Qazaqstanda saıası-memlekettik qyzmetkerler arasyndaǵy áıelderdiń úlesi 10 paıyzdan sál asady. Biraq joǵary laýazymdy basshy qyzmetkerler arasynda olardyń sany budan da az.
«OBLYS ÁKIMI BOLǴAN ÁIEL JOQ»
Bıyl sáýirdiń sońynda Aqparat jáne kommýnıkaııalar vıe-mınıstri qyzmetine Nurgúl Maýberlınova, Ulttyq ekonomıka vıe-mınıstrleri bolyp Dana Júnisova men Mádına Júnisbekova taǵaıyndaldy.
Ásirese, eki vıe-mınıstrdiń bir kúnde taǵaıyndalýy áleýmettik jelide jıi talqylanǵan jaıttardyń birine aınaldy. Facbook áleýmettik jelisin qoldanýshylardyń keıbiri jańadan taǵaıyndalǵan vıe-mınıstrlerdiń salystyrmaly túrde jastyǵyna nazar aýdarsa, jýrnalıst Aıgúl Omarova «áıelderdiń bılik basyna kelgeni durys» dep sanaıtynyn jazdy.
Azattyq tilshisimen sóılesken Aıgúl Omarova «Qazaqstanda áıel kóp bolǵanymen bılikte júrgenderi az» ekenin aıtady.
- Qazaqstan «álemniń damyǵan elý eliniń» qataryna kirgisi kelse, onda áıelderdi bılikke kóbirek tartýy kerek. Eýropa elderiniń úkimetterindegi mańyzdy qyzmetterdi áıelder atqaryp otyr. Memleket basqaratyndary da jeterlik. Qazaqstanda premer-mınıstr, Senat tóraǵasy, Májilis tóraǵasy nege áıel bolmaýy kerek? Mysaly, Qazaqstanda áıelder eshqashan oblys ákimi bolyp taǵaıyndalǵan emes, - deıdi ol.
Aıgúl Omarova «oblys ákimi belgili bir deńgeıde óz bıýdjeti bar aımaqtaǵy joǵary laýazym. Sol sebepti ondaı jaýapty qyzmetti áıelderge tapsyrýǵa senbeıdi» dep biledi. Ol sonymen qatar Qazaqstan bıliginde belgili bir laýazymdarǵa kóbine áıelder taǵaıyndalatynyna nazar aýdarady.
- Mysaly, Eńbek jáne áleýmettik qorǵaý mınıstri qyzmetine kóbine áıel taǵaıyndalady. Biraq bul halyqtyń áleýmettik jaǵdaıymen tikeleı jumys isteıtin mınıstrlik, - deıdi ol.
Aıgúl Omarovanyń pikirinshe, áıel adam qoǵamdaǵy áleýmettik shıelenisti tez sheshe alady, konflıktige jol bermeıdi. Oǵan mysal retinde kórshi Qyrǵyzstandaǵy tájirıbeni keltiredi. «Qurmanbek Bakıev bılikten taıdyrylǵannan keıin Ýaqytsha prezıdent qyzmetin atqarǵan, bıliktegi konflıktini toqtatyp, óz erkimen qyzmetinen ketken Roza Otýnbaeva – Ortalyq Azııada da áıelderdiń joǵary bılikti atqara alatyndyǵynyń aıqyn mysaly» deıdi ol.
«ÁIEL BELSENDILIGINE KEDERGI»
2000 jyldardyń bas kezinde Pavlodar oblysy ákiminiń orynbasary qyzmetin atqarǵan Baqyt Túmenova da Qazaqstanda bılikti áıelderge tapsyrýǵa senbeıdi degen pikirde. 2001 jyly «Qazaqstannyń demokratııalyq tańdaýy» qozǵalysyna qosylyp, bılikke oppozıııalyq kózqarasyn aıtqannan keıin qyzmetinen alynǵan ol «áıel bolǵan soń ǵana qyzmetke taǵaıyndaý kerek» degen kózqaras sovettik kezeńdegi áleýmettik toptarǵa bólinetin kvotaǵa uqsaıdy» dep sanaıdy. Túmenovanyń oıynsha, «áıelder bılikke kelý úshin saılaý týraly zańdy ózgertý kerek».
- 1990 jyldary eki ret saılaýǵa qatystym. Bir okrýgten eki áıel, úsh er adam básekelestik. Sonda eki áıel alǵa shyqty. Ol kezde saılaýda ádildik bar bolatyn. Onyń ústine qazir azamattardyń ózin-ózi usyný quqyǵy joıylyp jatyr. Bul da áıelderdiń azamattyq belsendiligine kedergi, - deıdi ol.
Baqyt Túmenova «depýtattardy ǵana emes, ákimderdi de tolyq máninde saılaý kerek. Tek ashyq saılaý bolsa ǵana áıelder bılikke kele bastaıdy. Al qazir bılik kimdi unatsa sony taǵaıyndaıdy» dep sanaıdy.
