دايىندالىپ جاتقان جاڭا بۇيرىقتىڭ جوباسى قولداۋ كۇتكەن شارۋانى شالقاسىنان ءتۇسىردى

2014 جىلى وسى ماسەلە ەرەكشە قولعا الىندى. سول كەزدە قابىلدانعان زاڭ اياسىندا ازىن-اۋلاق مالى بارلار اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتسياسىنا جۇمىلا باستادى. سونىڭ ىقپالىمەن جەكەلەر ەتىن دە، ءسۇتىن دە كومبيناتتارعا وتكىزۋگە مۇمكىندىك الدى. وسىدان كەيىن سۋبسيدياعا قول جەتكىزۋدىڭ جولى دا جەڭىلدەتىلگەن بولاتىن.

اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترلىگى ەندى جەكە شارۋاشىلىقتاردى ىرىلەندىرۋ ماقساتىندا جاڭا بۇيرىق ازىرلەي باستادى. بىراق بۇل ۇسىنىلعان نۇسقا شارۋاعا جاقپاي تۇر.

بۇيرىق جوباسى الپاۋىتتاردىڭ مۇددەسىن كۇيتتەيدى

"قاراپايىم شارۋاعا ەمەس، ءىرى شارۋاشىلىقتارعا لايىقتالىپ جاسالعان، – دەيدى الماتى وبلىسى، تالدىقورعان وڭىرىندەگى "قازىنا" كووپەراتسياسىنىڭ ديرەكتورى الماسبەك سادىرباەۆ اشىنىپ.

– ءبىزدىڭ قولىمىزعا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى دايىنداعان بۇيرىقتىڭ جوباسى ءتيدى. ونىڭ ىسىمىزگە توسقاۋىل بولاتىنىنا كوزىمىز جەتىپ وتىر. قازاقستاندا مال ساۋداسىن الپاۋىتتار عانا جۇرگىزۋى كەرەك. باستى يدەيا – وسى. نەگە دەيسىز عوي؟ ەلىمىزدە 45 ءىرى شارۋاشىلىق بار. تەك ولار ارقىلى عانا ەكسپورتتى قامتاماسىز ەتە المايدى. سوندىقتان مينيسترلىك حالىقتىڭ مالىنا كوزىن الارتىپ وتىر. شاعىن كاسىپكەرلەردى بايلاپ قويۋ ارقىلى "ىرىلەندىرمەك" ويلارى بار.

داۋدىڭ باسى... بۇقا ەكەن

قاتتى قىنجىلتاتىنى – تۋرا سول ءىرى شارۋاشىلىق سياقتى شەتەلدەن مال اكەلگەن شاعىن كاسىپكەرگە دە تالاپ قويىلىپ جاتىر. مىسالى، شەتەلدەن 100-200 باس انگۋس، گەرەفورد تۇقىمدى بۇقالاردى اكەلگەن شارۋا ەندى كورشىلەرىنە اسىلداندىرۋ ءۇشىن مالىن جالعا بەرە المايتىن بولدى.

وسىعان دەيىن اۋىل تۇرعىندارى سيىرلارىن اسىلدىڭ تۇقىمىمەن ۇرىقتاندىرىپ كەلدى. سول ءۇشىن كاسىپكەرلەرگە مەملەكەت سۋبسيديا تولەيتىن. جاڭا بۇيرىق جوباسىندا، ءىرى شارۋاشىلىق قانا اسىل تۇقىمدى مالىن جالعا بەرە الادى.

ەندى وسى سالادا جۇرگەندەر "اسىل تۇقىمدى مالدان باس تارتامىن. مۇنداي ستاتۋستىڭ ماعان قاجەتى جوق. ەشكىمگە بودان بولعىمىز كەلمەيدى" دەيدى. ولار بۇل بۇقالاردى ساتىپ الۋ ءۇشىن نەسيەگە بەلشەسىنەن باتقان. ەندى نە ىستەيدى؟ بۇنداي ءلوببيزمدى وسىعان دەيىن مال شارۋاشىلىعىندا كورگەن جوقپىن، – دەپ شىرىلدايدى الماسبەك سادىرباەۆ.

