Qazaqstandy 30 jyl bilegen eks-prezident Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ otbasy zaŋsyz baiuyn toqtatar emes. Künı keşe ǧana Nazarbaev äuletınıŋ tuystary ūstalyp, tergelgen bolatyn. Sondai-aq, şetelge ketken qarjylardyŋ bırneşe bölıgı elge qaitarylady dep bekıtıldı. Alaida Qazaqstannyŋ eks-prezidentı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ kenje qyzy Äliia Nazarbaevanyŋ türlı qaldyqty öŋdeumen ainalysatyn 8 Jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgımen (JŞS) tıkelei bailanysy bar Green Future Management LTD jeke serıktestıgınıŋ negızın qalauşy ekenı anyqtaldy. Būl kompaniia qalai zaŋsyz äreket etıp otyr? Būl turaly “Adyrna” ūlttyq portaly zertteu jürgızdı.
Qazırgı taŋda Qazaqstanda qaldyqtardy basqaru qiyn kezeŋderdı bastan ötkerude. Syrt közge qoqystardy tasymaldaityn jer jetkılıktı, zaŋsyz üiındıler joiylyp, ekologtar qoqys mäselesın şeşıp, jol kartasyn ūsynyp jatqandai körınedı. Alaida, elımızdıŋ astanasynda qaldyqtardy öŋdeu ülken mäselege ainalyp otyr. Sondyqtan soŋǧy 5 jylǧa qoqystardy tazalau jūmystaryna tender jariialanǧan bolatyn. Tender sipattamasy: «...Qatty tūrmystyq qaldyqtardy jinaudyŋ ortalyqtandyrylǧan jüiesın ūiymdastyru maqsatynda Nūr-Sūltan qalasynda qaldyqtardy şyǧaru ūiymynyŋ funksiialaryn jüzege asyru» dep ataldy. Tender boiynşa, cauda-sattyqtyŋ bırınşı kezeŋı ötkenımen, būl jospardaǧy 2022 jyldyŋ 8 mausymynda bolmaǧan. Al būl tenderdı jeŋgen kompaniianyŋ qūryltaişysy - Äliia Nazarbaeva.“Shishkin Like” iutub arnasynyŋ zertteuınşe, tūŋǧyş prezidenttıŋ kenje qyzy qoqys jinaudan tüsken aqşany paidalanyp otyrǧany anyqtaldy. Qaldyqtardy jinaudyŋ özı memleketke tapsyrylǧanymen, qoqysty jaǧu zauyttary turaly bastama aiaqsyz qalǧan. Bıraq elımızdıŋ astanasynda jäne basqa da bırneşe qalada kez kelgen qoqysty şyǧaru jäne kädege jaratu älı künge deiın Äliia Nazarbaevamen tıkelei bailanysty.
Äliia Nazarbaevanyŋ qaltasyna üŋıluımızdıŋ basty sebebı - tıkelei halyqtyŋ qaltasynan qoqys jinaudan tüsken aqşa memleketke emes, bırınşı prezidentke jaqyn adamdarǧa tüse bastaǧany. Sondai-aq, monopoliialyq biznestıŋ qarqyn aluy da basty sebep.
«Qoqys biznesınıŋ imperiiasy»
Nazarbaevaǧa tiesılı jäne basqa da qoqys şyǧaratyn käsıporyndardy baqylaityn Green Future Management LTD kompaniiasy bar. Köp elde biznestıŋ būl türın “mafiia” dep sanaityny kezdeisoq emes. Öitkenı, baqylau älsız bolǧan jerde ülken paida boluy mümkın. Alaida syrt közge köp aqşa äkelmeitındei körıngenın paidalanǧan Äliia Nazarbaeva da sol ūrandy basşylyqqa alǧan sekıldı. Bır qyzyǧy, būl bizneske qatysty memlekettıŋ äzırge eşqandai sūraǧy joq. Ol tek qaldyqtardy jinaǧan “ROP operatorynyŋ” qyzmetıne ǧana nazar audaruda.
Osy uaqytqa deiın, tıptı qazır de elorda qoqysyn tazalaumen «Clean City NC» kompaniiasy jauapty bolatyn. Qaŋtar qaqtyǧystarynan keiın faktıler aralas alypsatarlyqtardyŋ barlyq türı paida bola bastady. Jelıde Qazaqstan ekologiiasy men qaldyqtardy basqarudyŋ qūpiialary turaly köptegen materialdar da kezdestı. Olarǧa bırtındep toqtalaiyq.
