قازاقتىڭ ابىرويىن جەر جاھانعا كوتەرگەن قاجىمۇقان بالۋان سەمەي قالاسىندا ەل قۇرمەتىنە بولەنىپ جۇرگەندە ءبىر وتىرىستا مىنانداي سۇراق قويىلىپتى:
– وسى ءبىزدىڭ قازاقتا ءدال وزىڭىزدەي كۇشتى بار ما؟ بولدى ما، كەزىكتى مە؟
سوندا قاجەكەڭ:
– بار عوي، مەنەن دە كۇشتىلەر بولعان. بالۋان شولاق اعامىزدى بارلىعىڭ بىلەسىڭدەر. ءدال وسى قالادا دا ءبىر مىقتىعا جولىققانىم بار، – دەپ اڭگىمەسىن باستاپتى. – وسىنداعى ءبىر ازامات جالعىز ءوزىمدى قوناققا شاقىردى. كوبىنە ەلگە سىيلى ازاماتتار، انشىلەر مەن ونەرپازدار بىرگە ىلەسىپ جۇرەتىن. شاقىرعاندار بارلىعىمىزدى قوسا شاقىراتىن دا، وتىرىستىڭ ءوزى كوڭىلدى، قىزىقتى وتەتىن. شاقىرعان ءۇيدىڭ مول داستارقانىنىڭ تورىندە جالعىز مەن. ءۇي يەسى سوزگە ساراڭ، الدەنەگە الاڭداۋلى. ءبىر ۋاقىتتا پار ات جەككەن پاۋەسكە سارتىلداتا، قاتتى ەكپىندەتىپ كەلىپ، ەسىك الدىنا توقتاي قالدى. ودان دەمبەلشە كەلگەن جىگىت ءتۇسىپ: «ارمىسىڭ اعا!» دەپ سالەم بەرە كىرىپ كەلدى. ءبىر تىزەرلەپ وتىرا قالىپ، نان اۋىز ءتيدى دە، ماعان قاراپ:
– قاجى اعا! ۋاقىتىم از، اسىعىسپىن. ءسىزدى قوناققا شاقىرا كەلدىم. وسى قازىر ءجۇرىڭىزشى! – دەپ تۇرەگەلدى. اتىپ تۇرىپ، ەرە جونەلدىم. پاۋەسكەگە وتىرىپ، ەرتىسكە كەلدىك. ءبىر قايىقشى قايىعىمەن توسىپ تۇر ەكەن. قايىققا وتىردىق. سودان وزەن ورتاسىنداعى تۇيەمويناق ارالىنا الىپ كەلدى. ارالدا ءبىر جىگىت تايقازانعا ەت اسىپ جاتىر ەكەن. داستارقان جايىپ، تاماقتى ءتۇسىرىپ بولعان سوڭ، مەنى اكەلگەن جىگىت قايىقشى ەكەۋى كەتىپ قالدى.
ارالدا الگى جىگىت ەكەۋمىز عانا. تاماق ءىشىپ بولدىق. سوندا عانا الگى باۋىردىڭ شاقىرعان سەبەبىن تۇسىندىرگەنى.
– اعا، ارمانىم ەلدىڭ داڭقىن كوتەرگەن ءسىزدى ءبىر كورۋ، قوناق ەتىپ، قۇرمەت كورسەتۋ ەدى. ءتəڭىرىم بۇل تىلەگىمدى قابىل ەتتى. ەندى سىزدەن ءبىر ءوتىنىشىم، مەنى ءبىر سىناپ كورىڭىزشى. ويتكەنى، ءوز كۇشىمدى سىنايتىن ادامدى جولىقتىرا الماي ءجۇرمىن، – دەگەنى.
– قالاي، كۇرەسىپ پە؟ – دەپ سۇرادىم.
– ءيا.
ارالدا ەكەۋمىزدەن باسقا ەشكىم جوق بولسا دا، اعاشتاردىڭ اراسىنداعى تاسالاۋ جەردەگى الاڭقايعا ەرتىپ بارىپ:
– جول سىزدىكى، جاسىڭىز ۇلكەن، - دەپ اياعىن الشاقتاۋ قويىپ تۇرا قالدى.
