Babalarymyz álimsaqtan beri osy jerdi mekendegende, árıne olar 21-shy ǵasyrda urpaqtary álemdik muhıtqa shyǵa almaı, saýda embargosyna tap bolyp qınalaryn bilgen joq. Eger bilse, máseleni (múmkin Iran arqyly) birdeńe qylyp shesher edi.
Qazaqstan - jaǵyrafııalyq qaqpannyń klassıkalyq úlgisi. Jerimiz keń-baıtaq, taǵy basqa dep maqtanǵanymyzben, eger praktıkalyq turǵyda qarasaq, ekonomıkalyq ósim úshin bul óte yńǵaısyz jer ekenin moıyndaý kerekpiz. Teńiz porttarynan alystamyz, bizge qysta qatyp qalmaý úshin orasan energııa generaııasy kerek, kóktemgi sý tasqyny jyl saıyn qarjylyq shyǵyn ákeledi, qalalar bir-birinen alys bolǵandyqtan logıstıka qymbat, jazdaǵy qýanshylyq saldarynan dándi-daqyldar az jınalady. Qazaqstan geosaıası jaǵdaıǵa túbegeıli baılanǵan el ekenin qazirgi jaǵdaı jaqsy kórsetip berdi. Kez-kelgen kórshi el, álemdik qaýymdastyq bolsyn, bizdiń qarjylyq jaǵdaıymyzǵa ońaı yqpal ete alady.
Reseı ashqan soǵys qazirdiń ózinde bizge 300 mıllıard teńge shyǵyn ákeldi. Eger KTK termınalyndaǵy "jóndeý" jumystary endi bir aıǵa sozylsa, onda taǵy qosymsha 300 mıllıard teńge joǵaltýymyz múmkin. Bıyl bıýdjet defııtin jabýǵa Ulttyq qordan 4 trıllıon teńge alyp otyrmyz. Sondyqtan, bıyldan bastap Qordaǵy qarjynyń azaıa bastaý proessi bastalýy yqtımal. Basty suraq - biz ony toqtata alamyz ba? Dál qazir osy suraqtarǵa eshkim jaýap bere almaıdy.
Eger Reseımen barynsha keliseıik desek, AQSh-tyń daýysy qatańdap kele jatyr. Janet Iellen naqty sıgnal berdi, onyń bizge de qatysty ekeni túsinikti.
250 jyl boıy jumys istep kelgen Abylaı Han strategııasy (sońǵy 30 jylda "kópvektorly" degen ataýǵa ıe bolǵany bar) endi bizge kómektese ala ma?
Naýryz aıynan beri makroekonomıkada rıtorıkalyq suraqtar kóbeıdi. Sebebi, buryn biz ıek artatyn matematıkalyq modelderden esh paıda joq. Qazir tipti sandar, esepteýler, statıstıka da eshteńeni boljaýǵa kómektese almaıdy. Analıtıkter úshin "dármensizdik" fazasy bastaldy. Ekonomıkanyń saıası sheshimderge táýeldi ekenin anyq kórdik.
Munaı naryǵynda dál qazir biz Reseı úshin artyq básekeles bolyp otyrmyz. Olarǵa munaı baǵasynyń qymbattaǵany kerek. Osy jolda bizdiń munaıdy naryqtan yǵystyrý, bolmasa jartylaı qysý jalpaq jarııalanbasa da, astyrtyn júrip jatqany ras. Ol sonymen birge, Reseıdiń bizge qatysty kelissózderdegi pozıııasyn kúsheıtedi.
Bıyl kóp qarjy joǵaltamyz ba? Iıa. Naqty qansha? Eshkim bilmeıdi. Kelesi jyly she? Ol da belgisiz. Demek, bıyl biz stagnaııadan belgisizdik kezeńine óttik. Meniń oıymsha, bul eń nashar ýaqyt.
Aıbar Oljaevtyń feısbýktaǵy jazbasy