Nūr-Sūltan qalasynda qoqys şyǧaru tarifı basqa qalalarmen salystyrǧanda arzan. Mäselen, qoqys tastau qūny päterlerde tūratyn bır adamǧa şamamen, 390 - 414 teŋge. Zaŋdy tūrǧyndarynyŋ sany 1 milliondy qūraityn astanalyqtardyŋ tek qoqys şyǧaruǧa aiyna 390-nan 414 million teŋgege deiın töleidı.
Būl aiyna şamamen, bır million dollardy qūraidy. Bıraq Nūr-Sūltan tek tūrǧyndardyŋ ǧana emes, ministrlıkter men saudagerler qalasy. Sondyqtan är keŋse qoqys jinau üşın de töleidı. Sondyqtan būl 1 million dollardan da köp.
«Qandy qaŋtardan» keiın ROP Operator kompaniiasyna jäne enşıles zaŋdy tūlǧalarǧa qatysty tergeu jürgızıldı. Köptegen aiyptaluşy men zaŋdy tūlǧalar älı de tergeu şaqyruyn kütude.
Būl «Clean City» kompaniiasyn da ainalyp ötpedı. Tergeu äreketterın jürgızude aşyqtyq bolmaǧanyna qaramastan, būl kompaniianyŋ būrynǧy tabysy qandai da bır türde «ROP operatorynyŋ» ädıletsız aqşasyna jäne Äliia Nazarbaevanyŋ qorǧauyna bailanysty boldy degen boljam bar. Bügınde käsıporynnyŋ mülkı de, esepşottary da tärkılendı. Alaida elordada qoqys şyǧaruyn jalǧastyryp keledı.
«Clean City» ŪK saitynda aitylǧandai, kompaniia: «Qatty tūrmystyq qaldyqtardy jinau jäne tasymaldau boiynşa keşendı jūmystar jürgızedı. Olar Nūr-Sūltan qalasy äkımdıgınıŋ tabiǧi resurstar jäne tabiǧatty paidalanudy retteu basqarmasymen 2017 jyldan bastap 5 jyl merzımge jasalǧan kelısım-şart talaptaryna säikes jüzege asyryluda. Kün saiyn: Nūr-Sūltan qalasyn tazalauǧa ekı auysymda 66 qoqys şyǧaratyn kölık pen 25 bırlık tehnika şyǧady. 1 - auysym 06-00-den 14-00-ge deiın. 2 - auysym 14-00-den 22-00-ge deiın» delıngen.
Esepşottary men aktivterı būǧattalǧan kompaniia qalai jūmysyn jalǧastyryp otyr?Qamauǧa alynǧan kompaniianyŋ Nūr-Sūltan qalasynyŋ tazalyǧy üşın alatyn aqşasy, milliondaǧan dollary kımnıŋ qaltasyna tüsıp jatqany da ülken mäsele. Oǧan Nūr-Sūltan qalasynyŋ äkımdıgı, qorşaǧan ortany qorǧau departamentınıŋ basşysy, Nūr-Sūltan qalasynyŋ tabiǧat paidalanu basqarmasy Äliia Qojabaeva men Qazaqstan Respublikasy Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgı qalai jauap bermek?
Äliia Nazarbaevany yqpaly älı de qoqys biznesın jalǧastyruǧa äser etıp otyrǧanyn baiqauǧa bolady. Sondyqtan “qoqys hanşaiymyna” ainalǧan Äliia Nazarbaevaǧa tiesılı qandai qoqys biznesı bar?
Joǧaryda atap ötkenımızdei, Adata-nyŋ aqparaty boiynşa, Green Future Management LTD kompaniiasynyŋ qūryltaişysy Äliia Nazarbaeva bolyp esepteledı. Būl kompaniia 24.09.2020 jyly tırkelıp, “Kommersiialyq qyzmet jäne basqaru mäselelerı boiynşa keŋes beru" qyzmet türımen ainalysady. Ol qūryltaişy retınde ärtürlı qaldyqtardy, äsırese, avtomobilder men şinalardy qaita öŋdeumen ainalysatyn 8 Jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgımen (JŞS) tıkelei bailanysty.
Green Future Management LTD jeke kompaniiasyna tiesılı JŞS-nıŋ bırı - RecyclingCompany JŞS. Ol 2016 jyldyŋ mausym aiynda qūryldy. Aldymen, qūryltaişysy Mūhamediarov Uälihan Narimanūly boldy. Keiın Orynbasar Ǧaziz Baǧlanūly, ärı qarai Mahadi Meruert Mahadiqyzy boldy. Meruert Mahadiqyzy 2022 jyldyŋ 12 qaŋtar künı kompaniia qūryltaişysy qūqyǧynan aiyryldy. Bıraq būl kompaniianyŋ şyn mänındegı negızgı qūryltaişysy Äliia Nazarbaeva.
