Daıyndalyp jatqan jańa buıryqtyń jobasy qoldaý kútken sharýany shalqasynan túsirdi

2014 jyly osy másele erekshe qolǵa alyndy. Sol kezde qabyldanǵan zań aıasynda azyn-aýlaq maly barlar aýyl sharýashylyǵy kooperaııasyna jumyla bastady. Sonyń yqpalymen jekeler etin de, sútin de kombınattarǵa ótkizýge múmkindik aldy. Osydan keıin sýbsıdııaǵa qol jetkizýdiń joly da jeńildetilgen bolatyn.

Aýylsharýashylyq mınıstrligi endi jeke sharýashylyqtardy irilendirý maqsatynda jańa buıryq ázirleı bastady. Biraq bul usynylǵan nusqa sharýaǵa jaqpaı tur.

Buıryq jobasy alpaýyttardyń múddesin kúıtteıdi

"Qarapaıym sharýaǵa emes, iri sharýashylyqtarǵa laıyqtalyp jasalǵan, – deıdi Almaty oblysy, Taldyqorǵan óńirindegi "Qazyna" kooperaııasynyń dırektory Almasbek Sadyrbaev ashynyp.

– Bizdiń qolymyzǵa Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi daıyndaǵan buıryqtyń jobasy tıdi. Onyń isimizge tosqaýyl bolatynyna kózimiz jetip otyr. Qazaqstanda mal saýdasyn alpaýyttar ǵana júrgizýi kerek. Basty ıdeıa – osy. Nege deısiz ǵoı? Elimizde 45 iri sharýashylyq bar. Tek olar arqyly ǵana eksportty qamtamasyz ete almaıdy. Sondyqtan mınıstrlik halyqtyń malyna kózin alartyp otyr. Shaǵyn kásipkerlerdi baılap qoıý arqyly "irilendirmek" oılary bar.

Daýdyń basy... buqa eken

Qatty qynjyltatyny – týra sol iri sharýashylyq sııaqty shetelden mal ákelgen shaǵyn kásipkerge de talap qoıylyp jatyr. Mysaly, shetelden 100-200 bas angýs, gereford tuqymdy buqalardy ákelgen sharýa endi kórshilerine asyldandyrý úshin malyn jalǵa bere almaıtyn boldy.

Osyǵan deıin aýyl turǵyndary sıyrlaryn asyldyń tuqymymen uryqtandyryp keldi. Sol úshin kásipkerlerge memleket sýbsıdııa tóleıtin. Jańa buıryq jobasynda, iri sharýashylyq qana asyl tuqymdy malyn jalǵa bere alady.

Endi osy salada júrgender "Asyl tuqymdy maldan bas tartamyn. Mundaı statýstyń maǵan qajeti joq. Eshkimge bodan bolǵymyz kelmeıdi" deıdi. Olar bul buqalardy satyp alý úshin nesıege belshesinen batqan. Endi ne isteıdi? Bundaı lobbızmdi osyǵan deıin mal sharýashylyǵynda kórgen joqpyn, – dep shyryldaıdy Almasbek Sadyrbaev.

"Buıryqtyń árbir bólimi – qarapaıym halyqtyń emes, alpaýyttardyń júgin arqalap tur"

– Oılap qarańyzshy, 20-30 sıyry bar aýyldaǵy qazaq asyl tuqymdy buqany satyp ala almaıdy. Aıaǵynan turǵan sharýalar ǵana qoly jetpegen halyqpen bólisetin edi. Sonyń arqasynda aýylda mal asyldana bastaǵan bolatyn. Buryn shekteý 100 bas edi, endi 1500 bas maly barlar ǵana memlekettiń sýbsıdııasyn alatyn qylypty. Qanshalyqty ósirgenin baıqaı berińiz.

Al alpaýyttar usaq sharýashylyqtardy adam qurly kórmeıdi. Olar óziniń belgilegen baǵasyna ǵana satyp alyp, óktemdik júrgize alady. Halyqtan buryn, belgili toptyń ǵana múddesin oılaý bolyp tur ǵoı bul jerde. Qaıta mal sharýashylyǵyn órkendetý úshin qarapaıym sharýaǵa stımýl berý jaǵyn oılastyrý kerek emes pe?