"بۇيرىقتىڭ ءاربىر ءبولىمى – قاراپايىم حالىقتىڭ ەمەس، الپاۋىتتاردىڭ جۇگىن ارقالاپ تۇر"

– ويلاپ قاراڭىزشى، 20-30 سيىرى بار اۋىلداعى قازاق اسىل تۇقىمدى بۇقانى ساتىپ الا المايدى. اياعىنان تۇرعان شارۋالار عانا قولى جەتپەگەن حالىقپەن بولىسەتىن ەدى. سونىڭ ارقاسىندا اۋىلدا مال اسىلدانا باستاعان بولاتىن. بۇرىن شەكتەۋ 100 باس ەدى، ەندى 1500 باس مالى بارلار عانا مەملەكەتتىڭ سۋبسيدياسىن الاتىن قىلىپتى. قانشالىقتى وسىرگەنىن بايقاي بەرىڭىز.

ال الپاۋىتتار ۇساق شارۋاشىلىقتاردى ادام قۇرلى كورمەيدى. ولار ءوزىنىڭ بەلگىلەگەن باعاسىنا عانا ساتىپ الىپ، وكتەمدىك جۇرگىزە الادى. حالىقتان بۇرىن، بەلگىلى توپتىڭ عانا مۇددەسىن ويلاۋ بولىپ تۇر عوي بۇل جەردە. قايتا مال شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋ ءۇشىن قاراپايىم شارۋاعا ستيمۋل بەرۋ جاعىن ويلاستىرۋ كەرەك ەمەس پە؟

27 اقپان كۇنى وتكەن "اتامەكەن" كاسىپكەرلەر پالاتاسىندا اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگىندەگى مال دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى ازامات ساعىنباەۆقا دا وسى ماسەلەلەردى جەتكىزدىم. تۇششىمدى جاۋاپتى ەستىمەدىم، – دەيدى بىزبەن سويلەسكەن الماسبەك سادىرباەۆ اشۋعا بۋلىعىپ.

40 مىڭ توننا يمپورت جاساپ، 4 مىڭ توننا ەكسپورت جاساۋ دەگەن – مازاق

الماسبەكتىڭ پىكىرىنشە، ماقسات – ەكسپورتقا 60 مىڭ توننا ەت شىعارۋ.

– ال قازىر برازيليادان، ۋرۋگۆايدان، پاراگۆايدان ىشكە توننالاپ ەت كەلىپ جاتىر. سوندا ىشكى نارىقتى ويلاماي جاتىپ، سىرتقا ءجۇنىمىزدى قامپايتىپ كورسەتكىمىز كەلەدى. بالا-شاعاڭىزعا نان جەتپەي جاتسا، كورشىڭىزگە نانىڭىزدى ساتاسىز با؟ – دەيدى ول.

اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى بەرگەن ەكسپورت پەن يمپورتتىڭ ناقتى كەستەسىنە ءسوز سوڭىندا، تومەندە توقتالامىز. ازىرگە...

شارۋالار بۇقالارىن ساتا الماسا، ەتكە وتكىزبەك

الماسبەك سادىرباەۆتىڭ كۇدىگىن ەسىمىن جاسىرۋدى سۇراعان اقتوبەلىك كووپەراتيۆ باسشىسى قوشتاپ وتىر.

– بۇرىن ءاربىر شارۋاشىلىق بۇقانى ساتىپ الاتىن. ءبىر بۇقا ءۇشىن مەملەكەت ەكى جىلدا ءبىر رەت 150 مىڭ تەڭگە سۋبسيديا بەرىپ كەلدى. قازىر ءىرى اۋىل شارۋاشىلىق كومپانيالارى ساتىپ العان انگۋس تۇقىمدى بۇقالارىن وتكىزە الماي قالدى. شارۋالار ودان، باعىپ-قاعۋى قيىن دەپ قاشىپ وتىر.

ەندى قالاي بولماق. ءىرى شارۋاشىلىق شەتەلدەن انگۋس بۇقاسىن ساتىپ الىپ كەلگەنى ءۇشىن ءار باسىنا 150 مىڭ تەڭگە سۋبسيديا الادى. بۇل ءبىر دەلىك. جەكە شارۋاشىلىققا جالعا بەرگەنى ءۇشىن 100 مىڭ تەڭگە مەملەكەتتىك سۋبسيديا تاعى بار. كوكتەمدە بەرىپ، كۇزدە قايتارىپ الادى. ول دا اقىلى. سەمىرتكەنى ءۇشىن تاعى سۋبسيديا الادى. ەت كومبيناتىنا وتكىزگەنى ءۇشىن 45 مىڭ تەڭگە جانە بەرىلەدى. سوندا شەتەلدەن ساتىپ اكەلگەن بۇقالارى سۋ تەگىن بولىپ، 250-300 مىڭ تەڭگە جانە قالتاسىندا قالادى. مۇنىڭ ءبارى – مەملەكەتتىڭ بيۋدجەتى ەسەبىنەن.

