"Deputattarǧa qazaq tılın üiretuge 27 million teŋge jūmsalmaq" - Tıl janaşyrlary ne deidı?

Jaqynda BAQ-ta "Parlament deputattaryna qazaq tılın üiretuge 27 million teŋge jūmsalmaq" degen aqparat jariialanyp, qyzu talqyǧa tüstı. Būl turaly jurnalist Miiat Käşıbai öz Telegram-arnasynda habarlady.  Osyndai qysyltaiaŋ şaqta «Materialdyq-tehnikalyq qamtamasyz etu basqarmasy» degen mekemenıŋ deputattarǧa memlekettık tıl boiynşa treningter ötkızuge 27 mln-nan astam soma jūmsauy qai qisynǧa syiady?! 30 jyl ışınde qazaq tılın meŋgeruge eş qūlşynys bıldırmegenderge ana tılın üiretuge memleket esebınen osyndai qomaqty qarajat böludıŋ ne mänı bar?  «Adyrna.kz» tılşısı osy mäselege qatysty tıl janaşyrlarynyŋ pıkırın sūrap bıldı.

TIL JANAŞYRLARY NE DEIDI?

  Tūrar SÄTTARQYZY, belgılı qoǧam qairatkerı, tıl janaşyry:  

«DEPUTATTAR AUYLǦA»

“Diplommen auylǧa” degen baǧdarlama bar ǧoi. Sol siiaqty dym qazaqşa bılmeitın, “menıŋ kınäm emes, tek orysşa aitamyn”, - dep öz-özderın aqtap, “udobnyi” tılde ǧana söileitın deputattardy “Deputattar auylǧa” dep baǧdarlama jasap jıberıp, orysşa söilemeitın, tüpkır-tüpkırdegı internetı de, joly da joq, qys bolsa, şyǧa almaityn, naǧyz qazaqy auyldarǧa jıberu kerek. Ekı qoiandy bır oqpen atamyz. Ükımettıŋ qarjysy da bosqa şaşylmaidy. Auylǧa baryp jūmys ıstep, qara halyqtyŋ jai-küiın “ışımen” sezıp, qazaqylyqtyŋ iısı şyǧyp tūrǧan jerde qazaqşany da tez üirenedı. Auylǧa da, özıne de paidasy tiedı. Auyldyŋ ömırı qandai bolatynyn körsın. Mal ūstap, qoranyŋ iısın sezıp, şöp tasyp, kömır kırgızıp, peş jaǧyp, siyr sauyp, mai-qūrt jinap, atqa mınıp degendei…»

Tūrar Sättarqyzynyŋ aituynşa, deputattarymyz osynyŋ bärın öz közderımen körgen soŋ, auylǧa degen «közqarastary» özgerıp, tübı auyldarymyz da güldener...

«Ūlttyq kody oianyp, ana tılı, ūlttyq qūndylyǧyn ūǧynyp, 62 tamyrymen qazaq ekenın sezınsın. Tıptı keremetı-tek özderı ǧana emes, otbasy da qazaqşa üirenıp, balalaryn qazaq mektepterıne beredı. Söitıp qazaq tılınıŋ märtebesınıŋ artuyna atsalysady. Qazaqşa üirenu üşın orta kerek ǧoi degenım ǧoi. Endı “halyq qalaulysymyz” dep jür ǧoi, auyldyŋ ömırın körmegen “halyq qalaulysy” qalai bolmaq? Auyl -qazaqtyŋ altyn besıgı. Tıl de, dıl de, qazaqy bolmys ta auylda. Äitpese, qazaqtyŋ qazaqşa söileuı üşın aqşa bölgenımız, tıptı ūiat eken…»  

«ÖZ QAZAǦYMYZǦA QARAǦANDA ÖZGE ETNOS ÖKILDERI QAZAQŞA ÜIRENGISI KELEDI»