TOO RecyclingCompany kompaniiasynyŋ qyzmet türıne ne kırdı?
- Qalpyna keltıruge jatpaityn maşinalar men jabdyqtardy bölşekteu;
- Kömırsutektı şikızattan asikldı jäne sikldı kömırsutekterdı öndıru;
- Rezeŋke tehnikalyq būiymdardy öndıru;
- Şoiyn, bolat jäne ferroqorytpa öndıru;
- Aliuminii öndıru;
- Basqa toptamalarǧa engızılmegen özge de maşinalardy, jabdyqtar men materialdyq aktivterdı jalǧa alu;
- Basqa toptamalarǧa eŋgızılmegen özge de jeke qyzmetterdı ūsynu.
“RecyclingCompany” öŋdeu zauyty Qaraǧandy oblysy Būqar Jyrau audany Doskei auylynda “Saryarqa” arnaiy ekonomikalyq aimaǧynyŋ aumaǧynda ornalasqan. Kompaniia 2017 jyly Ortalyq Aziia öŋırındgı ekı avtomobildı kädege jaratu jönındegı balamasy joq, jalǧyz zauyt bolyp tabyldy jäne aşyluyna Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ özı keldı. Joba 2015-2019 jyldarǧa arnalǧan industriialyq-innovasiialyq damu memlekettık baǧdarlamasy aiasynda jüzege asyryldy.
Foto: karta: RecyclingCompany
2018 jyly “Habar” mälımetınşe, bır jyl ışınde zauyt 57 eskı maşinany öŋdegenın jäne plastmassa ügındısın qospaǧanda, otyz myŋ tonnadan astam qara jäne tüstı metall alǧanyn mälımdedı.
“RecyclingCompany” JŞS jūmys shemasy boiynşa, avtomobilderdı jinau punkterıne aldymen, Autorecycling JŞS qyzmet körsetedı. Olar avtomobilderdı bölşekteidı jäne qauıptı kompanentterın alyp tastaidy. “ROP operatory” belgılı oqiǧalarǧa deiın Autorecycling JŞS-ǧa avtomobil üşın şamamen, 18,9 myŋ teŋge töledı. Sonymen qatar, “RecyclingCompany” JŞS “ROP Operatorynan” ärbır qaita öŋdelgen avtomobil üşın 123 myŋ teŋge aldy.
5 jyl ışınde qazaqstandyqtar 691 mlrd teŋgenı “ROP operatoryna” kädege jaratu alymy üşın jıberdı. Onyŋ ışınde otandyq avtoöndıruşılerge - 338,9 mlrd teŋge, salyq - 49 mlrd teŋge, bankterdegı jinaqtar - 200 mlrd teŋge, operatorlardyŋ ekologiialyq şyǧystary - 102 mlrd teŋgenı qūrady. Iаǧni, osy 102 mlrd teŋgenıŋ bır bölıgın avto öŋdeu kompaniialary alyp otyrdy.
“Kursiv” basylymynynyŋ mälımetınşe, 2017 jyldan bastap, “RecyclingCompany” JŞS 24,6 mlrd teŋge alǧan. Eger 2018 jyly 57myŋ eskı kölıkten 30 myŋ tonna metall şyǧatyn bolsa, jalpy “ROP operatory” jūmys ıstegen jyldar ışınde qaita öŋdeuge tüsken 200 104 maşinanyŋ ışınen zauyt 105 myŋ tonnaǧa juyq tüstı jäne qara metall qorytpalaryn aldy.
Naryqta qara jäne tüstı metaldardan jasalǧan öŋdelmegen synyqtar tonnasyna 90-105 myŋ tūrady. Osylaişa, şamamen qaitalama şikızat üşın zauyttyŋ eŋ tömengı kırısı - 10,5 mlrdty qūrady. Mūnyŋ barlyǧy ärine, Äliia Nazarbaevanyŋ qaltasyn qampitty.
Eskeretın jait, zauyt öndıretın qūimalardaǧy qorytpalardy emes, metall synyqtarynyŋ naryqtaǧy baǧalary boiynşa, jalpy kırıstı eseptedık. Öitkenı, käsıporyn saitynda öndırılgen qaitalama qara metall men aliuminii mölşerı turaly jeke aqparat joq.