جاڭا بۇيرىق بويىنشا، 1500 باستى بورداقىلايتىن الاڭى بارلار عانا اسىل تۇقىمدى بۇقالارىن جالعا بەرە الادى. سوندا ءىرى كومپانيالار عانا ءتورت اسايدى ەكەن.

ەندى ولارعا ۇساق شارۋاشىلىقتاردى باعىنىشتى ەتىپ قويماقشى. بيزنەستە باسەكە دەگەن بولادى. بۇل – ءادىل باسەكە ەمەس. ءبىزدىڭ وبلىستا شارۋالار اسىل تۇقىمدى اقباس سيىر، اۋليەكول، گەرافورد بۇقالارىن ساتا الماي، ەتكە وتكىزۋگە ءماجبۇر بولايىن دەپ تۇر، – دەيدى اقتوبەلىك شارۋا.

اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگى: شارۋا ۇتىلمايدى

ۇساق جانە ورتا شارۋاشىلىقتاردىڭ كوزقاراسىن مينيسترلىككە جەتكىزدىك. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مال دەپارتامەنتىنىڭ باس ساراپشىسى تالعات ىساقوۆ جاعدايدى بارىنشا تۇسىندىرۋگە تىرىستى.

– ءبىر-ەكى بۇقاسى بار ادام دا جەردە قالمايدى. ءسىز بۇقا باعىپ وتىرسىز. ونىڭ سالماعىن، مىسالى، 300 كەلىگە جەتكىزدىڭىز دەلىك. قولىندا بەكىتىلگەن سەرتيفيكاتتارى بار بورداقىلاۋ الاڭىنا بۇقاڭىزدى وتكىزسەڭىز، ءار كەلىسىنە 200 تەڭگەدەن سۋبسيديا بەرىلەدى. سوندا ءسىزدىڭ قالتاڭىزعا 60 مىڭ تەڭگە كەلىپ تۇسەدى. تەك بورداقىلاۋ الاڭىنا وتكىزگەنىڭىز ءۇشىن عانا. ال، بۇقانىڭ ساتۋ باعاسى ءوزارا كەلىسىممەن.

كوردىڭىز بە، شارۋا ۇتىلىپ وتىرعان جوق.

ال، ساتىپ العان بورداقىلاۋ الاڭى 300 كەلى بۇقانى ودان سايىن سەمىرتسە، ۇستىنە قوسىلعان سالماقتىڭ ءار كەلىسىنە تاعى 200 تەڭگەدەن سۋبسيديا الادى. ونىڭ ىشىندە جەم-ءشوبى، باققانى بار. وسىنىڭ ارقاسىندا شاعىن دا، ءىرى دە شارۋاشىلىق دالادا قالمايدى. ەكەۋى دە سۋبسيديا الۋعا مۇددەلى بولعاننان كەيىن ءبىر-بىرىمەن ساناسۋعا ءماجبۇر، – دەيدى.

بورداقىلاۋ الاڭىنىنداعى مال باسى نەگە 1500 بولۋى ءتيىستى

– بۇل – مەملەكەتتەن نەمەسە شەتەلدەن تاپسىرىس بولعان جاعدايدا دايىن ءونىمدى ءبىر جەردەن الۋعا بولادى دەگەن ءسوز. ولار تەك ەكسپورتتى عانا ەمەس، ىشكى نارىقتى دا رەتتەيدى. كەز-كەلگەن مالدى ەكسپورتقا شىعارا بەرمەيدى. بەلگىلى تالاپتارى بار. سالماعى، ايى ءبارى ەسكەرىلەدى. ىشكى نارىقتا 20 مىڭ تەڭگە تۇراتىن تالاپقا كەلەتىن مالعا 50 مىڭ تەڭگەگە سۇرانىس بولسا، نەگە ونى ەكسپورتقا شىعارماسقا؟ مىسالى، 1500 باستىڭ 100-200-ءى عانا ەكسپورتقا شىعارىلۋى مۇمكىن. قالعانى – ىشكى نارىقتا. ءسىز ۋرۋگۆايدىڭ ەتىن جەپ وتىرعان قازاقتى كوردىڭىز بە؟ دەمەك، سىرتتان كەلگەن ەت ءبىزدىڭ ەل ارقىلى شەتەل اسىپ كەتىپ جاتىر دەگەندى بىلدىرەدى.