«Bügın feisbukte bır jazba oqydym. Sol jazbada orystyŋ bır äielı: «Bız öz memlekettık tılımızdı üirengımız keledı. Bıraq, bızdıŋ elde barlyǧy aqyly. Al aqyly türde oquǧa jaǧdaiym joq. Sapaly tıl üiretetın oryndar bolsa»,- dep jazypty. Şynyn aitqanda, qazır Ukraina men Resei mäselesıne toqtalsaq, osyndai orys tıldı özge etnos ökılderınıŋ bızdıŋ memlekettık tılge degen qyzyǧuşylyǧy baiqalyp otyr. Taǧy bır mysal, aldynda bır balabaqşanyŋ aşyluyna bardym. Söitsem, orysşa eken. Sosyn söz alyp: «Balalaryŋyzdy qazaqşaǧa berıŋızder, memlekettıŋ tılın qoldaŋyzdar! Ony sızder üirenuge tiıssızder!, - dep edım. Sol kezde özge etnos ökılderınıŋ äjelerı oryndarynan tūryp: «Dūrys aitasyz. Bız balalarymyzdy da, özımız de qazaqşa üirengımız keledı. Nemerelerımızge qazaq tılınde kıtap satyp alyp, üiretıp jürmız», - dep bızdıŋ tılımızge şyn yqylas, niet bıldırgenderıne özım ıştei quanyp qaldym»

Alaida sol orystıldı balabaqşadaǧy özımızdıŋ qaraköz qazaqtar «qazaqşa» bılmeitınderıne dym arlanbaidy eken...

«Balalaryn orystıldı balabaqşaǧa berıp, orysşa oqytyp jatqan özımızdıŋ qaraköz qyz-kelınşekter bızge mülde män bermei, terıs qarap otyrdy. Osyǧan bola jan-jüregım auyrdy... Soǧan qaraǧanda körşı eldıŋ qazırgı müşkıl jaǧdaiy kelesı mümkındıkke jol aşyp otyr: Mıne, memlekettık tılımızdı naǧyz qolǧa alatyn, ana tılımızdıŋ märtebesın köterıp, tūǧyryqqa qondyratyn uaqyt keldı! Men mūny sezıp tūrmyn. Öz elımızdıŋ azamattary, özge etnos ökılderı qazaqşa üirenemız deidı.  Osyndai sättı paidalanyp nege tegın, sapaly qazaq tılı kurstaryn ūiymdastyrmasqa, bastysy niet bar eken. Tıl komitetı oilanyŋyzdar! Älı daiyn emespız dep qaşanǧy otyramyz. Memlekettık tıl mäselesın şeşetın kez - däl osy kez! Üirenemın dep jatqandar bar!»  

«DEPUTATTAR BÄRIBIR QAZAQ TILIN ÜIRENBEIDI, ÖITKENI OLARDA NİET JOQ!

 

«Osy uaqytqa deiın tılge dep bälenbai aqşa qūrttyq. Memleketten bölıngen aqşaǧa deputattar qazaq tılın üirenbeidı. Öitkenı, olarda niet joq. Odan da myna nietı bar halyqqa ötırıkten ötırık tılge bölemız dep emes, qaita biudjetten eş qarjy jūmsamai qarapaiym halyqty üiretetın är kıtaphananyŋ, är mekemenıŋ, är äkımdıktıŋ janynda tıl üirenemın degenderge kurstar ūiymdastyru kerek. Nūr otan, qūr otan dep jalaulatpai, aqyryndap osylai ana tılımızdı tegın üirete bersek nätije şyǧady. Osyǧan qatysty jobalarymdy da, ideialarymdy da tıl basqarmasyna talai ret ūsynǧym da kelıp edı. Bıraq, olar qabyldamady. Aralas mektepterdı, orys tıldı mektepterdıŋ özın alaiyqşy... Ol jaqtarda qazaq tılı öz deŋgeiınde oqytylmaidy. Qanşama balalar qazaq tılınen maqūrym bolyp, dym tüsınbeude... Būl bız üşın syn! Osyndai mäselelerdıŋ bärı de uaqytyly şeşıluı kerek, däl qazır qolǧa aluymyz tiıs. Al däl deputattardy aqşa bölıp oqytu degen müldem miǧa syimaidy! Oǧan qarsymyn. Nege? Sebebı, ol halyqtyŋ qaltasynan şyǧatyn aqşa. Adam üirengısı kelse, öz nietımen üirenuı kerek»  

Qanat TASYBEK, «Situativnyi kazahskii» kıtabynyŋ avtory, tıl janaşyry:  

