-وي كۇيەۋىم زۆانداپ جاتىر، -دەدى قۇربىمىز ءاليما ءبىر باسىمىز قوسىلىپ ساياباقتا قىدىرىستاپ جۇرگەندە. قۇربىمىزدى كۇيەۋگە ءتيدى دەپ ەستىمەگەن ءبىزدىڭ تاڭ قالا قاراعان كوزقاراسىمىزدىن ەش قىمسىنباستان، ءاليما "ازاماتتىق نەكەدەمىز، ءبىر-بىرىمىزگە ۇيرەنگەنشە سولاي دەپ شەشتىك"- دەپ كۇلىمسىرەپ قويدى. تەلەفونمەن سويلەسىپ كەلگەنەن كەيىن ءاليمانى ورتاعا الىپ ازاماتتىق نەكەنىڭ جاۋاپسىزدىعى جايىندا ايتا باستاپ ەدىك، قاباعىن شىتا قاراعان ول "سەندەردىڭ ويلارىڭدى وقىپ تۇرمىن، مەنىڭ بار، باي جەرگە بارعانىمدى قالامايسىڭدار، ايتپەسە زاڭدى نەكە مەن ازاماتتىق نەكەدە نە ايىرما بار ءبىر جاپىراق قاعازدان وزگە، ەڭ باستىسى ماحابباتتىڭ بەرىك بولسا بولعانى، ءوز ماحابباتىنا سەنبەيتىندەر ول زاڭدى نەكەمەن تۇرامىن دەيتىندەر قىزدار، ايتىڭدارشى اتا بابامىز قاي زاگسكە تىركەلىپتى. قانداي نەكەدە تۇرساقتا مەنى بولات سۇيەدى. جاستارىڭ وتىزعا كەلگەنشە جۇرەسىڭدەرمە سەندەردە تاۋىپ الىڭدار، زاتو مەن قىزعانبايمىن" ءوز سوزىنەن باسقانى ەستىمەگەن، كەرىسىنشە وزىمىزگە مورال وقي جونەلگەن قۇربىمىزدى توقتاتا الماي قالدىق. اسىعىس "ۋاقىتشا" كۇيەۋىنە اسىعىپ، كەتىپ قالعان قۇربىمنىڭ وسى ويسىزدىعى قالام تەربەۋىمە سەبەپ بولدى.
بۇگىنگى كوپ جاستاردىڭ ازاماتتىق نەكە تۋرالى وي پىكىرى ءمىنى وسىنداي... ازاماتتىق نەكە زاڭ تۇرعىسىنان الىپ قاراساقتا، ءدىن جاعىنان دا ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان دا تەرىس سيپاتتا. بىرىنشىدەن زاڭ الدىندا جاۋاپكەرشىلىگى جوق بولعاندىقتان اجىراسا قالعان جاعدايدا ەكى جاقتىڭ دا مۇدەسى قورعالمايدى. ەكى ورتادا دۇنيەگە كەلگەن سابيگە اكەلىك پارىزدى ەركەك كەلىسسە عانا مويىنداتا الاسىز. ءدىني تاراپتان دا بۇل نەكە جاريالانباعاندىقتان اشىنالىق، كوشەدەگى جەزوكشەدەي سيپاتقا يە. ال ەندى ادامگەرشىلىك تۇرعىسىنان كەلسەك "نەكەگە كەيىن وتىرامىز قازىر جاعداي جوق"-, دەپ اسىعىپ تۇرعاندار جاعدايى كەلگەندە اسپاي- ساسپاي توي جاساپ، نەكەگە وتىرسادا بولار ەدى عوي.
