Qoǧamnyŋ örkeniettılıgı onyŋ ekonomikasymen nemese tehnologiiasymen ǧana emes, adamdarǧa degen közqarasymen, äsırese erekşe qajettılıkterı bar azamattarǧa jasalatyn qamqorlyq deŋgeiımen ölşenedı. Būl – äleumettık ädılettılık pen adamgerşılık qaǧidattarynyŋ ainasy.
Erekşe qajettılıkterı bar adamdar – būl tek medisinalyq tūrǧydan şekteuı bar jandar ǧana emes. Olar da qoǧamnyŋ belsendı müşesı, öz armany, qabıletı men maqsaty bar tūlǧalar. Degenmen, olardyŋ äleuetın aşu üşın qoǧamdyq sana men ortanyŋ qolaily boluy öte maŋyzdy.
Köp jaǧdaida adamdar mūndai azamattarǧa janaşyrlyq tanytqanmen, şyn mänındegı qoldau – olardyŋ teŋ därejede ömır süruıne jaǧdai jasau ekenın tüsıne bermeidı. Mysaly, ǧimarattardaǧy pandustar, dybystyq baǧdarşamdar, arnauly bılım beru resurstary men jūmys oryndary – jai ǧana yŋǧailylyq emes, būl äleumettık ädılettılıktıŋ körsetkışı.
Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ deregı boiynşa, bügınde älemde şamamen 1,3 milliard adam, iaǧni jer şaryndaǧy halyqtyŋ şamamen 16 paiyzy belgılı bır deŋgeidegı mügedektıkpen ömır süredı. Būl – ärbır altynşy adam erekşe qajettılıkterge ie degen söz.
Köptegen damyǧan elder inkliuzivtı saiasatty memlekettık deŋgeige köterıp otyr. Mysaly, Japoniiada kompaniialar erekşe qajettılıkterı bar azamattardy jūmysqa qabyldauǧa mındettı, al Europada ärbır mekeme «qoljetımdı orta» qaǧidatyna sai boluy tiıs. Fransiiada inkliuziia saiasaty qoǧamnyŋ barlyq salasynda jüielı engızılse de, älı de tolyq beiımdelu mäselesı özektı. Būl – älemnıŋ kez kelgen memleketı üşın üzdıksız damudy qajet etetın baǧyt ekenın körsetedı.
Qazaqstanda soŋǧy jyldary inkliuzivtı qoǧam qūruǧa baǧyttalǧan naqty qadamdar jasaluda. Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ deregınşe, bügınde elde şamamen 740 myŋǧa juyq adam, iaǧni halyqtyŋ 3,6 paiyzy erekşe qajettılıkterı bar azamattar bolyp tırkelgen.
2024 jyldyŋ soŋyna qarai elımızde 22 myŋnan astam äleumettık infraqūrylym nysany – mektepter, emhanalar, mädeniet üilerı men sport zaldary – beiımdelgen.
Sondai-aq, elektrondy «Äleumettık qyzmetter portaly» arqyly azamattar oŋaltu qūraldaryna onlain ötınış bere alady. BŪŪ Damu baǧdarlamasynyŋ qoldauymen mūrajailar men mädeniet oryndary erekşe adamdar üşın qoljetımdı bola bastady.
Keide qoǧam erekşe adamdardy aiaidy, bıraq qabyldai almaidy. Al şyn mänınde, olarǧa aiauşylyq emes, teŋ mümkındık pen qūrmet qajet. Bız olardy «mügedek» dep bölmei, ömırdıŋ türlı salalarynda – bılımde, jūmysta, mädeniette, sportta – qatar jürgen azamattar retınde köruımız kerek.
Mysaly, älemde erekşe qajettılıkterı bar tūlǧalar saiasatta, önerde, sportta ülken jetıstıkke jetıp otyr. AQŞ-ta Paralimpiada chempiondary ūlttyq batyr därejesıne ie bolsa, Japoniiada jäne Koreiada erekşe qajettılıgı bar önerpazdar men käsıpkerlerdı qoldau arnaiy memlekettık baǧdarlamalar arqyly jüzege asady.
- İnfraqūrylymdy beiımdeu.
Barlyq ǧimarattar men qoǧamdyq oryndarda pandustar, keŋ esıkter, liftter, dybystyq baǧdarşamdar men taktildı belgıler ornatyluy tiıs. Jaŋa ǧimarattar «inkliuzivtı dizain» qaǧidatyna sai salynuy qajet. -
İnkliuzivtı bılım berudı damytu.
Mektepter men joǧary oqu oryndary erekşe balalardyŋ qabıletın aşuǧa mümkındık beretın orta ūsynuy kerek. Arnaiy pedagogtar, assistentter men psihologiialyq qoldau jüiesı qalyptasuy tiıs. -
Eŋbek naryǧynda teŋ mümkındık.
Jūmys beruşılerge subsidiia men salyqtyq jeŋıldıkter ūsynu arqyly erekşe qajettılıkterı bar adamdardy jūmysqa tartu yntalandyryluy kerek. -
Aqparattyq saiasat.
BAQ-ta inkliuziia taqyrybyn jiı köterıp, qoǧamda tüsınıstık pen qabyldau mädenietın qalyptastyru maŋyzdy. -
Zaŋnamalyq jäne baqylau tetıkterı.
Qoldanystaǧy zaŋdardyŋ oryndaluyn qadaǧalau, aimaqtardaǧy beiımdelu deŋgeiın tūraqty baqylauǧa alu qajet.
Erekşe qajettılıkterı bar adamdarǧa qoldau körsetu – būl tek äleumettık mındet emes, adamgerşılık boryş. Qoǧam olardyŋ mümkındıgın şekteudıŋ ornyna, sol mümkındıktı aşuǧa jaǧdai jasauy tiıs.
Naǧyz örkeniettı qoǧam – bärımız bırge ömır süretın, bır-bırımızdı tüsınetın jäne qoldaityn qoǧam.