Demek, “RecyclingCompany” JŞS 2017 jyldan bastap, avtakölıktı qaita öŋdeu jäne şikızatty satu arqyly 35,1 mlrd teŋge paida tapqan. 2017 jyldan bastap, būl kompaniia memleket biudjetıne salyq türınde 5 876 746 756 teŋge audardy.
Säuır aiynyŋ basynda “Operator ROP” JŞS būryŋǧy basqaruşy direktory paidalanudan şyqqan kölık qūraldaryn kädege jaratudyŋ joǧary qūnyn belgıleu arqyly 13 mlrd teŋgeden astam ūrlyq jasady degen küdıkpen ūstaldy. Aqşa “RecyclingCompany” JŞS kompaniiasyna zaŋsyz audaryldy.
Qoqys biznesımen ainalysatyn kompaniialardyŋ bırı - “Autorecycing” JŞS. Ol 28 aqpan 2020 jyly tırkelgen. Osy uaqyt aralyǧynda biudjetke salyq türınde 385 399 606 teŋge audarǧan. Bastapqyda qūryltaişysy Utrehtte tırkelgen gollandiialyq kompaniia Planetcare Company B.V. qyzmetkerı men qazaqstandyq “PlanetCare Management” JŞS boldy. Ol kompaniianyŋ basşysy - Arenov Arman Qanatūly. Onymen qosa, ol Green Future Management LTD kompaniiasynyŋ da basşysy retınde qyzmet ettı. Al “PlanetCare Management” qūryltaişysy Apysbaeva Karina Alihanovna boldy. Ol BQO būrynǧy äkım orynbasarynyŋ äpkesı boluy mümkı. Aldymen, ol 25.12.2020 jyly “Planetcare Company”- dan ülesın aldy. Al 30.06.2021 künı jalǧyz qūrytaişysy boldy
Qūrytaişysy Äliia Nazarbaeva bolyp esepteletın Green Future Management LTD kompaniiasy arqyly basqaratyn taǧy bır JŞS - Clean City NC. Joǧaryda aityp ötkenımızdei, kompaniia būǧattalǧanymen, älı künge deiın qyzmetın toqtatqan joq.
Kompaniia saitynda aitylǧandai, käsıporyn Nūr-Sūltan äkımdıgıne qaraidy. Sondai-aq, “Nūr-Sūltan qalasynyŋ aimaǧynan qatty tūrmystyq qaldyqtardy şyǧaru üşın qoqys şyǧaratyn ūiymdy taŋdau” boiynşa tenderdıŋ jeŋımpazy atanǧan. Iаǧni, būl käsıporyn elordanyŋ barlyq aimaqtarynan qoqysty paligonǧa jetkızedı. 2017 jyldan bastap, Clean City NC biudjetke 4 092 344 424 teŋge salyq töledı.
Clean City NC JŞS memlekettık satyp aludyŋ belsendı qatysuşysy 2022 jyly qaldyqtardy jinau, öŋdeu jäne joiu boiynşa qyzmetterdı ūsynuǧa kelısımşart jasady. Onyŋ 111-ı tıkelei şart jasasu arqyly. Jalpy 2017 jyldan bastap 2022 jylǧa deiın käsıporyn 953 86 150 teŋge somasyna Memlekettık satyp alu şarttaryn jasasty.
Sondai-aq, Operator ROP 2018 jyly “Clean City NC” JŞS-ǧa 1 713 733 629 teŋge beredı. Ony berudegı maqsaty kölık, konteiner syndy kerek-jaraqtar alu edı. Sonymen qatar, berılgen qarjy qaitarudy talap edı. “Clean City NC” JŞS būl qarjyny alady. Alaida qarjy keiın qaitarylmai qalady. Ükımetke tiesılı qarjyny Clean City NC JŞS qaşan qaitarmaq?
Green Future Management LTD jeke kompaniiasy 01.04.2021 jyly ǧana Clean City NC JŞS nyŋ qūryltaişysy bolǧan. Būǧan deiın tıkelei qūrytaişysy Äliia Nazarbaeva (12.02.2021) boldy, al oǧan deiın joǧaryda atalǧandai Meruert Mahadiqyzy bolǧan.
