Búgin taǵy bylyǵy bastan asyp jatqan bilim mınıstrligi jaıly sóz etpekpiz. Dálirek aıtsaq, Saǵadıev tizginin ustap otyrǵan mınıstrliktiń bıýdjetti josaparlaý departamenti dırektorynyń orynbasary Janar Rahmetova hanymnyń ádepsiz áreketine qatysty sóz bolmaq.
Másele bylaı: mektep muǵalimi Aıman Saǵıdolla men mınıstrliktiń bildeı bir departament dırektorynyń orynbasary Janar Rahmetova arasynda áńgime bolǵan. Sóz túıini tildik máselege kep tirilgen. Sodan, Aıman Saǵıdolla memlekettik qyzmetkerdiń ádep normasyn óreskel buzyp, til týraly zańdy tabanyna taptap sóılegen Janar Rahmetovanyń ústinen shaǵymdanyp, sotqa deıingi talap-hat joldaıdy. Memlekettik tildi mensinbeıtin, kelimsek tildi kekireıge shara qoldanyp, jazalanýyn talap etedi. Sebebi, mınıstrlik ókili eki birdeı normany buzǵan. Birinshisi – memlekettik til týraly zańdy, ekinshisi – memlekettik qyzmetkerdiń ádep normasyn. Mine, sol jazylǵan talap-hatqa búgin resmı jaýap kelipti.
Biz Aıman Saǵıdolla hanymdy sózge tarttyq. Máseleniń anyq-qanyǵyn surap bildik. Sonymen, úshtildilikpen ushyqtalǵan mınıstrliktiń dardaı departament «basshysy» ne dep sóıledi? Oǵan qandaı shara qoldanatyn boldy?
Prezıdenttiń muǵalimderdiń jalaqysyn ósirý týraly arnaıy tapsyrmasy bar-tuǵyn. Bilesizder ǵoı... Sol tapsyrma boıynsha qańtar aıynan bastap muǵalimderdiń aılyqtaryna aqsha qosylýy kerek edi. Mine, kókek týdy. Kók tıyn qosylmapty. Sosyn Aıman hanym Saǵıdolla óz dırektorynan jalaqynyń kóbeımeı jatqanyn anyqtap suraǵan ǵoı. Sóıtse, mınıstrlik eshqandaı buıryq túsirmegen eken. Dırektor sony aıtady. Bul aqpanda bolǵan jaıt.
Sóıtip, BǴM bıýdjetti josparlaý departamentine qońyraý shalyp, nege jalaqy óspeı jatqanyn suraǵan. Telefonǵa departament dırektorynyń orynbasary Janar Rahmetova jaýap qatady. Qazaq tiline qyryn qaraıtyn Úkimettiń qatardaǵy qyzmetkeriniń biri ǵoı. Oryssha shúldirleıdi.
«Men: Siz qazaqsha sóıleńizshi, bolmasa qazaqsha sóıleıtin adamǵa berińiz. Men oryssha túsinbeımin degen edim, ol kisi maǵan: "Ia ne govorıý po kazahskıı. Pochemý vy ne razgovorıvaete na anglıskıı ılı na ıspanskıı? Ý nas trehıazychıe eslı chto" dep sóıledi. Men bul dıalogty dıktafonǵa jazyp alǵanmyn. Osyǵan baılanysty bul mınıstrlikti sotqa bermek bolyp, sotqa deıingi talap-hat jazdym», - deıdi Aıman Saǵıdolla.
Iá, áýeli memlekettik qyzmetkerdiń ádep normasyn eskermesten, dóreki minez tanytqany úshin jazalanýy tıis. Qyzmettik etıka erejeleri eskerilmegen. Bul anyq. Iá, memlekettik til týraly zańdy tabanyna taptap, memlekettik tildi, qazaq tilin mensinbeı, aıdaladaǵy aǵylshyn men orystyń, ıtim bilmeıtin ıspannyń tilin mindettep suraý – mınısıtrliktiń dardaı "depbasshysyna" jarasymdy qylyq pa?! Bul úshin de jazalanýy tıis!
Oǵan qosa memlekettik qyzmetkerdiń ádep normalary jáne minez-qulyq qaǵıdalaryn odan ári jetildirý sharalary týraly Prezıdent Nazarbaevtyń 2015 jyldyń 29-jeltoqsanyndaǵy Jarlyǵy bar. 153-Jarlyq. Sonda joǵarydaǵy biz sóz etken etıka erejeleri taıǵa tańba basqandaı kórsetilgen. Osyǵan súıenip, talap-hat jazylady. Árıne, Saǵadıevtiń óz atyna. Qaramaǵyndaǵy qyzmetkeriniń qylyǵyn tyıyp, tártipke salýdy suraıdy.
