Qazaqstan 1991 jyly öz täuelsızdıgın alǧanyna qaramastan, eldegı bıryŋǧai tölem jüiesı rubl bolyp qala berdı. Töl teŋgenıŋ tarihy araǧa ekı jyl salyp, 1993 jyldyŋ 12 qaraşasynda bastaldy. Däl osy künı Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev «Qazaqstan Respublikasynyŋ ūlttyq valiutasyn engızu turaly» Zaŋǧa qol qoiǧan edı. Al 15 qaraşa Ūlttyq valiuta künı bolyp belgılendı.
«Teŋge» atauy qaidan şyqty?
Valiuta atauy bırden taŋdalmady. Bastapqy kezde «teŋgeden» bölek «som», «aqşa», «altyn» syndy ataular bolyp, olardyŋ barlyǧy da taŋdauǧa tüstı. «Teŋge» atauyn akademik Sauyq Täkejanov ūsyndy. Būl ūǧym ortaǧasyrlyq türkı kümıs tyiyndary «denge» nemese «tanga» sözınen bastau alǧan.Alǧaşqy valiutamyz şetelde şyǧaryldy
Öz jerımızde aqşa basatyn fabrika bolmaǧanyna bailanysty ekonomikalyq täuelsızdıgımızdıŋ nyşany bolǧan alǧaşqy teŋge Ūlybritaniiada şyǧaryldy. Būl jaiynda Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı bylai deidı: «Jetı million dollar tauyp, aqşamyzdyŋ qalǧan bölıgın şyǧaruǧa qajettı şyǧyndy töledık. «İl-76» tört ūşaǧyn jaldap alyp, aqşamyzdyŋ 60 paiyzyn tasyp äkeldık. Būl öte qūpiia operasiia edı. Qūjattarǧa: «Memleket basşysynyŋ salynyp jatqan rezidensiiasyna kerektı mülık» dep jazyldy. Oǧan deiın oblystarda jerasty qoima jasatyp qoidyq. Tört ūşaq aptasyna London-Oral, odan oblystarǧa deiın ärlı-berlı on segız reis jasap tūrdy. 12 qaraşany men aqşany engızu künı dep jariialadym. Jiyrma künge jeter-jetpes uaqyt qaldy. ŪQK basşylarynyŋ bärın operasiiany ötkızuge jūmyldyrdym. Eŋ qiyny – aqşany barlyq audanǧa, barlyq bankke jetkızu. Ol segız künnıŋ ışınde atqarylyp şyqty. Bälkım, düniejüzınde jaŋa aqşany engızu tap osyndai tez ärı tabysty jüzege asyrylǧan joq şyǧar». Aqşa basyp şyǧaratyn öz fabrikamyzdyŋ negızı ekı jyldan keiın, iaǧni 1995 jyly qalandy.Qazaq valiutasynyŋ ömırge keluıne Timur Süleimenov, Meŋdıbai Alin, Aǧymsaly Düzelhanov, Qairolla Äbjälelov syndy suretşıler ülken üles qosty.
1 teŋge = 500 rubl
Eskı aqşany otandyq teŋgege aiyrbastau 1993 jyly 15 qaraşada bastalyp, 20 qaraşada aiaqtaldy. Ol kezde 1 teŋge 500 rublge teŋ boldy. 1 teŋgede äl-Farabidıŋ, 3 teŋgede Süiınbaidyŋ, 5 teŋgede Qūrmanǧazynyŋ, 10 teŋgede Şoqan Uälihanovtyŋ, 20 teŋgede Abaidyŋ, 50 teŋgede Äbılqaiyr hannyŋ, 100 teŋgede Abylai hannyŋ portretterı beinelendı. Sondai-aq qaǧaz aqşalardyŋ bırıne Elbasynyŋ beinesın qoiu ūsynylypty. Alaida Nazarbaev ony qūptamai, qarsylyq tanytqan eken.Diana ASAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
