شىمكەنت قالاسىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ كورىنىسى

2582
Adyrna.kz Telegram

بيىل 30 جىل تولىپ وتىرعان قاستەرلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ قازاق حالقىنا بەرگەن ەڭ ۇلكەن يگىلىگىنىڭ ءبىرى – ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ قايتا جاڭعىرۋى، جاس ۇرپاقتىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ رۋحاني مۇراسىمەن جانە تەرەڭدە جاتقان ءتول تاريحىمىزبەن قايتا قاۋىشۋى. ولاي دەيتىنىمىز تاۋەلسىزدىك جىلدارى جۇزەگە اسقان «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا قىتاي، تۇركيا،
موڭعوليا، رەسەي، وزبەكستان، ارمەنيا، اقش جانە باتىس ەۋروپا ەلدەرىنە عىلىمي زەرتتەۋ ەكسپەديتسيالارى ۇيىمداستىرىلدى. ولاردىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاننىڭ ساۋلەتى، ەتنوگرافياسى جانە تاريحىنا قاتىستى شامامەن 5 مىڭ جازبا جانە باسپا دەرەكتەر الىندى. ناتيجەسىندە 350-دەن استام كىتاپ، ولاردىڭ ىشىندە ەتنوگرافيا، ارحەولوگيا، تاريح بويىنشا سەريالار، جاڭا ەنتسيكلوپەديالىق سوزدىكتەر شىعارىلدى.

سونىمەن قاتار رەسپۋبليكا بويىنشا 51 تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتىڭ رەستاۆراتسيالىق جۇمىسى اياقتالىپ، 39 قالاشىق پەن قورعاندارعا ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى. 218 نىساندى قامتىعان قازاقستاننىڭ تاريحي-مادەني جانە تاريحي ەسكەرتكىشتەرىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىزىمى دايىندالدى. ۇلتتىق مادەنيەت ءۇشىن اسا ماڭىزدى 30 ساۋلەتتىك جانە ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەرگە قوسىمشا عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلدى.
ۇلت تاريحى مەن مادەنيەتىن زەرتتەۋ، تانۋ جانە ناسيحاتتاۋ باعىتىنداعى جۇمىستاردان شىمكەنت قالاسى دا شەت قالمادى. مەملەكەتتىڭ جان-جاقتى قولداۋىمەن جۇزەگە اسقان زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ارقاسىندا شىمكەنتتىڭ 2200 جىلدىق باي تاريحى بار كونە قالا ەكەنى عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەندى.
رەسپۋبليكاعا بەلگىلى ارحەولوگ باۋىرجان بايتاناەۆ جەتەكشىلىك ەتكەن عالىمدار شىمكەنتتەگى ەسكى قالاشىقتا ۇزاق جىلدار بويى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزدى. تابىلعان دەرەكتەردى زەرتتەي كەلە ماماندار شىمكەنتتىڭ تاريحى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءىى عاسىردان، ياعني، سىرداريانىڭ ورتا جانە تومەنگى تۇستارىندا ءومىر سۇرگەن ايگىلى قاڭلى مەملەكەتى داۋىرىنەن باستاۋ الاتىنىن دالەلدەپ شىقتى.
ەۋروتسەنتريستىك كوزقاراستاردىڭ ىقپالىمەن قالىپتاسقان تانىمدا كونە قازاقستان كوشپەلىلەر وتانى بولىپ سانالاتىن. الايدا، ارحەولوگيالىق قازبالار ءبىزدىڭ اتامەكەنىمىزدە كونە داۋىرلەردە قالالار كوپ بولعانىن، مۇندا تولىققاندى قالالىق مادەنيەت قالىپتاسىپ، عاسىرلار بويى سالتانات قۇرعانىن كورسەتىپ وتىر. عالىمدار كونە قازاقستان اۋماعىندا العاشقى قالالار سوناۋ قولا داۋىردە پايدا بولعانىن العا تارتادى. ارحەولوگتاردىڭ مالىمەتتەرى وتىرار، سايرام، تۇركىستان جانە تاراز سەكىلدى قالالاردىڭ 2000 جىلدىق بولعانىن ايعاقتايدى. ال، شىمكەنتتىڭ ودان دا تەرەڭدە جاتقان 2200 جىلدىق تاريحى بارىن دالەلدەۋ – وتاندىق تاريح جانە ارحەولوگيا عىلىمىنىڭ ەلەۋلى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى.

جالپى قالا اۋماعىندا رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار 7 تاريحي-مادەني ەسكەرتكىش بار. ونىڭ بارلىعى شىمكەنتتەگى سايرام تۇرعىن الابىندا ورنالاسقان. بۇگىندە ءابدۋل-ءازيز باب، يبراگيم اتا، قوجا تاليح، ءمىرالى باب، قاراشاش انا كەسەنەلەرى مەن قىزىر مۇناراسى جانە سايرام (يسفيدجاب) قالاشىعى سەكىلدى ەسكەرتكىشتەردى قالپىنا كەلتىرۋ، اينالاسىن اباتتاندىرۋ جانە ولاردى تۋريستەردىڭ كەلۋىنە دايىنداۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. سونداي-اق، جەرگىلىكتى ماڭىزعا يە 8 ەسكەرتكىش بار.
ەلىمىزدەگى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەردى زەرتتەۋ مەن ساقتاۋعا جانە ولاردى ناسيحاتتاۋعا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا نەگىزىندە ازىرلەنگەن «قازاقستاننىڭ جالپىۇلتتىق كيەلى ورىندارى» جوباسى وڭ ىقپال ەتتى. وسىلايشا، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا حالقىمىز ءوز تاريحىن تانىپ، سول ارقىلى بولاشاققا دەگەن سەنىمىن بەكەمدەي ءتۇستى. ءسوز جوق، بۇل تاۋەلسىزدىك كەزەڭىنىڭ ەڭ ماڭىزدى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى.

پىكىرلەر