Almaty. 1990 jyl. Jaz. Jeltoqsan kóshesi 177-degi TV men Radıo úıiniń kire berisinde SSSR halyq depýtaty znachogin taqqan Muhtar Shahanovty kúzettegi eki mılııoner ishke jibermeı tur eken. “Aıpyrmaı, Saǵat qaıda, Saǵat”-, deıdi dańqy dúrildegen aqyn. Sirá, Máskeýdegi SSSR Halyq depýtattarynyń májilisinen kele sala, Almatyny aýylyndaı kórip, rýhy bir dostaryn kezek-kezegimen, aldyn-ala habarlaspaı aralap júrse kerek. Jaǵdaıdy lezde túsindim. Kúzetshilerge meni Predsedatel jiberdi, Halyq depýtatyn qarsy alýǵa dep, kýáligimdi kórsetip, 4-shi qabattaǵy Saǵat Áshimbaevtyń kabınetine apardym. “Myqty ekensiń” dep maqtaýyn aıamaǵan Aqyn, sodan meni kórse kitabyńa qoltańba jazyp syılaıtyn. Árıne, ol kitaptar oqylmaı sórege jınala berdi. Mektepte ǵalamat óleńderine ǵashyq boldyq. Keıingi jazǵandary jınalys-kezdesýlerde, toılarda aıtylǵan dúnıe bolar dep qabyldadyq. Keı toılarda ult pen til máselesin saǵatqa jýyq aıtyp, sońynda “attary kim edi?”dep, surap alyp, jas jubaılarǵa tilek bildiretin. Pendeshilikpen kúlemiz. Biraq, ǵulamalar bıografııasyn oqysańyz kóp uqsastyqty tabasyz…
Muhtar Shahanov syılaǵan sol kitaptarda tyń dúnıeler jazylǵanyn Ǵulama jazýshy Muhtar Maǵaýınniń attas áriptesi týraly keshegi kólemdi essesin oqyǵanda túsindim. 7-8 jyl buryn “Rossııa” teleradıokompanııasynyń analıtıgimen dastarhandas bolyp, áńgime qyza-qyza shegine taqaǵanda, bir qupııasyn aıtqan. Reseıdegi túrli zertteý ortalyqtarynyń qorytyndysy boıynsha Qazaqstandaǵy ultshyldar kósemi Muhtar Shahanov dep. Bizdiń ishi-syrtymyzdy baqylap júrgen talaı alyp elderdiń zertteýlerinde de Shahanov solaı atalatyn bolar. Ýaqyt óte Shahanovtaný ǵylymy bolary sózsiz. Sonda búgingi talas-tartys ta tilge tıek bolar. Endi sol týraly bir mysal.
Orystyń ultshyl zııalysy, áıgili jazýshy, Nobeldik syılyqtyń laýreaty Ivan Býnın estelikterin oqysańyz kóp jáıtke qanyǵasyz. Maksım Gorkıı týraly: ”jazýshylyǵy shamaly, osy saıqymazaqtyń bep – perdesin áshkerelep, uıatsyz kók kózderine túkirer kún qashan týar” nemese “Kýprın týraly estelik jazý úshin, onyń ishkishtigin aıtý uıat sekildi. Al, araqqorlyǵyna toqtalmasań, oqyrmanǵa usynar dúnıe shyqpaıdy”,-dep jazady.
Máńgilik el, uly halyqpyz deımiz. Mine, máńgilik el, uly halyqtar mundaıǵa pysqyrmaıdy da. Ondaı mysaldar myqty elderde myńdap jazylǵan. Soǵan kúıingen eshkim joq. Teginde, osyndaı dúnıelerden dúrbeleń jasaı bersek, shirkeýden alastalyp, ǵumyrynyń sońynda qatty synalǵan jazýshylar patshasy Lev Tolstoıdyń jerlený jaǵdaıy qaıtalanady. Sol Býnın “Osvobojdenıe Tolstogo” esteliginde, mujyqtardyń, ózderiniń asyraýshysy bolǵan Grafty jerleý kezinde, ár jasaǵan tirligine aqsha suraı bergenin ókinishpen baıandaıdy. Sózdi sol qalpynda qabyldaıtyndar kóp. Jalǵan namysqa ýlanǵan aýyldastary Abaıdy sabaǵanyn umytpaıyq.
Daýylpaz jyraý Jambyl men uly aqyn Muqaǵalı týraly Muhtar Shahanovtyń óleńdetkeni, moıyndaıyq, ejelden el aýzynda júrgen hıkaıattar. Sondyqtan da olar tarıhta attary qalǵan Uly tulǵalar. Ǵulamalar Kún sekildi, qatty jaqyndasańyz kúıdiredi, tipten órtep jiberýi de múmkin. Aqyldylardyń ulylarmen alystan syılasatyny sodan shyqqan.
Mahat Sadyq,
Feısbýk paraqshasynan