Hatta memlekettik til máselesi kóp aıtylǵan. Qazaq tilinde sóıleýden qasaqana bas tartyp, úshtildilikti alǵa tartqan sáýsálimniń sol bir soraqylyǵy jaıly sóz boldy.
Mınısıtrliktiń eki bólimi bar eken. Birinshisi – til máselelerin qaraıtyn bólim bolsa, ekinshisi – ádep bólimi. Aıman Saǵıdollanyń haty aınalyp júrip, ádep bóliminiń qaraýyna túsken. Mine, sol ádep bólimi "áıbátiláp" turyp jaýap jazyp jiberipti. Shara qoldanylatynyn jazǵan.
«Sizdiń hatyńyzda atalǵan fakti boıynsha memlekettik qyzmet salasyndaǵy zańnamany jáne Ádep kodeksin saqtaý máseleleri boıynsha J.Rahmetovaǵa túsindirý jumystary júrgizildi. Sonymen qatar, ádep normalaryn buzǵan qyzmetshini jaýapqa tartý úshin Jaýapty hatshynyń 16.03.2018 jylǵy buıryǵymen qyzmettik tekseris júrgizý taǵaıyndaldy. Prezıdenttiń 2015 jylǵy 29-jeltoqsandaǵy 152-Jarlyǵymen bekitilgen memlekettik qyzmetshilerge tártiptik jaza qoldaný qaǵıdalarynda kórsetilgen tártipte qaralatyn bolady. Mınıstrlik tarapynan memlekettik qyzmet salasyndaǵy zańnamany jáne Ádep kodeksin buzý profılaktıkasy jáne oǵan jol bermeý maqsatynda is-sharalar qabyldanady. Atalǵan sheshimmen kelispegen jaǵdaıda belgilengen tártippen qaıta aryzdanýyńyzǵa quqyńyz bar», - dep jazylǵan qysqasha.
Mınıstrlik shara qoldanatynyn aıtqan. Degenmen naqty qandaı jaza qoldanylatyny aıtylmaǵan. Onan soń, resmı jaýapta memlekettik til týraly bir aýyz sóz aıtylmaǵan. Tek qyzmetkerdiń beıádep qylyǵy jaıly sóz bolǵan.
«Jalpy hatty jazardan buryn, mınıstrliktiń til bólimine habarlasyp, suraǵan edik. Mine, biz osylaı hat jazǵaly jatyrmyz dep aıttyq. Olar jalpy mınıstrliktiń atyna jazsaq, bizdiń hatty ózderi-aq, til bólimine jetkizetinin aıtty. Sóıtip, til jaıly sosyn ádep jaıly jazyp, hat joldaǵanbyz. Bizdiń hatymyz til bólimine emes, ádep bólimine túsken eken. Sondyqtan onda til erejelerin buzý jaıly sóz aıtylmaǵan. Biz advokat Marjan Aspandııarova apaıymyzben aqyldasyp sheshemiz. Ári qaraı sotqa beremiz be, joq pa aqyldasýymyz kerek. Ne degenmen, Janar Rahmetova jazasyz qalmaıtyny aıtylǵan», - deıdi Aıman Saǵıdolla.
Túıin. Úsh tilge úıir Úkimettiń memlekettik tilge, qazaq tiline nemketti qaraıtyny jaıly jaza jaza qalam, aıta aıta aýyz taldy. Statıstıkany kórsettik. Sóılemedi. Prezıdenttiń naqty tapsyrmalaryn taǵy kórsettik. Taǵy sóılemedi. Ózgelerden mysal keltirdik. Bedireıgen betteri burylmady. Endi bularǵa qaıtpek kerek? Zań bar. Mine, sol zańǵa júginý kerek. Iá, qazaq tiline qaırylyp qaryq qylmasa da, dámeli qyzmetin saqtap qalý úshin til syndyrary sózsiz.
Kelismek tildi kemtar bıliktiń – kórshi eldiń memlekettik tiline táýeldiligin – jańaǵy Janar Rahmetova deıtin departament orynbasarynyń orynsyz talabynan anyq kórdik.
Qarapaıym mektep muǵalimi Aıman Saǵıdollanyń saýatty talap-arazy az da bolsa jemisin bergenin kórdik. Bul bárimizge úlgi bolsa kerek. Siz de óz quqyńyzdy osylaı qorǵańyz. Qazaq tiliniń quqyn osylaı qorǵańyz! Nátıjesi bolady. Bul anyq!
Nurgeldi ÁBDIǴANIULY,
Abai.kz
