بەنزين باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى تەك اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىلەرىن عانا ەمەس، بارشا قازاقستاندىقتاردى دا الاڭداتىپ وتىر، ويتكەنى سوڭعى ءونىم قۇنىنىڭ ورتاشا ەسەپپەن 5-7%-ى جەڭىل جانارماي بولىپ تابىلادى. وتىن-ەنەرگەتيكا كەشەنىنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى جانە باعا ساياساتى الەم ەلدەرىنىڭ ەكونوميكاسىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەرى ءسوزسىز.
2021 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا وكتان كورسەتكىشى 95 بولاتىن بەنزيننىڭ ورتاشا باعاسى قازاقستاندا ورتا ەسەپپەن 210 تەڭگە شاماسىندا بولسا، الەمدىك ورتاشا كورسەتكىش ليترىنە 528 تەڭگەنى قۇرادى. بارلىق ەلدىڭ حالىقارالىق نارىقتارداعى بىردەي مۇناي باعاسىنا قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگى بار، بىراق ءارتۇرلى ەلدەردە بەنزين باعاسىنىڭ بەلگىلەنۋى سۋبسيديالاۋ ساياساتىمەن، سالىق سالۋمەن جانە جەڭىلدەتىلگەن باعامەن شيكىزاتقا قول جەتكىزۋ تۋرالى كەلىسىمدەرگە دە بايلانىستى. الەمدەگى ەڭ ارزان بەنزين باعاسى ۆەنەسۋەلا، يران، سيريا، انگولا، الجير، كۋۆەيت جانە نيگەريا سياقتى ەلدەردە. ال پوستكەڭەستىك ەلدەر اراسىندا تۇركىمەنستان بەنزينى ەڭ ارزان ون ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى. قازاقستان دا شەت قالىپ تۇرعان جوق. سالالىق رەتتەۋ ساياساتى الەمدەگى ەڭ ارزان وتىنى بار ەلدەردىڭ اراسىندا 9-ورىنعا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرىپ تۇر.
قازاقستاندا دايىن وڭدەلگەن ءونىمنىڭ باعاسى شامامەن شيكىزاتتىڭ نارىقتىق باعاسىنا تەڭ بولاتىن جاعداي قالىپتاسقان. قاراشا ايىنىڭ سوڭىندا قازاقستاندا ءبىر باررەل بەنزيننىڭ ورتاشا باعاسى 71,8 اقش دوللارىن قۇراسا، وسى كەزەڭدە Brent ماركالى مۇنايدىڭ ءبىر باررەلىنىڭ باعاسى 71,4 اقش دوللارىن قۇرادى. (1 جانە 2-سۋرەتتى قاراڭىز).
جانارماي قۇيۋ ستانسالارىنا باعانىڭ مۇنداي دەڭگەيى، ەڭ الدىمەن، بىرقاتار مۇناي ءوندىرۋشى كومپانيالاردىڭ ىشكى نارىققا وندىرىلگەن جالپى كولەمنىڭ 65%-عا دەيىنگى شيكىزاتتى جەڭىلدەتىلگەن باعامەن جەتكىزۋ بويىنشا شارتتىق مىندەتتەمەلەرىنە بايلانىستى مۇمكىن بولىپ وتىر. بۇل جەرگىلىكتى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىن ايىرباس قۇنىنان ورتا ەسەپپەن 45%-عا دەيىن ارزان شيكىزاتپەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ەگەر وسى رەتتەۋدەن ءبىر جاعىنان تۇتىنۋ نارىعى تومەن باعالار ەسەبىنەن ەلەۋلى پايدا الاتىن بولسا، ەكىنشى جاعىنان، بۇل سالانىڭ تومەن ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىنا، تەحنولوگيالىق دامۋ ءۇشىن كاپيتالدى قالىپتاستىرۋ بويىنشا مۇمكىندىكتەردىڭ قىسقارۋىنا، جاڭا كەن ورىندارىن يگەرۋگە جانە نارىقتاردىڭ كەڭەيۋىنە اكەلەدى.
بەنزين باعاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتكەن ەكىنشى ماڭىزدى فاكتور – وتاندىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىن جاڭعىرتۋ، بۇل ىشكى نارىقتىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا جانە سالىستىرمالى تۇردە قىمبات يمپورتتالاتىن بەنزين ەسەبىنەن تاپشىلىقتى جابۋدان باس تارتۋعا مۇمكىندىك بەردى. ءارتۇرلى ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا الداعى 5-7 جىلعا وتاندىق وتىننىڭ جاڭا تاپشىلىعى جانە نەگىزگى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنىڭ ماكسيمالدى وندىرىستىك قۋاتىنا جەتۋ بولجانۋدا. بۇل رەتتە مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن جاڭعىرتۋ شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى قارىز قاراجاتى ەسەبىنەن جۇرگىزىلگەنىن ءتۇسىنۋ قاجەت، بۇل مىندەتتەمەلەر كولەمى مەن تۇپكىلىكتى باعانىڭ ۆاليۋتا باعامىنىڭ قۇبىلمالىلىعىنا تاۋەلدىلىگىن تۋدىرادى. وكتان كۇشەيتكىشتەردىڭ وتاندىق ءوندىرىسىنىڭ جولعا قويىلۋى سالاداعى شاعىن ۇلەستىڭ باعالانۋىنا ىقپال ەتەدى.
سونىمەن قاتار، سالىستىرمالى تۇردە تومەن باعالار قازىرگى ەكسپورتتىق شەكتەۋلەرگە قاراماستان، جانارمايدىڭ رەسەي، قىرعىزستان جانە وزبەكستان سياقتى كورشىلەس ەلدەرگە «سۇر» ەكسپورتىن تۋدىردى. بۇل تەڭگەرىمسىزدىك وتىننىڭ ماۋسىمدىق تاپشىلىعىنان كورىنەدى.
دۇنيەجۇزىلىك جانە ايماقتىق ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەر جالپى نارىقتىق باعالارعا سايكەس كەلۋگە دە ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. سونىمەن، 2025 جىلعا قاراي ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرى مۇناي مەن مۇناي ونىمدەرىنىڭ بىرىڭعاي نارىعىنا كوشەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە قازاقستاندىق جانارماي قۇيۋ ستانتسيالارىنىڭ باعا بەلگىلەرىنە اسەر ەتەدى.
