-Oı kúıeýim zvandap jatyr, -dedi qurbymyz Álıma bir basymyz qosylyp saıabaqta qydyrystap júrgende. Qurbymyzdy kúıeýge tıdi dep estimegen bizdiń tań qala qaraǵan kózqarasymyzdyn esh qymsynbastan, Álıma "azamattyq nekedemiz, bir-birimizge úırengenshe solaı dep sheshtik"- dep kúlimsirep qoıdy. Telefonmen sóılesip kelgenen keıin Álımany ortaǵa alyp azamattyq nekeniń jaýapsyzdyǵy jaıynda aıta bastap edik, qabaǵyn shyta qaraǵan ol "senderdiń oılaryńdy oqyp turmyn, meniń bar, baı jerge barǵanymdy qalamaısyńdar, áıtpese zańdy neke men azamattyq nekede ne aıyrma bar bir japyraq qaǵazdan ózge, eń bastysy mahabbattyń berik bolsa bolǵany, óz mahabbatyna senbeıtinder ol zańdy nekemen turamyn deıtinder qyzdar, aıtyńdarshy ata babamyz qaı zagske tirkelipti. Qandaı nekede tursaqta meni Bolat súıedi. Jastaryń otyzǵa kelgenshe júresińderme senderde taýyp alyńdar, zato men qyzǵanbaımyn" óz sózinen basqany estimegen, kerisinshe ózimizge moral oqı jónelgen qurbymyzdy toqtata almaı qaldyq. Asyǵys "ýaqytsha" kúıeýine asyǵyp, ketip qalǵan qurbymnyń osy oısyzdyǵy qalam terbeýime sebep boldy.
Búgingi kóp jastardyń azamattyq neke týraly oı pikiri mini osyndaı... Azamattyq neke zań turǵysynan alyp qarasaqta, din jaǵynan da adamgershilik turǵysynan da teris sıpatta. Birinshiden zań aldynda jaýapkershiligi joq bolǵandyqtan ajyrasa qalǵan jaǵdaıda eki jaqtyń da múdesi qorǵalmaıdy. Eki ortada dúnıege kelgen sábıge ákelik paryzdy erkek kelisse ǵana moıyndata alasyz. Dinı taraptan da bul neke jarıalanbaǵandyqtan ashynalyq, kóshedegi jezókshedeı sıpatqa ıe. Al endi Adamgershilik turǵysynan kelsek "nekege keıin otyramyz qazir jaǵdaı joq"-, dep asyǵyp turǵandar jaǵdaıy kelgende aspaı- saspaı toı jasap, nekege otyrsada bolar edi ǵoı.
Elimiz de jastar áserese stýdentter arasynda azamattyq nekede ómir súrip jatqandar kóp. Oǵan eń úlken sebep jatahana jetpispýshiligi. Ol óz aldyna úlken problemalyq másele. Osy "azamattyq neke" degen uǵym qazaqqa qaıdan kelgen. Qarap otyrsaq 1950-60 jyldardan bastap ene bastaǵan bul nekeniń tarıhy ári de jatyr. Azamattyq neke uǵymy 1580 jyly Nıderlandııada paıda boldy. Keıin 1791 jyly Franııaǵa, 1836 jyly Anglııaǵa, 1875 jyly Germanııaǵa, 1917 jyly Reseıge taraǵan. Endi bizdiń elge keldi. Onyń ózgesheligi – memlekettik organnyń tirkeýinen ótýdi qajet etpeıtindiginde. «Neke jáne otbasy» týraly zańda ol týraly eshqandaı túsinikteme berilmegen. Sol sebepti zań ókilderi muny ázirge «beıresmı nekelesý» deýden ári aspaı otyr.
Qarakóz qyzdarymyzdyń mektep qabyrǵasynda júrip-aq abroıynan aıyrlyp, júkti bolýy osyndaı keleńsizdikke, nekege degen qurmetsizdikke, er adamnyń qyzdarǵa degen senimniń joıylýyna, eń bastysy osyndaı azamattyq nekeniń kóbeıýine jol beredi. Árıne er adamdardy «sýdan aq, sútten taza», deı almaısyz. Aýyldan kelgen qatal áke-shesheniń tárbıesimen úıden shyqpaı, neniń ne ekenin uǵynbaǵan ańǵal qyzdar ákki jigitterdiń toryna ońaı túsedi. Qyz aıaǵy aýyrlaǵanda izim qaıym joq bolyp, aıaǵynda jalǵyz basty analardyń qatary kóbeıedi. Qarap otyrsaq jalǵyz basty analardyń deni azamattyq nekede turǵandar.
Al qurbym Álımaǵa aıtarym ertede ata babamyz nekeni ǵana emes, qyzdyń aq bosaǵa attaǵanda taza bolyp, abroıly attaýyna da erekshe mán bergen eken. Barlyǵymyzdy jaratqan jaratylystyń bar ekendigine tabıǵat bergen túısikpen sezine otyryp, molda aldynda kýágerlermen neke qıylǵanan keıin "razymyn" degen bir aýyz sózdi ómir boıyna azyq etip, taǵdyrdyń jazýymen ajal aıyrǵansha birge ómir súrgen. Ne desekte azamattyq nekeden zardap shegetin tek áıel adamdar. Múmkin batys elinde basqasha bolar. Braq bizdiń elimizde osylaı.. Meniń oıymsha ózin azdap bolsada qurmetteıtin qyzdar mundaı soraqylyqqa barmasa kerekti. Árqashan óz bostandyǵyn joǵary qoıatyn erkekter úshin azamattyq neke taptyrmas neke. Kerisinshe shyn súıse, osy qyzdan aıyrylyp qalarmyn aý degen oımen ózi aq zańdy nekege asyǵady. Demek azamattyq neke shyn súıisken jastardyń nekesi emes eken..... Qurbylarym ózimizdi az da bolsa qurmetteıikshi, ata anamyz bizdi ne úshin ómirge ákelgenin umytpaıyq....
Aıda Qojmambetova