- Eńbek jáne áleýmettik qorǵaý mınıstri Tamara Dúısenovany prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń «siz sharshaǵan sııaqtysyz» degen sózinen soń ile-shala qyzmetinen bosatty. Dúısenova oblys ákiminiń orynbasary da bolǵan, birneshe mınıstrlikti de basqarǵan adam. Mınıstr retinde birneshe bastama kóterdi. Sol bastamalaryn júzege asyrý úshin oblys ákimi qyzmetine taǵaıyndaýǵa bolatyn edi. Biraq ony partııalyq jumysqa jegip qoıdy, - deıdi ol.
Qoǵam belsendisi Erlan Qalıev «Qazaqstanda genderlik saıasat jemisin berip jatyr» degen resmı málimdemelerge senbeıtinin aıtady. Onyń sózinshe, «áıelderdi joǵary qyzmetke taǵaıyndaý arqyly bılik shet memleketterge ózin áıel quqyǵyn saqtaıtyn el retinde kórsetkisi keledi».
- Birneshe vıe-mınıstr áıelderden taǵaıyndaldy. Olar kóptiń ishinen iriktelip, saılanǵan áıelder emes, - deıdi ol.
Qalıevtiń pikirinshe, «másele áıel nemese er adam bolýynda emes. Óıtkeni, bılikte otyrǵandardyń barlyǵy – tapsyrmany oryndaýshylar ǵana».
- Áıelderdi joǵary qyzmetke kóbirek qoıýǵa múmkindik bar. Parlamentte qazirgi oblys ákimderinen kem túspeıtin áıelder bar. Biraq áıel bastyq qoıǵannan ózgeris bolady dep aıta almaımyn, - deıdi Erlan Qalıev.
BILIKTEGI ÁIELDER ÚLESI
Qazaqstanda otbasy múddelerin qorǵaý, áıelderdiń eldiń saıası, áleýmettik, ekonomıkalyq jáne mádenı ómirine qatysýyn qamtamasyz etý maqsatynda 1998 jyly Otbasy jáne áıelder isteri jónindegi ulttyq komıssııa qurylǵan. Komıssııaǵa joǵary qyzmette júrgen jáne qoǵamdyq uıymdarda qyzmet etetin áıelder kiredi.
Komıssııanyń hatshylyq qyzmeti ózderinde bar statıstıkalyq málimettermen bóliskenimen basshylyqtyń ruqsatynsyz Azattyq tilshisine qandaı da bir pikir aıtýdan bas tartty. Ol málimetterge qaraǵanda, qazir Qazaqstan parlamentindegi depýtattardyń 22 paıyzy – áıelder, ıaǵnı 2011 jyly merziminen buryn taraǵan parlament quramyna qaraǵanda eki esege kóbeıgen. Al barlyq deńgeıdegi máslıhattardyń quramynda áıelderdiń sany 22 paıyzǵa jetken. «Qazaqstan bul mejeni 2030 jyly 30 paıyzǵa jetkizýdi kózdep otyr» deıdi komıssııa hatshylyǵy.
Hatshylyq usynǵan statıstıkalyq derekter boıynsha, 2017 jyly saıası-memlekettik qyzmetkerler arasyndaǵy áıelderdiń úlesi 10,1 paıyzdy quraǵan. Onyń ishinde «A» korpýsyndaǵy memlekettik áıel qyzmetkerlerdiń úlesi 14,8 paıyz, «B» korpýsynda – 55,9 paıyz bolǵan.
Bul derekter boıynsha eldegi oblys ákimderiniń orynbasary qyzmetindegi 80 adamnyń 9-y áıel. Qazaqstan boıynsha 201 aýdan ákiminiń beseýi - áıel. Respýblıkada aýdan ákiminiń orynbasarlarynyń sany 600-ge jetedi. Onyń 87-si áıelder. 2389 aýyl jáne kent ákimderiniń 348-i áıel.
Statıstıkalyq derekterge súıensek, Qazaqstannyń 14 oblysy men respýblıkalyq mańyzy bar Astana men Almaty qalalarynda áıelderden ákim taǵaıyndalmaǵan.
Qazaqstan 2009 jyly jeltoqsanda «Erler men áıelderdiń teń quqyqtarynyń jáne teń múmkindikteriniń memlekettik kepildikteri týraly» arnaıy zań qabyldaǵan.
2009 jyly júrgizilgen ulttyq sanaq boıynsha, Qazaqstanda er adamdar sany 7 mln. 722,8 myń, áıelder – 8 mln. 282,0 myń bolǵan. Statıstıka komıtetiniń bıylǵy esebinde Qazaqstandaǵy halyq sany 18 mıllıon 195 myń adamǵa jetkeni aıtylǵan
_______________________________________________________________________________________________________ azattyq.org