BŪL JÄI ǦANA «ŞU ŞYQSYŊ» DEP OILASTYRYLǦAN İNFOPOVOD

«Bırınşıden, būl qoǧam ışınde qyzu talqyǧa tüsıp, jäi ǧana «şu şyqsyŋ» dep oilastyrylǧan infopovod dep oilaimyn. Bylai qarasaŋyz, 27 mln degen aqşa şu köteretındei onşa köp soma emes. Mıne, qazaq tılınıŋ memlekettık tıl märtebesın alǧanyna 33 jyldan asty. 1989 jyly osy märtebege ie bolǧan edı. Sodan berı jyl saiyn «tıl märtebesın köteremız» dep milliardtaǧan aqşa böldı ǧoi. Bızde bölıngen qarjy memlekettık tıldı bılmeitın jan basyna şaqqanda qanşa ekenın körsetetın naqty bır statistika joq.  Bıraq edäuır aqşa jūmsaldy. Sondyqtan «27 mln» degen ber jaǧy ǧana...»  

«BIZ 30 JYL BOIY OSYLAI ŞULAP KELE JATYRMYZ»

«Ärine Parlamentke tıl bılmeitın deputattar ötkennen keiın olardy üiretu kerek. Men oǧan qarsy emespın. Tek qana memlekettık tıldı bıletın, qazaq tılınde erkın söilesetın deputattardy sailau kerek dese, ärine... Dūrys-aq. Bıraq, solardy özderı sailady ǧoi... Özımız de körıp otyrmyz, ant bergende de keibıreulerı  ejektep oqi almady. Sondai da boldy. Būl äŋgıme qylatyndai soma emes. Bız 30 jyl boiy osylai şulap kele jatyrmyz. Qoǧamdy dürlıktırıp ädemı «infopovod» berıp qoiady da, ol äŋgıme ülken dauǧa ainalyp, qyzu talqyǧa tüsedı. Kezınde «latynǧa köşemız» dep Tūŋǧyş prezidentımız aitqanda, bärı bırınen soŋ bırı qalmai dürlıgıp şulady, keiın qoia saldy. Odan keiın 10 jyl eştene joq. Bärı ünsız. Sodan keiın taǧy şulap şyǧamyz.. Osy ürdıs kete beredı, kete beredı... Barlyǧy osy sarynda kele jatyr»

 

«TIL KOMİTETI ŪQK-NEN JOǦARY KOMİTET BOLUY KEREK»

«Tıl mäselesı arzan äŋgımege ainaldy. Qazaq elınde qazaq tılınıŋ taǧdyryn şeşetın kım? Tıl saiasaty komitetı, tılderdı damytu basqarmasy! Endı būl ıs basynda otyrǧan basşy bedeldı, abyroily adam boluy kerek qoi. Tıl saiasaty komitetı Ūlttyq qauıpsızdık komitetınen kem emes komitet boluy kerek. Tek qana «infopovod» bolǧanda tauyqtar siiaqty aitamyz, şulaimyz, sosyn ūmytyp qaita qoia qoiamyz. Ärqaisysy ärı qarai dym bolmaǧandai öz jemın şūqyp jüre beredı. Mūndai jaramaidy. Būl tıl saiasatynyŋ kemşılıgın körsetedı, onyŋ deŋgeiın joǧary köteru kerek. Tıl komitetı bolsa ŪQK-nen joǧary komitet boluy kerek»

  Bibıgül ÄBDIǦALİ, tıl janaşyry:  

«OLARǦA 27 MLN TÜGILI 27 TİYN BERUGE BOLMAIDY!»

«Bügıngı künge deiın tıl saiasatyn damytuǧa 380 mln-nan astam qarajat bölıngen eken deidı. Endı sonda topas adam topas bolyp qalǧany ǧoi... Osy uaqytqa deiın tıl üirenbegenderdı üiretıp qajetı ne?! Eŋ ökınıştısı, memlekettıŋ basynda qazaq tılın bılmeitınder otyr. Qazaq tılın qoldaimyn. Özımnıŋ ūltymdy süiemın, özımnıŋ tılımdı süiemın. Kezınde qyzmette ıstegenımde de oblysqa baryp taza qazaq tılınde söileitın edım. Sol kezde orystar «Mynany tüsınbedık» - dep aitpaityn. Tüsınbei otyrsa da ündemeitın. Qaita özımızdıŋ qazaqtar «kışkene orysşa bolǧanda ǧoi» dep qalatyn... Joq, qazaqşa söileimın deitınmın... Bärı adamnyŋ tärbiesınen eken. Olarǧa 27 mln tügılı 27 tiyn beruge bolmaidy! Işımnen ätteŋ... Qazaq tılımız tübı jeŋıp, memlekettık tılımız törge şyqsa eken dep tıleimın!»