27 aqpan kúni ótken "Atameken" kásipkerler palatasynda Aýyl sharýashylyq mınıstrligindegi Mal departamentiniń dırektory Azamat Saǵynbaevqa da osy máselelerdi jetkizdim. Tuymdy jaýapty estimedim, – deıdi bizben sóılesken Almasbek Sadyrbaev ashýǵa býlyǵyp.

40 myń tonna ımport jasap, 4 myń tonna eksport jasaý degen – mazaq

Almasbektiń pikirinshe, maqsat – eksportqa 60 myń tonna et shyǵarý.

– Al qazir Brazılııadan, Ýrýgvaıdan, Paragvaıdan ishke tonnalap et kelip jatyr. Sonda ishki naryqty oılamaı jatyp, syrtqa júnimizdi qampaıtyp kórsetkimiz keledi. Bala-shaǵańyzǵa nan jetpeı jatsa, kórshińizge nanyńyzdy satasyz ba? – deıdi ol.

Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi bergen eksport pen ımporttyń naqty kestesine sóz sońynda, tómende toqtalamyz. Ázirge...

Sharýalar buqalaryn sata almasa, etke ótkizbek

Almasbek Sadyrbaevtyń kúdigin esimin jasyrýdy suraǵan aqtóbelik kooperatıv basshysy qoshtap otyr.

– Buryn árbir sharýashylyq buqany satyp alatyn. Bir buqa úshin memleket eki jylda bir ret 150 myń teńge sýbsıdııa berip keldi. Qazir iri aýyl sharýashylyq kompanııalary satyp alǵan angýs tuqymdy buqalaryn ótkize almaı qaldy. Sharýalar odan, baǵyp-qaǵýy qıyn dep qashyp otyr.

Endi qalaı bolmaq. Iri sharýashylyq shetelden angýs buqasyn satyp alyp kelgeni úshin ár basyna 150 myń teńge sýbsıdııa alady. Bul bir delik. Jeke sharýashylyqqa jalǵa bergeni úshin 100 myń teńge memlekettik sýbsıdııa taǵy bar. Kóktemde berip, kúzde qaıtaryp alady. Ol da aqyly. Semirtkeni úshin taǵy sýbsıdııa alady. Et kombınatyna ótkizgeni úshin 45 myń teńge jáne beriledi. Sonda shetelden satyp ákelgen buqalary sý tegin bolyp, 250-300 myń teńge jáne qaltasynda qalady. Munyń bári – memlekettiń bıýdjeti esebinen.

Jańa buıryq boıynsha, 1500 basty bordaqylaıtyn alańy barlar ǵana asyl tuqymdy buqalaryn jalǵa bere alady. Sonda iri kompanııalar ǵana tórt asaıdy eken.

Endi olarǵa usaq sharýashylyqtardy baǵynyshty etip qoımaqshy. Bızneste báseke degen bolady. Bul – ádil báseke emes. Bizdiń oblysta sharýalar asyl tuqymdy aqbas sıyr, áýlıekól, geraford buqalaryn sata almaı, etke ótkizýge májbúr bolaıyn dep tur, – deıdi aqtóbelik sharýa.

Aýyl sharýashylyq mınıstrligi: Sharýa utylmaıdy

Usaq jáne orta sharýashylyqtardyń kózqarasyn mınıstrlikke jetkizdik. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń Mal departamentiniń bas sarapshysy Talǵat Ysaqov jaǵdaıdy barynsha túsindirýge tyrysty.

– Bir-eki buqasy bar adam da jerde qalmaıdy. Siz buqa baǵyp otyrsyz. Onyń salmaǵyn, mysaly, 300 kelige jetkizdińiz delik. Qolynda bekitilgen sertıfıkattary bar bordaqylaý alańyna buqańyzdy ótkizseńiz, ár kelisine 200 teńgeden sýbsıdııa beriledi. Sonda sizdiń qaltańyzǵa 60 myń teńge kelip túsedi. Tek bordaqylaý alańyna ótkizgenińiz úshin ǵana. Al, buqanyń satý baǵasy ózara kelisimmen.

Kórdińiz be, sharýa utylyp otyrǵan joq.

Al, satyp alǵan bordaqylaý alańy 300 keli buqany odan saıyn semirtse, ústine qosylǵan salmaqtyń ár kelisine taǵy 200 teńgeden sýbsıdııa alady. Onyń ishinde jem-shóbi, baqqany bar. Osynyń arqasynda shaǵyn da, iri de sharýashylyq dalada qalmaıdy. Ekeýi de sýbsıdııa alýǵa múddeli bolǵannan keıin bir-birimen sanasýǵa májbúr, – deıdi.

