qyzyl ımperııa sińirgen qazaqtyń boıyndaǵy qurt keýlegen «qundylyq» edi.
Degenmen, qazaq halqy talaı úderisti bastan keshe júrip, boıǵa sińgen kóshpeli adýyn minezden aryla qoımady. Alaıda, ol minez endi ulttyq jappaı syıpattan góri onyń jekelegen ókilderine ǵana tán bolýymen erekshelendi. Ekinshi dúnıejúzilik soǵys qas batyr ári jyraýlyq rýhy jalaýlaǵan Baýyrjandy týǵyzdy. Tipti, Ospan batyr bastaǵan ultazattyq soǵyspen Qytaıdaǵy shyǵys Túrkistannyń azat etilgen kezi de jarq etti. Biraq munyń bári de kóshpeli ómir úshin «báldý-báldý bári ótiriktiń» kebi edi. Otyryq ómirdi «oı» dep, kóshegendikti «qyr» ataǵan qazaq úshin oıǵa túsip, oılanatyn kez kelgen-di.
Oılan, qazaq!
Sol kezderi syrt kózge bilinbeı týyndaǵan ulttyq uran boldy, ol: «Oılan, qazaq!» edi. Sarsańǵa túsken qazaq úshin bul kezeńdi 20-ǵasyrdyń ekinshi jartysynan bastalǵan dáýir qamtydy. Dálirek aıtsaq, Muhtardan bastap, Ábishke deıingi urpaqtar tolqyny osy urandy júzege asyrýmen, alýan salany oıymen aralady. Qazaqtyń ózin de, ózgeni de selt etkizgen Oljastyń «Az ı ıa» eńbeginen kórinis tapty. Osyndaı týyndylar arqyly keshegi kóshpeli qazaqtyń búgingi urpaǵy úshin oılaný úderisi alynbas asý emestigi álemge áıgilendi. Saıası shalajansar kúıdegi Qazaq barlyq sala boıynsha oılana bastady. Sol oıdan dúnıege beıkúná «Jas tulpar» uıymy men «Dosmuqasan» ántoby keldi. Osy kezeńde qazaqqa oıdy kásip etken Dımashtyń basshy bolýy da beker emes edi. Munyń bári Mahambettiń basymen birge kesilgen Rýhtyń bas kóterýine múmkin eterlik túzilgen alǵyshart edi. Endi Kenesarynyń basymen birge ketken bıliktiń kórinis berýi de ǵajap emes edi. Biraq ony armandaý jetkiliksiz, oǵan kirisý kerek bolatyn.
Kiris, Qazaq!
Aqyry, «Kiris, Qazaq!» urany ashyq kúngi naızaǵaıdaı oınady. 1986 jyly jeltoqsan aıynda qazaq astanasynda saıası jasyn jarq etti. Eldi sharpyǵan bul ereýilde ult namysyn urandatqan jastarmen birge, qazaq bıligi de óz ambıııasyn qanaǵattandyrýǵa astyrtyn bolsa da kiriskeni ras edi. Osylaısha jeltoqsannyń jelimen birge ishti býǵan qyzyl ımperııalyq bodandyq zapyrany syrtqa lyqsydy. Onyń arty «Nevada-Semeı», «Azat» qozǵalystarynyń legine aınaldy. Saıası alańǵa jas ta, kári de, qara da, aq súıek te shyqty. Bári de áldebir kirisýdi bastan ótkizdi. Bul jolǵy kirisimniń nátıjesi boldy: dúnıege QAZAQSTAN degen egemen el keldi! Kesilgen Kene hannyń basy Nursultan bolyp taqqa otyrdy.
Degenmen, egemen bolý aıtýǵa ǵana ońaı ekendigi belgili edi. «Almaqtyń da salmaǵy» bar bolatyn. Qazaqtyń quıqaly dalasy talaıdyń ishin alaı-dúleı etti. Ar men bardyń taıtalasy bastaldy. Keńes ókimetinen qalǵan-qutqan dúnıe men qazaq jeriniń asty-ústi talapaıǵa tústi. Bireý eńbegimen, bireý urlyǵymen baılyq pen bılikke umtyldy. Óz aldyna el bılep kórmegender, qyzyl ımperııa sińirgen kembaǵaldyq minezden arylmaǵandar el baılyǵyn talan-tarajǵa túsirýmen júrip, ult múddesin de, onyń tarıhı taǵdyryn da, mıssııasyn da umytty, umyttyrdy. Myńdaǵan jyldar boıǵy kóshegen qazaqtyń ata qundylyǵy bolyp kelgen Uly dala tilimdelip, saýdaǵa tústi. Aryn aıaqqa basqandar bas kóterdi. Qazaq rýhyn tý etken qos Muhtardyń biri shetelge ketip, biri barmaǵyn shaınady. Qazaq úshin syn saǵaty egemen el bolǵanda taǵy da soqty.