بازاردا ساتقان مالعا سۋبسيديا جوق

– بۇرىن ۇساق شارۋاشىلىق يەلەرى جىلدىڭ باسىندا 5-10 توننا ەت ساتامىن دەپ ءوتىنىش جازىپ، سويۋ الاڭدارىنان قۇجات نە ساتىلعان جەردەن تۇبىرتەگىن الىپ كەلەتىن ەدى. قازىر مۇنىڭ ءبارى الىنىپ تاستالدى.

ەندى 1500 باس مالى بار بورداقىلاۋ الاڭدارىنا بارىپ، باعاسىنا كەلىسىپ، مالىن ساتا وتىرىپ سۋبسيديا الا الادى. ەگەر، كەلىسە الماعان جاعدايدا جەكە شارۋاشىلىق مالىن كەز-كەلگەن جەرگە اپارىپ ساتا الادى. بىراق، سۋبسيديا المايدى.

جەكەمەنشىك مالى بولعان سوڭ، وعان ەشكىمنىڭ قول سۇعاتىن قاقىسى جوق. مۇنىڭ ءبارى بۇقاعا عانا ەمەس، سۇرانىسقا بايلانىستى قوي شارۋاشىلىعىنا دا قاتىستى قاراستىرىلۋى مۇمكىن. بۇل جەردە قورقۋدىڭ قاجەتى جوق، – دەيدى تالعات ىساقوۆ.

"تەك قانا ءىرى شارۋاشىلىقتان انگۋستى ساتىپ الىپ، وتكىزە الاسىڭ – دەگەن تالاپ جوق"

– ەگەر ەتتى باعىتتاعى انگۋس مالىن السا، شارۋاشىلىقتارعا تىپتەن جاقسى. شامالارى كەلسە، اۆستراليادان، كانادادان، اقش-نان اكەلە بەرۋلەرىنە بولادى. ولارعا ەشكىم تىيىم سالىپ وتىرعان جوق. بۇل جەردە انگۋستى عانا ەمەس، كەز-كەلگەن بۇقانى وتكىزۋلەرىنە بولادى. بىراق، انگۋستى وسىرەتىن بولسا، وزدەرى دە، بورداقىلاۋ الاڭدارى دا ۇتار ەدى. ويتكەنى، ولار تەز سەمىرەدى. كادىمگى بۇقانى 6 اي بورداقىلاپ، 300 كەلىگە جەتكىزدى دەلىك. ال، انگۋستىڭ سالماعى ەكى ايدا 500 كەلىگە جەتەدى. ەكەۋىنىڭ دە جەيتىن جەم-ءشوبى بىردەي. ۋاقىتتان دا ۇتادى. ويلاڭىزشى، قايسىسى ءتيىمدى؟ ەكى-ءۇش شارۋاشىلىقتى بىلەمىن. بىرەۋى 439 باس اكەلىپ، قازىر 1200-گە جەتىپ وتىر. ەندى ءبىرى 360 باس اكەلىپ، 1000 باسقا جەتكىزدى، – دەيدى تالعات ىساقوۆ.

"انگۋس مالىن ءىرى شارۋاشىلىقتار عانا جالعا بەرە الادى"

– 500 سيىرىڭىز بولسا، بورداقىلاۋ الاڭى "ماعان سات" دەپ وتىر. وزىندە بار تەگىن بۇقانىڭ ۇرىعىمەن قولمەن ۇرىقتاندىرىپ، سۋبسيديا الادى. ال، قاراپايىم حالىق ءوزىنىڭ مالىن ۇرىقتاندىرعىسى كەلسە، بۇقانى التى ايعا جالعا الادى. ولار بۇزاۋىمەن قايتارىپ بەرۋى كەرەك. نەمەسە ءوزارا باعاسىنا كەلىسسە دە بولادى. بۇل جەردە ەكەۋارا كەلىسىمگە تىكەلەي بايلانىستى.