Bordaqylaý alańynyndaǵy mal basy nege 1500 bolýy tıisti

– Bul – memleketten nemese shetelden tapsyrys bolǵan jaǵdaıda daıyn ónimdi bir jerden alýǵa bolady degen sóz. Olar tek eksportty ǵana emes, ishki naryqty da retteıdi. Kez-kelgen maldy eksportqa shyǵara bermeıdi. Belgili talaptary bar. Salmaǵy, aıy bári eskeriledi. Ishki naryqta 20 myń teńge turatyn talapqa keletin malǵa 50 myń teńgege suranys bolsa, nege ony eksportqa shyǵarmasqa? Mysaly, 1500 bastyń 100-200-i ǵana eksportqa shyǵarylýy múmkin. Qalǵany – ishki naryqta. Siz Ýrýgvaıdyń etin jep otyrǵan qazaqty kórdińiz be? Demek, syrttan kelgen et bizdiń el arqyly shetel asyp ketip jatyr degendi bildiredi.

Bazarda satqan malǵa sýbsıdııa joq

– Buryn usaq sharýashylyq ıeleri jyldyń basynda 5-10 tonna et satamyn dep ótinish jazyp, soıý alańdarynan qujat ne satylǵan jerden túbirtegin alyp keletin edi. Qazir munyń bári alynyp tastaldy.

Endi 1500 bas maly bar bordaqylaý alańdaryna baryp, baǵasyna kelisip, malyn sata otyryp sýbsıdııa ala alady. Eger, kelise almaǵan jaǵdaıda jeke sharýashylyq malyn kez-kelgen jerge aparyp sata alady. Biraq, sýbsıdııa almaıdy.

Jekemenshik maly bolǵan soń, oǵan eshkimniń qol suǵatyn qaqysy joq. Munyń bári buqaǵa ǵana emes, suranysqa baılanysty qoı sharýashylyǵyna da qatysty qarastyrylýy múmkin. Bul jerde qorqýdyń qajeti joq, – deıdi Talǵat Ysaqov.

"Tek qana iri sharýashylyqtan angýsty satyp alyp, ótkize alasyń – degen talap joq"

– Eger etti baǵyttaǵy angýs malyn alsa, sharýashylyqtarǵa tipten jaqsy. Shamalary kelse, Avstralııadan, Kanadadan, AQSh-nan ákele berýlerine bolady. Olarǵa eshkim tyıym salyp otyrǵan joq. Bul jerde angýsty ǵana emes, kez-kelgen buqany ótkizýlerine bolady. Biraq, angýsty ósiretin bolsa, ózderi de, bordaqylaý alańdary da utar edi. Óıtkeni, olar tez semiredi. Kádimgi buqany 6 aı bordaqylap, 300 kelige jetkizdi delik. Al, angýstyń salmaǵy eki aıda 500 kelige jetedi. Ekeýiniń de jeıtin jem-shóbi birdeı. Ýaqyttan da utady. Oılańyzshy, qaısysy tıimdi? Eki-úsh sharýashylyqty bilemin. Bireýi 439 bas ákelip, qazir 1200-ge jetip otyr. Endi biri 360 bas ákelip, 1000 basqa jetkizdi, – deıdi Talǵat Ysaqov.

"Angýs malyn iri sharýashylyqtar ǵana jalǵa bere alady"

– 500 sıyryńyz bolsa, bordaqylaý alańy "maǵan sat" dep otyr. Ózinde bar tegin buqanyń uryǵymen qolmen uryqtandyryp, sýbsıdııa alady. Al, qarapaıym halyq óziniń malyn uryqtandyrǵysy kelse, buqany alty aıǵa jalǵa alady. Olar buzaýymen qaıtaryp berýi kerek. Nemese ózara baǵasyna kelisse de bolady. Bul jerde ekeýara kelisimge tikeleı baılanysty.

"Sybaǵa" baǵdarlamasy qalaı jasaıdy?

Bul 2011 jyldan beri et eksportynyń áleýetin kóterý úshin jasalǵan arnaıy baǵdarlama. Onyń basty maqsaty – jergilikti qara maldy asyl tuqymmen býdandastyrý arqyly etti baǵyttaǵysyn alý. Osynyń arqasynda shamamen 10 myńdaı sharýashylyq tuqymdardy túrlendirip otyr.