Bır qyzyǧy, kompaniiaǧa 2017 jyly 26 mamyrda äkımdık “memlekettık satyp alu” zaŋy boiynşa 5 jylǧa tender beredı. Negızı, zaŋ boiynşa, tender 5 jylǧa emes, üş jylǧa berıluı qajet. Bıraq zaŋbūzuşylyq oryn alyp, 5 jylǧa tenderdı alǧan kompaniianyŋ tender uaqyty 2022 jyly 26 mamyrda aiaqtaldy. Zaŋǧa säikes, qaitadan tender jasalyp, jaŋa kompaniia äkelmese, 2 aiǧa sozuǧa qūqyly. Al 2 ai öttı desek, 26 şıldede jūmysy aiaqtaluy kerek kompaniia qyrküiekte de qyzmetın jalǧastyruda.
Ötkenge oralsaq, Elordada qoqys öŋdeu keşenı 2012 jyly salynǧan. QTQ sūryptau jäne qaita öŋdeu zauytynyŋ sol kezdegı direktory Egor Zinger mälımdegendei: “Ol investisiialyq qarajat esebınen, qala äkımdıgınıŋ qoldauymen, memleket başysynyŋ qataŋ basşylyǧymen salyndy”
2017 jyly zauyt KazRecyclingService JŞS-nıŋ basqaruynda boldy. Baspasözderde mälımdegendei, kompaniia nysandy jaŋǧyrtyp, 11.05.2020 jyly “Astana Recycling Plant” JŞS qūryldy. Būl kompaniia da elordadaǧy qoqystardardy şyǧaryp, qaita öŋdeu üşın jauaptylardyŋ bırı. Al onyŋ qūryltaişysy 11.05.2022 jyldan bastap, taǧy da Green Future Management LTD jeke kompaniiasy.
2020 jyldan bastap, Astana Recycling Plant JŞS memleketke 312 158 185 teŋge salyq töledı jäne 8 569 412 teŋgege “memlekettk satyp alu” turaly 8 şart jasasty.
“Eko poligon Astana” JŞS 13.07.2017 jyly tırklgen. Onyŋ qūryltaişysy “KazRecyclingService” JŞS men “Clean City NC” bolyp esepteldı.
2018 jyldan bastap, kompaniia qaldyqtardy jinau, öŋdeu jäne joiu boiynşa qyzmetterge, qaitalama şikızattardy alu boiynşa qyzmetterge memlekettık satyp alu kelısımşarttary boiynşa 831 944 182 teŋge ıske qosty. Negızg tapsyrys beruşı “Astana Tazalyq” JŞS. Qazır “SPK Astana“AQ qūryltaişysy
Būl Äliia Nazarbaevanyŋ resaiklingtık kompaniialarynyŋ bır bölıgı ǧana. Odan bölek, Green Future Management LTD jeke kompaniiasy arqyly Nazarbaevaǧa tiesılı “Taza Energy Solutions” JŞS, “CLEANCITY Shymkent” JŞS men “Clean city Aktobe” JŞS tiesılı. Barlyq JŞS-nıŋ negızgı qyzmetı bırdei. Olar qauıptı emes qaldyqtardy jinap, öŋdeidı.
Sonda qaladaǧy qoqys biznesınıŋ barlyǧy monopoliiaǧa ainalyp otyrǧanyn köruımızge bolady. Barlyǧyn bır adam, Äliia Nazarbaeva basqaryp, qarjy da sonyŋ qaltasyna tüsıp otyr. Alaida Qazaqstannyŋ Prezidentı Toqaev saiasatta da, ekonomikada da monopoliiadan aryludy basty maqsat dep atady.
«Būl turaly köpşılık, äsırese, käsıpkerler jaqsy bıledı. Būl naǧyz bäsekelestıkke jäne keŋırek aitqanda, ädılettılıkke jol bermeidı. Būl mäselenı şeşpesek, ekonomikamyz damymaidy, ışkı saiasi jaǧdai odan saiyn qiyndai tüsedı. Sondyqtan ekonomikada bolsyn, saiasatta bolsyn, barynşa monopoliiadan arylu basty maqsatym. Bız olardan tolyǧymen qūtyluymyz kerek. Ärine, būl oŋai jūmys emes, bıraq bız oǧan mındettı türde kırısuımız kerek. Basqa jol joq», - degen edı Q.Toqaev Qazaqstan telearnasyna bergen sūhbatynda.
Memleket basşysy oligopoliia ekonomika salasynda tar şeŋberdegı adamdardyŋ üstemdıgı ekenın atap öttı. Al Qazaqstanda būl ürdıs qarqyn alyp keledı. “Jaŋa Qazaqstanda” eskınıŋ äserı qaşan toqtamaq?
”Adyrna” ūlttyq portaly