الگىنى ولاي-بۇلاي يتەرەم، تارتام. تارتىپ تۇرىپ، يتەرىپ قالام. يتەرىپ تۇرىپ، تارتىپ قالام. تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن ەمەن سەكىلدى، بىلق ەتپەيدى. تۇرعان ورنىنان قوزعالتا الماي-اق قويدىم، قاقيعان موينى دا يىلمەيدى.
– ال ەندى ءوزىڭ كور، - دەپ كەزەكتى بەردىم. سول-اق ەكەن ول ءبىر قولىمەن يىعىمنان قاپسىرا ۇستادى دا، شىر اينالدىرىپ، دەدەكتەتە جونەلدى. ءبىر ۋاقىتتا ەكىنشى قولىمەن قوسا ۇستادى دا، جەردەن كوتەرە اينالدىردى. دۇنيەجۇزىنىڭ قانشاما مىقتىلارىمەن كۇرەسسەم دە، ەش ۋاقىتتا مۇنداي كۇيگە تۇسپەگەن ەدىم. الگى جىگىتتىڭ قولىندا ورامالداي جەلپىلدەپ، اينالا ۇشىپ ءجۇرمىن. ءبىر ۋاقىتتا تىك كوتەرىپ الدى دا، جەرگە ەكى اياعىممەن دىك ەتكىزىپ قويا قويدى. سوسىن باسىن ءيىپ، تىزەسىن بۇگىپ، ەڭكەيە تاعزىم ەتىپ:
– كەشىرىڭىز، اعا، جاۋىرىنىڭىز جەرگە تيمەسىن! – دەدى.
كۇشى اسىپ تۇر، تاعى اعا دەپ سىيلاپ، جىقپاي تۇر. باسىن ءيىپ تۇر. ەشكىمدى ماڭايىنا جولاتپاعانى دا مەنىڭ ابىروي- داڭقىما سىزات تۇسپەسىن دەگەن ساقتىعى ەكەن.
مەن قازاق بولىپ تۋعانىما، ۇلكەندى سىيلاعان ادەت-عۇرپىما، ونى بىلەتىن ىنىلەر بارىنا قۋانىپ، جۇرەگىم ەلجىرەپ، يىلگەن باسىن كوتەرىپ، قۇشاقتاپ الدىم. كوزىمنەن جاس تا شىعىپ كەتتى. وسىنداي ءىنىنى كوتەرىپ، باعىن اشسام، ارمانسىز بولاتىندايمىن.
– ءجۇر، باۋىرىم، مەنىمەن بىرگە. دۇنيەجۇزىندە ساعان تەڭ كەلەر ەشكىم جوق. ءوزىم ارالاتام، ۇنەمى جانىڭدا بولام. دۇنيەجۇزىنىڭ بالۋاندارىن ەندى سەن جىعاسىڭ. ءجۇر، مەنىمەن بىرگە! - دەدىم. سوزىمە، كوڭىلىمە ريزا بولىپ تۇر، بىراق باسىن شايقايدى. ءومىر بويى كورە الماي جۇرگەن تۋىسىن تاپقانداي، ەلجىرەپ اعالاي بەرەدى.
– اعا! جان اعا! دۇنيەجۇزىنىڭ بالۋاندارىن جىعىپ، قازاقتى الەمگە تانىتىپ جۇرگەن ءسىز بارسىز عوي! مەن نەسىنە بارامىن؟ مەنىڭ جولىم باسقا بولىپ تۇر عوي، – دەگەنى.
بايقاعانىم، از سويلەيدى. ايتقانىنان قايتپايدى. قانشا شاقىرعانىممەن ەرمەدى. سودان كەيىن ول جىگىتتى جولىقتىرا المادىم، – دەپ بالۋان قاجىمۇقان ءسوزىن اياقتاپ ەدى.
قاجىمۇقاننان باسقا كىسى بولسا، بۇل اڭگىمەنى ايتار ما ەدى؟! جاسىرماي ايتقانى قاجەكەڭ تەك قانا بالۋان ەمەس، جۇرەگىنىڭ دە، ادامگەرشىلىك قاسيەتىنىڭ دە زور ەكەنىن كورسەتكەندەي.
مارلەس سابىرۇلى