"Yrys" baǵdarlamasy aıasynda 50-100 sıyr satyp alyp, sútti-taýarlyq sharýashylyq ashyp jatqandar bar. "Bir sıyr satyp alatyn bolsań, ózińde 5 sıyr bolýy kerek" degen talaptary bar.

Joǵaryda tolyǵyraq toqtalyp ótkenimizdeı, mal ósiretin sharýashylyqtar (usaq, orta) óz malyn asyl tuqymdy mal retinde ǵana satyp, sýbsıdııa alady. Iri sharýashylyqtarǵa jalǵa berýge basymdyq berilgen sebebi – olar selekııalyq ortalyqqa jatady. Iaǵnı, maldardy asyldandyrýǵa qulyqty, – deıdi ol.

Qylshyq júndi qoıǵa sýbsıdııa berilmeıtinine sharýalar tań qalyp otyr

– Halyqtyń qolyndaǵy maldyń 70 paıyzy – qara qoı. Uryqtandyrý úshin 1500 teńge beriledi. Jańa buıryqta: "...tek qana aq qoı men bııazy júndi jáne jartylaı bııazy júndi qoılarǵa ǵana sýbsıdııa beriledi. Al qalǵandaryna berilmeıdi" dep kórsetilipti. Sonda kórdińiz be, 20-25 paıyzǵa ǵana sýbsıdııa berilip, eldi asyrap otyrǵan 70 paıyz negizgi baǵyttaǵy qara malǵa sýbsıdııa berilmeıdi. Bizdiń pikirmen sanasyp jatqan eshkim joq, – deıdi aýyldaǵy sharýa oıyn jetkizgen Almasbek Sadyrbaev.

Sharýlar qate túsingen. Sýbsıdııa tek qylshyq júndi qoıdyń júnine ǵana berilmeıdi

– Qarapaıym halyqtyń qolyndaǵy qylshyqjúndi qara qoıǵa tuqymdyq túrlendirýge 1500 teńge sýbsıdııa beriledi. Ondaǵy eń tómengi talap 300 saýlyq bolý kerek bolsa, 30 saýlyqqa 1 asyl tuqymdy qoshqar bolý kerek. Sonda 300 saýlyqqa 10 asyl tuqymdy qoshqar bolady. Ony kez kelgen qarapaıym sharýa ala alady. Jalpy sharýalar qate túsingen. Sýbsıdııa tek qylshyq júndi qoıdyń júnine ǵana berilmeıdi. Sebebi – olarǵa suranys bolmaı tur. San jaǵynan kóp bolǵandyqtan, olardyń bárin sýbsıdııamen qamtamasyz etý múmkin emes, – deıdi AShM Mal departamentiniń bas sarapshysy Talǵat Ysaqov.

Asyl tuqymdy qoshqar satyp alǵany úshin sýbsıdııa beriledi

– Qylshyq júndi qoılarǵa qarakól, quıryqty ordabasy, Edilbaı tuqymdary jatady. Al, bular asyl tuqymdyǵa kiredi. Sýbsıdııa bul jerde atalmaǵan qylshyqjúndi asyl tuqymdy maldarǵa da tıesili. "Altyn asyq" baǵdarlamasy aıasynda 30 saýlyqqa asyl tuqymdy bir qoshqar satyp alǵany úshin 20 myń teńge sýbsıdııa beriledi. Buryn 8 myń teńge bolatyn. Árbir saýlyqty uryqtandyrǵany úshin 1500 teńgeden beredi. Sonda 45 myń teńge alyp otyr. Budan asqan qandaı sýbsıdııa kerek?

Maqalanyń sońynda keltirilgen siltemege ótip, "Asyl tuqymdy mal sharýashylyǵyn damytýdy, mal sharýashylyǵynyń ónimdiligin jáne ónim sapasyn arttyrýdy sýbsıdııalaý qaǵıdalaryn bekitý týraly" degen taqyrypty ashsańyz, buıryqpen tolyǵyraq tanysa alasyz.

Júktep alǵan soń, buıryqtyń ishinde "Qylshyqjúndi qoıǵa qatysty sýbsıdııany berý joldary" birinshi qosymshada qoı sharýashylyǵy degen tustaǵy birinshi qatarda kórsetilgen.

