VII Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylary sezı 17–18 qyrküiekte Astanada ötedı. Forumnyŋ qarsaŋynda öz oilarymen bölısken senator Alişer Satvaldiev sezdıŋ tarihi maŋyzyna toqtalyp, Memleket Basşysynyŋ reformalary arqasynda ol simvolikalyq alaŋnan halyqaralyq deŋgeide yqpaldy institutqa ainalǧanyn atap öttı.
– Sızdıŋ oiyŋyzşa, älemdık jäne dästürlı dınderde qandai jalpyadamzattyq qūndylyqtar aiqyn körınıs tabady?
– Älemdık jäne dästürlı dınderdıŋ barlyǧynda ortaq qūndylyqtar aiqyn körınıs tapqan. Būl eŋ aldymen adam ömırın qasterleu, beibıtşılıkke ūmtylu, ädılettılık pen meiırım, ülkenge qūrmet, kışıge ızet, otbasy men ruhaniiatqa adaldyq. Osy qūndylyqtardyŋ bärı qai dındı alsaq ta, onyŋ negızınde jatyr. Mäselen, islamda ädılet pen qaiyrymdylyqqa şaqyrsa, hristian dınınde meiırım men süiıspenşılıkke basymdyq berıledı, buddizmde ruhani üilesım men qanaǧat ūǧymy alǧa şyǧady. Bärınıŋ tübınde adamǧa qūrmet, beibıt ömırdı saqtau ideiasy bar.
Qazaqstan bastamaşy bolyp otyrǧan Sezd osy ortaq qūndylyqtardy älemdık deŋgeide nasihattauǧa ülken üles qosyp keledı. Būrynǧydai tek ūlttyq nemese dıni erekşelıkter emes, jalpy adamzatqa ortaq asyl mūrattardy alǧa şyǧaru Sezdıŋ basty mındetterınıŋ bırı. Būl bızdıŋ elımızdı şyn mänınde halyqaralyq bıtımgerlık ortalyǧy retınde moiyndatqan maŋyzdy qadam.
– Bügıngı künı nege däl osy ämbebap qūndylyqtar arqyly dınder arasyndaǧy ortaq ündestıktı ızdeu maŋyzdy bolyp otyr?
– Qazırgı jahandyq jaǧdaida senımsızdık pen teketıres küşeiıp tūrǧany jasyryn emes. Älemnıŋ är tükpırınde dıni reŋk berılgen qaqtyǧystar oryn alyp jatyr. Osyndai kürdelı kezeŋde dınder arasyndaǧy ortaq ündestıktı tek ämbebap qūndylyqtar arqyly tabuǧa bolady. Būl beibıtşılık, tözımdılık, ädılettılık, bırlık jäne adam qūqyqtaryna qūrmet.
Ǧylymi-tehnologiialyq progress adamzatqa ülken mümkındıkter aşqanyna qaramastan, bız älı künge deiın qaqtyǧystar men ekstremizmnen aryla almai kelemız. Sondyqtan är dınnıŋ özegınde jatqan ızgı ideialardy bırıktıru – qazırgı zamannyŋ basty talaby. Qazaqstan ūsynǧan dialog alaŋy däl osy maqsatqa qyzmet etedı. Aldyŋǧy Sezde qabyldanǧan şeşımder halyqaralyq deŋgeide qoldau tauyp otyr. Mysaly, VI Sezde qabyldanǧan Deklarasiiada terrorizmdı dınmen bailanystyruǧa qarsy naqty ündeu jasaldy. Būl qūjat bügıngı taŋda köptegen elder üşın baǧdarşamǧa ainaldy.
– Beibıtşılık, kelısım men özara tüsınıstıktı ılgerıletude Älemdık jäne dästürlı dınder köşbasşylary sezınıŋ rölı qandai?
– Sezd bügınde tek Qazaqstan üşın emes, bükıl älem üşın bıregei dialog alaŋy. Alǧaşqy kezeŋde ol köbıne simvolikalyq sipatta bolsa, soŋǧy jyldary Memleket Basşysynyŋ bastamalary arqasynda naqty şeşımder talqylanyp, qabyldanyp jür. VI Sezdtıŋ özınde dıni köşbasşylar men saiasatkerler bırge otyryp, ekstremizm men terrorizmdı eŋseru joldaryn talqylap, qaqtyǧystardyŋ aldyn alu boiynşa ortaq közqarastar bıldırıp, naqty şeşımder şyǧardy.
Sezd aiasynda qabyldanǧan qūjattar halyqaralyq ūiymdar deŋgeiınde de qoldanys tabuda. Mäselen, BŪŪ men OBSE ökılderınıŋ qatysuy forumnyŋ maŋyzdylyǧyn arttyra tüsedı. Sondai-aq, Qazaqstannyŋ bastamasymen qūrylǧan N.Nazarbaev ortalyǧy älemdık deŋgeide tūraqty jūmys ıstep, dınaralyq dialogty kündelıktı tärtıpke engızıp otyr. Mūnyŋ barlyǧy Sezdıŋ jahandyq beibıtşılıktı ılgerıletudegı rölın däleldeidı.
– Memleket Basşysynyŋ reformalary nätijesınde sezd būrynǧydai simvolikalyq alaŋnan şyǧyp, şyn mänınde yqpaldy institutqa ainalǧanyn qalai baǧalaisyz?
– Būl jerde eŋ aldymen Memleket Basşysynyŋ saiasi erık-jıgerı men reformalarynyŋ rölın erekşe atap ötuımız kerek. Eger alǧaşqy sezder tek deklarativtı sipatta bolyp, belgılı bır ideialardy jariialaumen şektelse, qazır būl forum naqty şeşımder qabyldanyp, älemdık deŋgeide pıkırtalas tudyratyn yqpaldy alaŋǧa ainaldy.
Būǧan dälel – VI Sezdtıŋ qorytyndysynda qabyldanǧan Deklarasiia. Ol tek Qazaqstan ışınde ǧana emes, halyqaralyq ūiymdarda da talqylandy. Onda dıni liderlerdıŋ ekstremizm men zorlyq-zombylyqqa qarsy bırlesken ündeuı, bosqyndardy qorǧau, BAQ arqyly tözımdılıktı nasihattau siiaqty naqty baǧyttar belgılendı. Būl jai ǧana söz emes, älemdık deŋgeide qoldanylatyn baǧdarlamaǧa ainalyp otyr. Endı sanauly künderden keiın, 17–18 qyrküiekte VII Sezd ötedı. Būl bızdıŋ eldıŋ reformalarynyŋ nätijesın taǧy bır märte älem aldynda körsetetın ülken tarihi oqiǧa bolady dep senemın.
– Sūhbattasqanyŋyzǧa rahmet!