Bibıgül Äbdıǧalidyŋ aituynşa, eldıŋ alǧa jyljyp, ösıp-örkendeuı el aldynda jürgen azamattarǧa tıkelei bailanysty... Olar qazaqşa söilese, soŋynan ergen halyq ta qazaqşa söileidı.  

«BŪL MÄSELENI ŞEŞUGE 31 JYL KEŞIGIP QALDYQ»

«Qazaq tılınde söilemeitın qazaqtarǧa janym aşidy, ne aitaryŋdy bılmeisıŋ... Balalaryna deiın orysşa söileidı, betıŋe qarap dym tüsınbei tūrady. Bırdene deseŋ, basyn bälege qalady. Būldanyp, renjıp şyǧa keledı... «Balyq basynan şıridı»- degen osy. Ata-babamyzdyŋ aityp ketkenderınıŋ bärı qūndy, taŋ qalamyn... Qandai keremet sözderdı aityp kettı eken dep qairaŋ qalamyn... Eldıŋ el bolyp damuy basşylardan dep oilaimyn. Prezident halyqqa aityp, jan-jaǧyna tüsındırıp, memlekettık tıl – qazaq tılı dep aitsa, ärkım özı üşın üirenedı. Mıne, täuelsız memleket bolǧanymyzǧa 31 jyl. Sol täuelsız memlekette būl mäselenı şeşuge 31 jyl keşıgıp qaldyq. Täuelsızdık alǧan jyldary äuel basta bärı balalaryn qazaq mektebıne bere bastady, orystar da qazaq mektebıne beretın. Sol kezde bärı qazaqşa söileitın. Basty qatelık - keiın būl ürdıstı bosatyp aldyq. Joǧary jaqtan orystar yqpal ettı me, keiın tılımızge şekteu qoiyldy... Dei tūrǧanmen türıkter, ūiǧyrlar bärı de qazaqşa söileitın...»

  Temırǧali ARŞABEK, Halyqaralyq «Qazaq tılı» qoǧamy Qaraǧandy oblystyq filialynyŋ müşesı:  

«BIZ ŞYNDYǦYNDA OLARǦA QARAJAT BÖLUIMIZ KEREK PE? ÄRİNE JOQ»

«İä, şynynda qazır qoǧamda ülken özgerıster bolyp jatyr. Äsırese mynau 16 nauryzdan keiın eldıŋ aldynda jaŋa bır serpılıs paida boldy. Keiıngı kezeŋde qazaq tılıne qoǧam ışınen jaqsy bır sūranystar tuyndaiyn dep tūr. Osy kezekte ǧalamtorda özımızdıŋ «halyq qalaulylary» memlekettık tıldı üirenuı üşın olarǧa 27 mln aqşa bölınedı degen aqparat şyqty. Būl bır jaǧynan jariialylyq boluy kerek. Ekınşı jaǧynan bız şyndyǧynda olarǧa qarajat böluımız kerek pe? Kerek emes pe? Ärine kerek emes. Öitkenı, Parlament -  zaŋ şyǧaru bilıgin jüzege asyratyn Respublikanyŋ eŋ joǧary ökildi organy bolsa, deputattar zaŋdy tūlǧalar bolyp sanalady. Sondyqtan osy kezekte olar memlekettık tıldı bıluge mındettı. Mūnyŋ eşqandai qajettılıgı joq dep esepteimın»

  Ruza BEISENBAI-TEGI, tıl janaşyry:  

«ESI DŪRYS ELDE DEPUTATTAR MEMLEKETTIK TILDI ONSYZ DA BILUI KEREK EDI...»