Qoıdyń júnine sýbsıdııa alý úshin jyljymaly shatyrlary bolsa jaraıdy

– Sharýalarǵa berilgen buıryq jobasy qatyp qalǵan nusqa emes. Solarmen aqyldasa otyryp, keıbir tustaryna ózgeris te engizip jatyrmyz. Mysaly, buryn qoıdyń júnin qyryqsa boldy, sýbsıdııa ala beretin. Endi jańa buıryq boıynsha, júndi saqtaıtyn jabyq jyljymaly shatyrlary bolsa bolǵany. Qoılaryn dalada qyrqa ma, qorasynda qyrqa ma eshkim buǵan aralasyp jatqan joq, – deıdi bas sarapshy.

Sharýalar sút tapsyrý da tıimsiz bola ma dep kúmándenip otyr

SQO, Jambyl aýdanyndaǵy óz aýylynda byltyr sút jınaý pýnktin ashqan Ánýar Aıtýar degen azamat ta jańa buıryq iri sharýashylyqtarǵa ǵana tıimdi degen pikirde.

– Bizdiń jaqta kóp aýyldan turǵyndar kóship ketken. Qańyrap jatyr. Keıbir jerde 8-10 adam ǵana turady. Aralaýdyń ózi qıyn.

El malyn endi-endi kóbeıtip jatyr. Byltyr biz barǵan aýyldarda 89 saýyn sıyr bolsa, qazir 120-ǵa jýyqtady. Basynda eki aýyldan ǵana sút jınap júrdik. Qazir alty aýyldan jınaımyz. Basqa aýdandarǵa shyǵyp, sút jınaýǵa kelisip otyr edik, endi abdyrap qaldyq.

Osyǵan deıin bir lıtrge 10 teńge sýbsıdııa berip keldi. Endi sýbsıdııa berilmeıtin bolsa, kelisip qoıǵan aýyldarǵa jalǵan ýáde bergendeı bolaıyn dep turmyz. Veterınarlyq pýnkt kerek dep otyr. Al bizdiń bes aýylda bir ǵana mal dárigeri bar.

Taǵy da jańa buıryq boıynsha, maldyń bári bir qorada turý kerek. Al, aýylda barlyǵy tabynǵa birigip baǵady. Keshke árqaısysy óz malyn óz qoralaryna qaıtarady. Mańaıyna 50 kisini biriktirip, 50 sıyrdy qurap otyrǵan kooperatıvter jabylýy múmkin.

Jańa buıryqta eń kem degende 50 sıyrdan ustaý kerek dep otyr. Al aýyldaǵylar 2016-2017 jyldary úılerin tigip, nesıe aldy. Jáne de bir úıdi kepildikke qoıyp 7 sıyr ǵana ala alamyz. Basqa eshqandaı múmkinshilik joq. Taǵy da talaptar boıynsha arnaıy qurylǵylary bolý kerek. Endi onyń bárin birden qabyldap jiberýge bolmaıdy. Osy jaǵyn da eskerse eken deımin. Birtindep qolǵa alsa, quba-qup, – deıdi Ánýar Aıtýar.

"1-2 sıyry bar qarapaıym halyq sútterin kombınattarǵa ótkize almaıdy"

Mınıstrlik osylaı deıdi.– Mynany túsinińizder, maqsatymyz kooperatıvterdi joımaı, olardy irilendirý. Qazir sút óndirýshi, et óndirýshi kooperatıvter jeke-jeke jumys istep jatyr. Osylardyń basyn biriktirýdi oılastyrýdamyz.

Osyǵan deıin kóbisi sıyrlary joq bolsa da tanker satyp alyp, sharýashylyqtardan sút jınap, óńdeý kombınattaryna ótkizip júrdi. Demek, áýel basta alyp-satý jaǵyn oılastyrǵan bolyp tur. Kóp malyńyz bolmasa, saýyn apparatyn satyp almaısyz ǵoı.

Mysaly, OQO, Otyrar aýdanynda Qytaıdan kelgen ınvestorlar shubatpen aınalysatyn zaýyt ashpaqshy bolyp jatyr. Al jergilikti halyq olarǵa túıe sútin tapsyrýǵa qulyqsyz. Eger, zaýyt halyqtan shubatty jınaı almasa, jabylady ǵoı. Sonaý Qytaıdan bekerden-beker kelip otyrǵan joq.