"سىباعا" باعدارلاماسى قالاي جاسايدى؟

بۇل 2011 جىلدان بەرى ەت ەكسپورتىنىڭ الەۋەتىن كوتەرۋ ءۇشىن جاسالعان ارنايى باعدارلاما. ونىڭ باستى ماقساتى – جەرگىلىكتى قارا مالدى اسىل تۇقىممەن بۋدانداستىرۋ ارقىلى ەتتى باعىتتاعىسىن الۋ. وسىنىڭ ارقاسىندا شامامەن 10 مىڭداي شارۋاشىلىق تۇقىمداردى تۇرلەندىرىپ وتىر.

"ىرىس" باعدارلاماسى اياسىندا 50-100 سيىر ساتىپ الىپ، ءسۇتتى-تاۋارلىق شارۋاشىلىق اشىپ جاتقاندار بار. ء"بىر سيىر ساتىپ الاتىن بولساڭ، وزىڭدە 5 سيىر بولۋى كەرەك" دەگەن تالاپتارى بار.

جوعارىدا تولىعىراق توقتالىپ وتكەنىمىزدەي، مال وسىرەتىن شارۋاشىلىقتار (ۇساق، ورتا) ءوز مالىن اسىل تۇقىمدى مال رەتىندە عانا ساتىپ، سۋبسيديا الادى. ءىرى شارۋاشىلىقتارعا جالعا بەرۋگە باسىمدىق بەرىلگەن سەبەبى – ولار سەلەكتسيالىق ورتالىققا جاتادى. ياعني، مالداردى اسىلداندىرۋعا قۇلىقتى، – دەيدى ول.

قىلشىق ءجۇندى قويعا سۋبسيديا بەرىلمەيتىنىنە شارۋالار تاڭ قالىپ وتىر

– حالىقتىڭ قولىنداعى مالدىڭ 70 پايىزى – قارا قوي. ۇرىقتاندىرۋ ءۇشىن 1500 تەڭگە بەرىلەدى. جاڭا بۇيرىقتا: "...تەك قانا اق قوي مەن بيازى ءجۇندى جانە جارتىلاي بيازى ءجۇندى قويلارعا عانا سۋبسيديا بەرىلەدى. ال قالعاندارىنا بەرىلمەيدى" دەپ كورسەتىلىپتى. سوندا كوردىڭىز بە، 20-25 پايىزعا عانا سۋبسيديا بەرىلىپ، ەلدى اسىراپ وتىرعان 70 پايىز نەگىزگى باعىتتاعى قارا مالعا سۋبسيديا بەرىلمەيدى. ءبىزدىڭ پىكىرمەن ساناسىپ جاتقان ەشكىم جوق، – دەيدى اۋىلداعى شارۋا ويىن جەتكىزگەن الماسبەك سادىرباەۆ.

شارۋلار قاتە تۇسىنگەن. سۋبسيديا تەك قىلشىق ءجۇندى قويدىڭ جۇنىنە عانا بەرىلمەيدى

– قاراپايىم حالىقتىڭ قولىنداعى قىلشىقجۇندى قارا قويعا تۇقىمدىق تۇرلەندىرۋگە 1500 تەڭگە سۋبسيديا بەرىلەدى. ونداعى ەڭ تومەنگى تالاپ 300 ساۋلىق بولۋ كەرەك بولسا، 30 ساۋلىققا 1 اسىل تۇقىمدى قوشقار بولۋ كەرەك. سوندا 300 ساۋلىققا 10 اسىل تۇقىمدى قوشقار بولادى. ونى كەز كەلگەن قاراپايىم شارۋا الا الادى. جالپى شارۋالار قاتە تۇسىنگەن. سۋبسيديا تەك قىلشىق ءجۇندى قويدىڭ جۇنىنە عانا بەرىلمەيدى. سەبەبى – ولارعا سۇرانىس بولماي تۇر. سان جاعىنان كوپ بولعاندىقتان، ولاردىڭ ءبارىن سۋبسيديامەن قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن ەمەس، – دەيدى اشم مال دەپارتامەنتىنىڭ باس ساراپشىسى تالعات ىساقوۆ.

