قازاقستان 1991 جىلى ءوز تاۋەلسىزدىگىن العانىنا قاراماستان، ەلدەگى بىرىڭعاي تولەم جۇيەسى رۋبل بولىپ قالا بەردى. ءتول تەڭگەنىڭ تاريحى اراعا ەكى جىل سالىپ، 1993 جىلدىڭ 12 قاراشاسىندا باستالدى. ءدال وسى كۇنى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويعان ەدى. ال 15 قاراشا ۇلتتىق ۆاليۋتا كۇنى بولىپ بەلگىلەندى.
«تەڭگە» اتاۋى قايدان شىقتى؟
ۆاليۋتا اتاۋى بىردەن تاڭدالمادى. باستاپقى كەزدە «تەڭگەدەن» بولەك «سوم»، «اقشا»، «التىن» سىندى اتاۋلار بولىپ، ولاردىڭ بارلىعى دا تاڭداۋعا ءتۇستى. «تەڭگە» اتاۋىن اكادەميك ساۋىق تاكەجانوۆ ۇسىندى. بۇل ۇعىم ورتاعاسىرلىق تۇركى كۇمىس تىيىندارى «دەنگە» نەمەسە «تانگا» سوزىنەن باستاۋ العان.
العاشقى ۆاليۋتامىز شەتەلدە شىعارىلدى
ءوز جەرىمىزدە اقشا باساتىن فابريكا بولماعانىنا بايلانىستى ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نىشانى بولعان العاشقى تەڭگە ۇلىبريتانيادا شىعارىلدى. بۇل جايىندا قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بىلاي دەيدى: «جەتى ميلليون دوللار تاۋىپ، اقشامىزدىڭ قالعان بولىگىن شىعارۋعا قاجەتتى شىعىندى تولەدىك. «يل-76» ءتورت ۇشاعىن جالداپ الىپ، اقشامىزدىڭ 60 پايىزىن تاسىپ اكەلدىك. بۇل وتە قۇپيا وپەراتسيا ەدى. قۇجاتتارعا: «مەملەكەت باسشىسىنىڭ سالىنىپ جاتقان رەزيدەنتسياسىنا كەرەكتى مۇلىك» دەپ جازىلدى. وعان دەيىن وبلىستاردا جەراستى قويما جاساتىپ قويدىق. ءتورت ۇشاق اپتاسىنا لوندون-ورال، ودان وبلىستارعا دەيىن ءارلى-بەرلى ون سەگىز رەيس جاساپ تۇردى. 12 قاراشانى مەن اقشانى ەنگىزۋ كۇنى دەپ جاريالادىم. جيىرما كۇنگە جەتەر-جەتپەس ۋاقىت قالدى. ۇقك باسشىلارىنىڭ ءبارىن وپەراتسيانى وتكىزۋگە جۇمىلدىردىم. ەڭ قيىنى – اقشانى بارلىق اۋدانعا، بارلىق بانككە جەتكىزۋ. ول سەگىز كۇننىڭ ىشىندە اتقارىلىپ شىقتى. بالكىم، دۇنيەجۇزىندە جاڭا اقشانى ەنگىزۋ تاپ وسىنداي تەز ءارى تابىستى جۇزەگە اسىرىلعان جوق شىعار».
اقشا باسىپ شىعاراتىن ءوز فابريكامىزدىڭ نەگىزى ەكى جىلدان كەيىن، ياعني 1995 جىلى قالاندى.
قازاق ۆاليۋتاسىنىڭ ومىرگە كەلۋىنە تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، مەڭدىباي الين، اعىمسالى دۇزەلحانوۆ، قايروللا ابجالەلوۆ سىندى سۋرەتشىلەر ۇلكەن ۇلەس قوستى.
1 تەڭگە = 500 رۋبل
ەسكى اقشانى وتاندىق تەڭگەگە ايىرباستاۋ 1993 جىلى 15 قاراشادا باستالىپ، 20 قاراشادا اياقتالدى. ول كەزدە 1 تەڭگە 500 رۋبلگە تەڭ بولدى. 1 تەڭگەدە ءال-ءفارابيدىڭ، 3 تەڭگەدە ءسۇيىنبايدىڭ، 5 تەڭگەدە قۇرمانعازىنىڭ، 10 تەڭگەدە شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ، 20 تەڭگەدە ابايدىڭ، 50 تەڭگەدە ابىلقايىر حاننىڭ، 100 تەڭگەدە ابىلاي حاننىڭ پورترەتتەرى بەينەلەندى. سونداي-اق قاعاز اقشالاردىڭ بىرىنە ەلباسىنىڭ بەينەسىن قويۋ ۇسىنىلىپتى. الايدا نازارباەۆ ونى قۇپتاماي، قارسىلىق تانىتقان ەكەن.
ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