Kópshiliktiń maly bolǵan soń, ár túrli jaǵdaı kezdesedi. Shelektep ákelgen sútke qaısysynyń sý qosqanyn, quramynda zııandy bakterııasynyń bar-joǵyn dál sol sátte eshkim teksere almaıdy. Sút óńdeýshi kombınattarǵa aparǵanda sapasy sáıkes kelmeı, qabyldamaýy múmkin. Sodan keıin kimniń sý qosqanyn eshkim dáleldep bere almaıdy. "Sút jetpeı jatyr" degen olardyń ózi osyndaı sebeptermen sharýalardan sút qabyldaǵysy kelmeı otyr. Eger, óńdeýshi kombınattar 50 sıyry bar adamdardan sútti qabyldaıtyn bolsa, sapaly sút ótkizýge múddeli bolady. Múshelikten shyǵyp qalmaý úshin de tyrysady, – dep jaýap berdi Talǵat Ysaqov.

Shoshqalardy kóbeıtýge basymdyq berilip otyr

Qyr sońyna túsip ala ma dep qorqyp, esimin jasyrǵan aqtóbelik sharýa taǵy bir máseleniń ushyn qyltıtty.

– Jańa buıryq jobasynda jylqy men qoıǵa beriletin sýbsıdııany azaıtyp, shoshqany kóbeıtýge bólip otyr. Bir jyl ǵana bir baıtalǵa 40 myń teńge berdi. Jolǵa eshqandaı shyǵyny joq dep ony da alyp tastady. Asyl tuqymdy bir buqaǵa 150 myń teńge berse, bir shoshqaǵa 140 myń teńge beredi eken. Oǵan qosa árbir shoshqany satyp alǵany úshin 20 myń teńge sýbsıdııa bólinedi, – deıdi ol.

"Eksportqa shoshqa etine degen suranys bolǵandyqtan, osy salany damytý qolǵa alynyp jatyr"

Shoshqa sharýashylyǵyna asa nazar aýdarylyp jatqandyǵyn AShM mal departamentiniń bas sarapshysy Talǵat Ysaqov ta rastap otyr.

– Elbasy basym baǵyttardy damytýǵa nazar aýdarýdy tapsyrdy. Biraq, shoshqa etine eksportta suranystyń bolýy – onyń basymdyǵy. Qytaı eli shoshqa sharýashylyǵynda álem boıynsha birinshi oryndy ıelengenimen, sapanyń nasharlaýyna baılanysty bizdiń elden surap otyr. Shoshqa jylyna 17 toraı tabady. Onyń ústine tez jetiledi. Alty aıda 100 keli bolady. Suranysty qamtamasyz ete bilsek, onda turǵan ne bar? – deıdi ol.

Shoshqa ósirgen jerde basqa janýarlar óspeıdi

"Baıtaq Bolashaq" ekologııalyq alıans" respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń prezıdenti Azamathan Ámirtaev shoshqa ósirgen jerdiń jaramsyz bolyp qalatynyn aıtady.

– Qarny ashqanda shoshqa esh nársege qaramaı, aınalasyndaǵyny jep qoıady. Tipti óz toraılaryn da jeı salady. Shoshqanyń maıy adamnyń salmaǵyn tez arttyryp, densaýlyqqa keri áser etedi. Shoshqa topyraqtyń qyrtysyn taptap tastaıdy. Sol sebepti ol jerde shóp te óspeıdi, – deıdi.

Suranysqa qaraı usynysty arttyrý jaǵy oılastyrylyp jatyr

Kestege nazar aýdaryp qarasaq, Qazaqstan jylyna 5,5 myń tonna sıyr etin ǵana syrtqa shyǵaryp jatyr eken. Al, ishke 15,8 myń tonna ákelinedi.

Qoı etiniń 0,9 myń tonnasyn shetelge ótkizip, 44,2 tonnasyn syrttan ákelemiz. Eksportqa shoshqa eti ǵana az shyǵarylyp jatyr. Osy salany damytý úshin sýbsıdııanyń biraz bóligi shoshqa sharýashylyǵyna bólindi.

Qus etiniń 172,6 myń tonnasyn ózge elderden satyp alyp jatsaq, 5,8 myń tonnany ǵana ózimiz shyǵaryp satyp jatyrmyz.