اسىل تۇقىمدى قوشقار ساتىپ العانى ءۇشىن سۋبسيديا بەرىلەدى

– قىلشىق ءجۇندى قويلارعا قاراكول، قۇيرىقتى ورداباسى، ەدىلباي تۇقىمدارى جاتادى. ال، بۇلار اسىل تۇقىمدىعا كىرەدى. سۋبسيديا بۇل جەردە اتالماعان قىلشىقجۇندى اسىل تۇقىمدى مالدارعا دا تيەسىلى. "التىن اسىق" باعدارلاماسى اياسىندا 30 ساۋلىققا اسىل تۇقىمدى ءبىر قوشقار ساتىپ العانى ءۇشىن 20 مىڭ تەڭگە سۋبسيديا بەرىلەدى. بۇرىن 8 مىڭ تەڭگە بولاتىن. ءاربىر ساۋلىقتى ۇرىقتاندىرعانى ءۇشىن 1500 تەڭگەدەن بەرەدى. سوندا 45 مىڭ تەڭگە الىپ وتىر. بۇدان اسقان قانداي سۋبسيديا كەرەك؟

ماقالانىڭ سوڭىندا كەلتىرىلگەن سىلتەمەگە ءوتىپ، "اسىل تۇقىمدى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى، مال شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىن جانە ءونىم ساپاسىن ارتتىرۋدى سۋبسيديالاۋ قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى" دەگەن تاقىرىپتى اشساڭىز، بۇيرىقپەن تولىعىراق تانىسا الاسىز.

جۇكتەپ العان سوڭ، بۇيرىقتىڭ ىشىندە "قىلشىقجۇندى قويعا قاتىستى سۋبسيديانى بەرۋ جولدارى" ءبىرىنشى قوسىمشادا قوي شارۋاشىلىعى دەگەن تۇستاعى ءبىرىنشى قاتاردا كورسەتىلگەن.

قويدىڭ جۇنىنە سۋبسيديا الۋ ءۇشىن جىلجىمالى شاتىرلارى بولسا جارايدى

– شارۋالارعا بەرىلگەن بۇيرىق جوباسى قاتىپ قالعان نۇسقا ەمەس. سولارمەن اقىلداسا وتىرىپ، كەيبىر تۇستارىنا وزگەرىس تە ەنگىزىپ جاتىرمىز. مىسالى، بۇرىن قويدىڭ ءجۇنىن قىرىقسا بولدى، سۋبسيديا الا بەرەتىن. ەندى جاڭا بۇيرىق بويىنشا، ءجۇندى ساقتايتىن جابىق جىلجىمالى شاتىرلارى بولسا بولعانى. قويلارىن دالادا قىرقا ما، قوراسىندا قىرقا ما ەشكىم بۇعان ارالاسىپ جاتقان جوق، – دەيدى باس ساراپشى.

شارۋالار ءسۇت تاپسىرۋ دا ءتيىمسىز بولا ما دەپ كۇماندەنىپ وتىر

سقو، جامبىل اۋدانىنداعى ءوز اۋىلىندا بىلتىر ءسۇت جيناۋ پۋنكتىن اشقان ءانۋار ايتۋار دەگەن ازامات تا جاڭا بۇيرىق ءىرى شارۋاشىلىقتارعا عانا ءتيىمدى دەگەن پىكىردە.

– ءبىزدىڭ جاقتا كوپ اۋىلدان تۇرعىندار كوشىپ كەتكەن. قاڭىراپ جاتىر. كەيبىر جەردە 8-10 ادام عانا تۇرادى. ارالاۋدىڭ ءوزى قيىن.

ەل مالىن ەندى-ەندى كوبەيتىپ جاتىر. بىلتىر ءبىز بارعان اۋىلداردا 89 ساۋىن سيىر بولسا، قازىر 120-عا جۋىقتادى. باسىندا ەكى اۋىلدان عانا ءسۇت جيناپ جۇردىك. قازىر التى اۋىلدان جينايمىز. باسقا اۋداندارعا شىعىپ، ءسۇت جيناۋعا كەلىسىپ وتىر ەدىك، ەندى ابدىراپ قالدىق.

وسىعان دەيىن ءبىر ليترگە 10 تەڭگە سۋبسيديا بەرىپ كەلدى. ەندى سۋبسيديا بەرىلمەيتىن بولسا، كەلىسىپ قويعان اۋىلدارعا جالعان ۋادە بەرگەندەي بولايىن دەپ تۇرمىز. ۆەتەرينارلىق پۋنكت كەرەك دەپ وتىر. ال ءبىزدىڭ بەس اۋىلدا ءبىر عانا مال دارىگەرى بار.