ەلىمىز دە جاستار اسەرەسە ستۋدەنتتەر اراسىندا ازاماتتىق نەكەدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندار كوپ. وعان ەڭ ۇلكەن سەبەپ جاتاحانا جەتپىسپۋشىلىگى. ول ءوز الدىنا ۇلكەن پروبلەمالىق ماسەلە. وسى "ازاماتتىق نەكە" دەگەن ۇعىم قازاققا قايدان كەلگەن. قاراپ وتىرساق 1950-60 جىلداردان باستاپ ەنە باستاعان بۇل نەكەنىڭ تاريحى ءارى دە جاتىر. ازاماتتىق نەكە ۇعىمى 1580 جىلى نيدەرلانديادا پايدا بولدى. كەيىن 1791 جىلى فرانتسياعا، 1836 جىلى انگلياعا، 1875 جىلى گەرمانياعا، 1917 جىلى رەسەيگە تاراعان. ەندى ءبىزدىڭ ەلگە كەلدى. ونىڭ وزگەشەلىگى – مەملەكەتتىك ورگاننىڭ تىركەۋىنەن ءوتۋدى قاجەت ەتپەيتىندىگىندە. «نەكە جانە وتباسى» تۋرالى زاڭدا ول تۋرالى ەشقانداي تۇسىنىكتەمە بەرىلمەگەن. سول سەبەپتى زاڭ وكىلدەرى مۇنى ازىرگە «بەيرەسمي نەكەلەسۋ» دەۋدەن ءارى اسپاي وتىر.
قاراكوز قىزدارىمىزدىڭ مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ-اق ابرويىنان ايىرلىپ، جۇكتى بولۋى وسىنداي كەلەڭسىزدىككە، نەكەگە دەگەن قۇرمەتسىزدىككە، ەر ادامنىڭ قىزدارعا دەگەن سەنىمنىڭ جويىلۋىنا، ەڭ باستىسى وسىنداي ازاماتتىق نەكەنىڭ كوبەيۋىنە جول بەرەدى. ارينە ەر ادامداردى «سۋدان اق، سۇتتەن تازا»، دەي المايسىز. اۋىلدان كەلگەن قاتال اكە-شەشەنىڭ تاربيەسىمەن ۇيدەن شىقپاي، نەنىڭ نە ەكەنىن ۇعىنباعان اڭعال قىزدار اككى جىگىتتەردىڭ تورىنا وڭاي تۇسەدى. قىز اياعى اۋىرلاعاندا ءىزىم قايىم جوق بولىپ، اياعىندا جالعىز باستى انالاردىڭ قاتارى كوبەيەدى. قاراپ وتىرساق جالعىز باستى انالاردىڭ دەنى ازاماتتىق نەكەدە تۇرعاندار.
ال قۇربىم اليماعا ايتارىم ەرتەدە اتا بابامىز نەكەنى عانا ەمەس، قىزدىڭ اق بوساعا اتتاعاندا تازا بولىپ، ابرويلى اتتاۋىنا دا ەرەكشە ءمان بەرگەن ەكەن. بارلىعىمىزدى جاراتقان جاراتىلىستىڭ بار ەكەندىگىنە تابيعات بەرگەن تۇيسىكپەن سەزىنە وتىرىپ، مولدا الدىندا كۋاگەرلەرمەن نەكە قيىلعانان كەيىن "رازىمىن" دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزدى ءومىر بويىنا ازىق ەتىپ، تاعدىردىڭ جازۋىمەن اجال ايىرعانشا بىرگە ءومىر سۇرگەن. نە دەسەكتە ازاماتتىق نەكەدەن زارداپ شەگەتىن تەك ايەل ادامدار. مۇمكىن باتىس ەلىندە باسقاشا بولار. براق ءبىزدىڭ ەلىمىزدە وسىلاي.. مەنىڭ ويىمشا ءوزىن ازداپ بولسادا قۇرمەتتەيتىن قىزدار مۇنداي سوراقىلىققا بارماسا كەرەكتى. ارقاشان ءوز بوستاندىعىن جوعارى قوياتىن ەركەكتەر ءۇشىن ازاماتتىق نەكە تاپتىرماس نەكە. كەرىسىنشە شىن سۇيسە، وسى قىزدان ايىرىلىپ قالارمىن اۋ دەگەن ويمەن ءوزى اق زاڭدى نەكەگە اسىعادى. دەمەك ازاماتتىق نەكە شىن سۇيىسكەن جاستاردىڭ نەكەسى ەمەس ەكەن..... قۇربىلارىم ءوزىمىزدى از دا بولسا قۇرمەتتەيىكشى، اتا انامىز ءبىزدى نە ءۇشىن ومىرگە اكەلگەنىن ۇمىتپايىق....
ايدا قوجمامبەتوۆا