Tyrys, qazaq!
Uly dala ulaǵatty urpaqsyz bolǵan da, bolmaq ta emes. Osy sátte teksizdik pen kórgensizdikke, kórseqyzarlyqqa qarsy lek-legimen bıliktegi bas kóterer ulandar shyǵa bastady. Bul qul bolmaýǵa tyrysýdan týylǵan pıǵyl edi. Sóıtip, áýeli premer Ákejan bastap, sońynan jas qazaq shenger top bolyp, eki ǵasyrdyń shebinde «Tyrys, qazaq!» uranyn dúnıege ákeldi. Bunyń qul bolmaý jolyndaǵy qııan-keski shaıqas ekenin ańǵal qazaq ańǵarmady. Ańǵarýǵa da shamasy joq bolatyn, sanasyn jalǵan nasıhat pen úkisiz úmit býyp, qol-aıaǵyn quldyq kisen tusaǵan, boıyn kembaǵaldyq qulyq qysqan tózimdi qazaq óziniń egemen eldiń máıegi ekenin sezinýge murshasy bolmady. Partııa quryp boı kórsetti, múddesin myqtap qolǵa alýǵa tyrysty, biraq týustarlary tul boldy, tuıyqqa tireldi. Biri qýyldy, biri sottaldy. Qazaq úrikken qoıdaı úrpıdi. Barymtashy batyr boldy. Batyrdyń basy úıtildi bolmasa abaqtyǵa qamaldy. Baspanasy basty armanǵa aınaldy. Ury-qary ulynyń ornyn basty. Aýyldan alash údere kóship, qalaǵa kelip qul boldy.
Otarlyq sanadan qutylmaı, otyryq ómirge beıimsizdeý qazaqtyń áli de óter synaǵy jetkilikti edi. Alash sanasyn jalaýlatyp ótken Nurı, Ashat, Batyrhandar eńbegi esh pe, ses pe - belgisiz. Kóshpeli sanadan otyryq oıǵa tolyq kóshpegen, saýdany meńgerse de sarttyqty ıgermegen qazaq, Zamanynyń meńzeýin meńgermedi - Zamanbekten aıyryldy, sara oıǵa erik bermedi - Altynbeksiz qaldy.
Qazaq úshin óz egemendigi ózine úıretilmegen asaý attaı týlaýda. Óz jerindegi ógeıdiń halyn keshken qazaq, áldekimde esesi keterdeı alas urar túri bar.
Táýelsizdik jyldary aqtalmaǵan úmit pen ádiletsiz úlesten tyıtyqtaǵan qazaq, shildiń sańǵyryǵyndaı ydyrap, ábden jiktelip bitti: baı men kedeı, bar men joq, bılik pen beıpozıııa, ákim men qyzmetshi, orystildi men qazaqtildi, ońtustyq pen soltustyq, ury men uly, jergilikti men shetkeri, oralman men baıyrǵy, qalalyq pen dalalyq... Ultsana sarsańǵa túsip, moıynǵa qulqamyt qaıta kıilerdeı qater tóndi.
Juǵys, qazaq!
HHI ǵasyrdy Qazaq joıqyn materıaldyq jáne rýhanı tonalýmen qarsy alyp otyr. Jany alaı-dúleı kúı keshýde. Bul kúı qarapaıym qazaqtyń ǵana emes, kedeıdiń de, baıdyń da; bıleýshiniń de, bılenýshiniń de; ańqaýdyń da, qýdyń da; zordyń da, sumnyń da boıyn bıleýde. Óıtkeni, qazaq óziniń qymbatynyń túkke turǵysyz arzan aldamshy ekenine kóz jetkizdi; egemenniń eleýli qaýqary baryna kúdik týdy; odan ári neni qalaı isteýdi bilmeı, qaı asýdy qalaı alaryn bilmeı, sana sarsańǵa túse bastaýda. Dalaǵa qańǵyp kelgen azyn-aýlaq jurttar ózinen oza bastaǵanyn sezgen qazaq olardyń keıbirine tarpa bas salý kórinisi de shań bere bastady. Alaıda, ol - másele sheshýdiń joly emes edi. Bul - qazaqtyń óz paıdasyna jaratylmaı kelgen áleýetin shashaý etý ǵana.