تاعى دا جاڭا بۇيرىق بويىنشا، مالدىڭ ءبارى ءبىر قورادا تۇرۋ كەرەك. ال، اۋىلدا بارلىعى تابىنعا بىرىگىپ باعادى. كەشكە ارقايسىسى ءوز مالىن ءوز قورالارىنا قايتارادى. ماڭايىنا 50 كىسىنى بىرىكتىرىپ، 50 سيىردى قۇراپ وتىرعان كووپەراتيۆتەر جابىلۋى مۇمكىن.

جاڭا بۇيرىقتا ەڭ كەم دەگەندە 50 سيىردان ۇستاۋ كەرەك دەپ وتىر. ال اۋىلداعىلار 2016-2017 جىلدارى ۇيلەرىن تىگىپ، نەسيە الدى. جانە دە ءبىر ءۇيدى كەپىلدىككە قويىپ 7 سيىر عانا الا الامىز. باسقا ەشقانداي مۇمكىنشىلىك جوق. تاعى دا تالاپتار بويىنشا ارنايى قۇرىلعىلارى بولۋ كەرەك. ەندى ونىڭ ءبارىن بىردەن قابىلداپ جىبەرۋگە بولمايدى. وسى جاعىن دا ەسكەرسە ەكەن دەيمىن. بىرتىندەپ قولعا السا، قۇبا-قۇپ، – دەيدى ءانۋار ايتۋار.

"1-2 سيىرى بار قاراپايىم حالىق سۇتتەرىن كومبيناتتارعا وتكىزە المايدى"

مينيسترلىك وسىلاي دەيدى.– مىنانى تۇسىنىڭىزدەر، ماقساتىمىز كووپەراتيۆتەردى جويماي، ولاردى ىرىلەندىرۋ. قازىر ءسۇت ءوندىرۋشى، ەت ءوندىرۋشى كووپەراتيۆتەر جەكە-جەكە جۇمىس ىستەپ جاتىر. وسىلاردىڭ باسىن بىرىكتىرۋدى ويلاستىرۋدامىز.

وسىعان دەيىن كوبىسى سيىرلارى جوق بولسا دا تانكەر ساتىپ الىپ، شارۋاشىلىقتاردان ءسۇت جيناپ، وڭدەۋ كومبيناتتارىنا وتكىزىپ ءجۇردى. دەمەك، اۋەل باستا الىپ-ساتۋ جاعىن ويلاستىرعان بولىپ تۇر. كوپ مالىڭىز بولماسا، ساۋىن اپپاراتىن ساتىپ المايسىز عوي.

مىسالى، وقو، وتىرار اۋدانىندا قىتايدان كەلگەن ينۆەستورلار شۇباتپەن اينالىساتىن زاۋىت اشپاقشى بولىپ جاتىر. ال جەرگىلىكتى حالىق ولارعا تۇيە ءسۇتىن تاپسىرۋعا قۇلىقسىز. ەگەر، زاۋىت حالىقتان شۇباتتى جيناي الماسا، جابىلادى عوي. سوناۋ قىتايدان بەكەردەن-بەكەر كەلىپ وتىرعان جوق.

كوپشىلىكتىڭ مالى بولعان سوڭ، ءار ءتۇرلى جاعداي كەزدەسەدى. شەلەكتەپ اكەلگەن سۇتكە قايسىسىنىڭ سۋ قوسقانىن، قۇرامىندا زياندى باكتەرياسىنىڭ بار-جوعىن ءدال سول ساتتە ەشكىم تەكسەرە المايدى. ءسۇت وڭدەۋشى كومبيناتتارعا اپارعاندا ساپاسى سايكەس كەلمەي، قابىلداماۋى مۇمكىن. سودان كەيىن كىمنىڭ سۋ قوسقانىن ەشكىم دالەلدەپ بەرە المايدى. ء"سۇت جەتپەي جاتىر" دەگەن ولاردىڭ ءوزى وسىنداي سەبەپتەرمەن شارۋالاردان ءسۇت قابىلداعىسى كەلمەي وتىر. ەگەر، وڭدەۋشى كومبيناتتار 50 سيىرى بار ادامداردان ءسۇتتى قابىلدايتىن بولسا، ساپالى ءسۇت وتكىزۋگە مۇددەلى بولادى. مۇشەلىكتەن شىعىپ قالماۋ ءۇشىن دە تىرىسادى، – دەپ جاۋاپ بەردى تالعات ىساقوۆ.