«Memleket tarapynan bölıngen qarajat taǧy «suǧa» sıŋıp kete me degen oidamyn. Esı dūrys elde «deputattar» apriori tıldı onsyz da bıluı kerek edı. Üşınşıden, olardyŋ jauapkerşılıgı, jüregınde osy elge, ūltqa degen mahabbaty bolsa, özderı de ärı ketse 2-3 aida üirener edı...»

  Ömır ŞYNYBEKŪLY, qoǧam belsendısı:  

«MEMLEKETTIK TILDI BILMEITIN DEPUTAT HALYQTYŊ MŪŊ-MŪQTAJYN BILMEIDI»

«Memlekettık tıldı bılmeitın deputat halyqtyŋ mūŋ-mūqtajyn bıledı deu halyqty aldau... Sondyqtan, parlamenttegı saiasi partiialar memlekettık tıldı bılmeitın deputattaryn kerı şaqyryp aluy tiıs... Aqşa jūmsaityn jer tappasaŋyzdar aityŋyzdar...»

 

DEPUTATTAR NE DEIDI?

Osy aqparatqa qatysty mäjılıs deputaty Erlan Sairov özınıŋ Facebook paraqşasynda alǧaşqylardyŋ bırı bolyp pıkır bıldırıp, biudjetten qazaq tılın meŋgeruge qarjy bölınuıne qarsy şyqty.   Erlan SAİROV, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty:  

"DEPUTATTARǦA BIýDJETTEN QARJY BÖLUDIŊ QAJETI JOQ!"

 "Mäjılıs deputattaryna memlekettık tıldı meŋgeruge biudjetten qarajattyŋ qajetı joq. Memlekettık tıl - memleketımızdıŋ basty simvoldarynyŋ bırı. Sondyqtan, memlekettık tılde söileu ärbır mäjılıs deputatynyŋ boryşy. Deputattardyŋ basym köpşılıgı qazaq tılın erkın meŋgergen. Gennadii Şipovskih, Snejanna İmaşeva, Natalia Dementeva, İlias Bularov qazaqşa bızden artyq söilemese, kem söilemeidı. Būl ärıptesteremız memlekettık tıldı basqaǧa käsıbi türde üiretetın äleuetı bar! Basqalary özdıgınen üirenedı. Biudjetten qarjy böludıŋ qajetı joq"

30 nauryz künı Mäjılıstıŋ jalpy otyrysynda deputat Erlan Sairov QR Premer-Ministrınıŋ orynbasary Eraly Toǧjanovqa qazaq tılın üirenuge qatysty saual joldady.  

"TIL SAIаSATY QAITA QARAUDY TALAP ETEDI"

«Qazırgı öte kürdelı geosaiasi jaǧdai elımızdıŋ ışkı saiasatynyŋ köptegen aspektılerın qaita qaraudy talap etedı. Osynau tereŋ mäselenıŋ bırı tıl saiasaty, onyŋ ışınde memlekettık tıldı üirenu problematikasy. Memlekettık tıldı üiretu, oǧan baulu yjdahatty türde bola otyryp,  özara syilastyq, bauyrlastyqqa äkeluı qajet. Memlekettık tıl qoǧamnyŋ yntymaǧynyŋ, bırlıgınıŋ simvolyna ainaluy öte maŋyzdy!memlekettık tıldı üiretudıŋ baǧdarlamalarynyŋ tiımdılıgı, tıl üirenuşılerge naqty kömek jasauǧa qabılettılıgı tūrǧysynan audit jürgızu abzal!"

Deputattyŋ aituynşa, «AMANAT» partiiasy sailaualdy baǧdarlamasynda memlekettık tıldı damytuǧa basa nazar audarylǧan!  

"MEMLEKETTIK TILDI ÜIRETUGE BAǦYTTALǦAN QARJY QAIDA, QALAI JŪMSALǦANYN AŞYQ KÖRSETU KEREK!"

"Memlekettık tıldı üiretuge baǧyttalǧan qarjy qaida, qalai jūmsalǧandyǧy jönınde aqparat aşyqtyǧyn qamtamassyz etu maŋyzdy! Memlekettık tıldı üiretuge baǧyttalǧan oqu-üiretu baǧdarlamalarynyŋ tiımdılıgı jönınde, qanşa adam üirenıp şyqty, qanşa adam tıldık bırınşı, ekınşı satyǧa ötkendıgı jönınde saraptama jasau qajet. Erıktı azamattardyŋ qazaq tılın üirenemın deuşılerge ädıstemelık täsıl jaǧynan kömektesuge qabılettı baǧdarlamalaryn memlekettık organdar qanşalyqty tiımdı qoldanuda? Osy mäseleler boiynşa Ükımettıŋ qūzyrly organdarynyŋ qoǧam aldynda esep beruı qajet».