Qazaqtyń boıynda búginde nendeı áleýet bar, sony túgendep iske jarata bilý kún tártibine qoıylǵany jón. Qazaq búginde sarttyń kásibi sanalǵan saýdany meńgerdi, paıda tabýdyń jolyna tústi; ózin jarnamalaýdy úırendi, ózgege ózin azdy-kópti tanyta bildi, moıyndatty; arshyndap damyǵan elderdiń sońynan ilesti; Kókten tilegish ata-babasynyń ornyna, kókti tilgilep ǵaryshty meńgerýdi oılaı bastady; tóbeshiktegi emes, shyń basyndaǵy armanǵa qol soza bastady, bular - onyń qazyrǵy jaǵymdy qasıeti. Jaǵymsyzy - qazaqtyń áli de otyryq órkenıetke óz qasıetin jurdaı etpeı juǵysa almaýy; uly dalanyń uly murageri ǵana emes, óziniń kóshegendik mádenıettiń kózi ekendigin sezinbeýi; jerdiń ústi men astyndaǵy atamurany talan-taraj etýi; qalanyń qojaıyny bolýdyń ornyna oǵan jutyla bastaýy; óz tilin ózi tárk etip, ózin ózi mensinbeýi, boıdaǵy kembaǵaldyqqa yryq berýi; óz elindegi óz mıssııasyn ańǵarmaýy; ózine ózinen basqa jýyq dostyń joqtyǵyn teriske shyǵarýy; ózara daýdy ózgeniń bıligimen sheshýi; óz yrzyǵyn ógeıdiń qolymen bólisýi, óz taǵdyryn sheshý úshin ógeıge sóz berýi.
Degenmen de, buǵan deıin ózgege alańdaýmen kúı keshken qazaq, endi ózine alańdaýdy shyǵardy, óıtkeni, buǵan deıingi alynǵan bıiktiń bar bolǵany tóbeshik ekeni biline bastady. Sasqan jannyń álemtapyryq (haos) qarmaný áreketi qazaqqa tán bolýda. Tyrysýdan aıtarlyqtaı nátıje bolmaǵanyna kóz jetti. Osyndaıda oı men qaıǵyǵa erik berýdiń ózinen ózi júretini bar. Onyń paıdasy bolsa, sol - tuıyqtan shyǵar joldy izdestirýge ıtermeleýinde. Mine, osy jolda jaryq kórgen Nurbolattyń (Masanov) «Biz - dúbaramyz!» («My - margınaly»), Nurlannyń (Ámirequlov) «Kók ulysy» («Derjava neba, ılı býdem schastlıvy vmeste») jáne Beriktiń (Ábdiǵalıev) «Qazaq mıssııasy» (Kazahskaıa mıssııa) sekildi dúnıeleri Ýaqyttyń júktiliginen týylǵan bolar. Bul úsheýiniń pyıǵyly birige kelip, qazyrǵy qazaqqa «Juǵys, qazaq!» uranyn usynyp otyr. Bul urandy ishinara bılik te usynýda, alaıda, ol usynys kembaǵaldyqtan arylǵan kúıde emes, qazaqty juǵysý úderisiniń jutylý shıkizaty etýge baǵyttalmasa ne qylsyn. Bizge qazaqty bul úderistiń katalızatory etý - basty da mańyzdy ańsar! Bizge kóshegendiktiń qazaq úshin kembaǵaldyq emes, mańyzdy da máıekti maqtan ekendigin seziný ózekti! Qazaqtyń ebropalyq ta, azııalyq ta emes, onyń eshbir dinniń de, órkenıettiń de týustary emes, onyń bárinen de joǵary, solardyń bastaýynda turǵan, solarǵa uıytqy bolǵan kóshegendik órkenıettiń quzyrly ókili ekenin moıyndaý men moıyndatý - búgingi kúnniń basty paryzy!
Qazaq úshin búgingi uran: ózimen óziniń juǵysýy; ǵasyr talabyna juǵysý; onyń ózgege jutylmaı, ózin saqtaı otyryp juǵysa bilýi; ózge dúnıemen, ógeı órkenıetpen teń dárejede, kembaǵal qulyqsyz qatynasýy; biregeı ultqa jymdasýy - búgingi ulttyq ańsar!
JUǴYS, QAZAQ!
Serik Erǵalı