شوشقالاردى كوبەيتۋگە باسىمدىق بەرىلىپ وتىر

قىر سوڭىنا ءتۇسىپ الا ما دەپ قورقىپ، ەسىمىن جاسىرعان اقتوبەلىك شارۋا تاعى ءبىر ماسەلەنىڭ ۇشىن قىلتيتتى.

– جاڭا بۇيرىق جوباسىندا جىلقى مەن قويعا بەرىلەتىن سۋبسيديانى ازايتىپ، شوشقانى كوبەيتۋگە ءبولىپ وتىر. ءبىر جىل عانا ءبىر بايتالعا 40 مىڭ تەڭگە بەردى. جولعا ەشقانداي شىعىنى جوق دەپ ونى دا الىپ تاستادى. اسىل تۇقىمدى ءبىر بۇقاعا 150 مىڭ تەڭگە بەرسە، ءبىر شوشقاعا 140 مىڭ تەڭگە بەرەدى ەكەن. وعان قوسا ءاربىر شوشقانى ساتىپ العانى ءۇشىن 20 مىڭ تەڭگە سۋبسيديا بولىنەدى، – دەيدى ول.

"ەكسپورتقا شوشقا ەتىنە دەگەن سۇرانىس بولعاندىقتان، وسى سالانى دامىتۋ قولعا الىنىپ جاتىر"

شوشقا شارۋاشىلىعىنا اسا نازار اۋدارىلىپ جاتقاندىعىن اشم مال دەپارتامەنتىنىڭ باس ساراپشىسى تالعات ىساقوۆ تا راستاپ وتىر.

– ەلباسى باسىم باعىتتاردى دامىتۋعا نازار اۋدارۋدى تاپسىردى. بىراق، شوشقا ەتىنە ەكسپورتتا سۇرانىستىڭ بولۋى – ونىڭ باسىمدىعى. قىتاي ەلى شوشقا شارۋاشىلىعىندا الەم بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى يەلەنگەنىمەن، ساپانىڭ ناشارلاۋىنا بايلانىستى ءبىزدىڭ ەلدەن سۇراپ وتىر. شوشقا جىلىنا 17 توراي تابادى. ونىڭ ۇستىنە تەز جەتىلەدى. التى ايدا 100 كەلى بولادى. سۇرانىستى قامتاماسىز ەتە بىلسەك، وندا تۇرعان نە بار؟ – دەيدى ول.

شوشقا وسىرگەن جەردە باسقا جانۋارلار وسپەيدى

"بايتاق بولاشاق" ەكولوگيالىق اليانس" رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ پرەزيدەنتى ازاماتحان امىرتاەۆ شوشقا وسىرگەن جەردىڭ جارامسىز بولىپ قالاتىنىن ايتادى.

– قارنى اشقاندا شوشقا ەش نارسەگە قاراماي، اينالاسىنداعىنى جەپ قويادى. ءتىپتى ءوز تورايلارىن دا جەي سالادى. شوشقانىڭ مايى ادامنىڭ سالماعىن تەز ارتتىرىپ، دەنساۋلىققا كەرى اسەر ەتەدى. شوشقا توپىراقتىڭ قىرتىسىن تاپتاپ تاستايدى. سول سەبەپتى ول جەردە ءشوپ تە وسپەيدى، – دەيدى.

سۇرانىسقا قاراي ۇسىنىستى ارتتىرۋ جاعى ويلاستىرىلىپ جاتىر

كەستەگە نازار اۋدارىپ قاراساق، قازاقستان جىلىنا 5,5 مىڭ توننا سيىر ەتىن عانا سىرتقا شىعارىپ جاتىر ەكەن. ال، ىشكە 15,8 مىڭ توننا اكەلىنەدى.

قوي ەتىنىڭ 0,9 مىڭ تونناسىن شەتەلگە وتكىزىپ، 44,2 تونناسىن سىرتتان اكەلەمىز. ەكسپورتقا شوشقا ەتى عانا از شىعارىلىپ جاتىر. وسى سالانى دامىتۋ ءۇشىن سۋبسيديانىڭ ءبىراز بولىگى شوشقا شارۋاشىلىعىنا ءبولىندى.

قۇس ەتىنىڭ 172,6 مىڭ تونناسىن وزگە ەلدەردەن ساتىپ الىپ جاتساق، 5,8 مىڭ توننانى عانا ءوزىمىز شىعارىپ ساتىپ جاتىرمىز.