Deputat memlekettık tıldı damytudyŋ arǧy jaǧynda el men jer mäselesı tūrǧanyna basa nazar audardy.  

"MEMLEKETTIK TILDI DAMYTUDYŊ ARǦY JAǦYNDA - EL MEN JER MÄSELESI TŪR!"

«Memlekettık tıldı damytudyŋ arǧy jaǧynda - el men jer mäselesı tūr! Qazaqstan Memleketı myǧym boluy üşın ana tılımız asqaqtauy maŋyzdy! Qazaq tılı qoǧamnyŋ yntymaq, bırlıgınıŋ uyǧy, eldıŋ konsolidasiianyŋ tıregı boluy  tiıs! Mäsele boiynşa şeşım qabyldap, nätijelerın zaŋda körsetılgen merzımde habarlaudy sūraimyz»

  Aidos SARYM, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty:  

"27 MLN TEŊGE DEGEN KÖP AQŞA EMES"

«Menıŋ oiymşa, 27 million teŋge degen köp aqşa emes. Osynda astanada jürgen bıraz qazaq tılın oqytuşy mūǧalımderge eŋbek orny, jaqsy mümkındık»

«ÖKILETTILIGI JOǦARY QYZMETKER KEM DEGENDE QAZAQŞA TÜSINIP, ÖZ OIYN JETKIZE BILUI KEREK»

"Kem degende Prezidenttıkke osyndai mındetteme qoiatyn bolsaq, qoǧamdyq ülken ökılettı organǧa baryp jatqan azamat belgılı bır, endı ony keremet därejede bılmei-aq qoisyn. Bıraq endı adamdarmen tıldesetın , söilep jatqan baiandamaşynyŋ sözın tüsınetın därejede bılgenı dūrys qoi"  

Natalia DEMENTEVA, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ deputaty:  

«DEPUTATTARDYŊ BÄRI ÖZ AQŞASYNA REPETİTOR JALDAP, QAZAQŞA ÜIRENIP JÜR»

"Öz basym qazaqşa erkın söileimın. Al ärıptesterıme kelsek, bırınşıden, barlyǧy öz qoldarynda. Mūǧalım retınde aitar bolsam, qazaq tılınde qarym-qatynas jasau, qazaq tılınde erkın söileu, qarym-qatynasty bılu bır bölek. Eŋ aldymen, termin sözderdı bıluımız kerek. Eger qazaq tılın oqytu metodikasyna nazar audarar bolsaq, būl mülde basqa ädısteme. Jalpy deputattardyŋ qazaq tılıne degen qatynasyna nazar salatyn bolsaq, olardyŋ bärı öz aqşasyna repetitor jaldap üirenıp jür"  

"OŊ NÄTİJE ŞYQPASA, PARLAMENT BŪL QARAJATTAN BAS TARTUY TİIS "

"Men naqty sol qarajat boiynşa bılmeimın. Būl jerge basqa jaǧynan qarauymyz kerek. Ärbır oqudyŋ aiaǧynda nätije boluy kerek. Būl - Parlamenttıŋ şeşımı. Eger jyl soŋyna qarai bız osy nätijenı qaraityn bolsaq, eger oŋ nätije şyqsa, onda ol jaqsy. Al eger nätije şyqpaityn bolsa, onda Parlament būl qarajattan bas tartady dep oilaimyn"  

Halyq qalaulylary bolyp sanalatyn özge deputattar būl maŋyzdy mäselege män bermei, ünsız qaludy jön körgen syŋaily... Dei tūrǧanmen «Jaŋa Qazaqstanǧa» aiaq basqan elde «memlekettık tıldı damytamyz» dep biudjetten bölıngen qyruar qarjy būrynǧy üirenşıktı «ädıspen» nätijesız jūmsalmasa eken dep tıleimız...

Zarina ÄŞIRBEK,

«Adyrna» ūlttyq portaly