Qazaqstan 1991 jyly óz táýelsizdigin alǵanyna qaramastan, eldegi biryńǵaı tólem júıesi rýbl bolyp qala berdi. Tól teńgeniń tarıhy araǵa eki jyl salyp, 1993 jyldyń 12 qarashasynda bastaldy. Dál osy kúni Elbasy Nursultan Nazarbaev «Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq valıýtasyn engizý týraly» Zańǵa qol qoıǵan edi. Al 15 qarasha Ulttyq valıýta kúni bolyp belgilendi.
«Teńge» ataýy qaıdan shyqty?
Valıýta ataýy birden tańdalmady. Bastapqy kezde «teńgeden» bólek «som», «aqsha», «altyn» syndy ataýlar bolyp, olardyń barlyǵy da tańdaýǵa tústi. «Teńge» ataýyn akademık Saýyq Tákejanov usyndy. Bul uǵym ortaǵasyrlyq túrki kúmis tyıyndary «denge» nemese «tanga» sózinen bastaý alǵan.
Alǵashqy valıýtamyz shetelde shyǵaryldy
Óz jerimizde aqsha basatyn fabrıka bolmaǵanyna baılanysty ekonomıkalyq táýelsizdigimizdiń nyshany bolǵan alǵashqy teńge Ulybrıtanııada shyǵaryldy. Bul jaıynda Qazaqstannyń Tuńǵysh Prezıdenti bylaı deıdi: «Jeti mıllıon dollar taýyp, aqshamyzdyń qalǵan bóligin shyǵarýǵa qajetti shyǵyndy tóledik. «Il-76» tórt ushaǵyn jaldap alyp, aqshamyzdyń 60 paıyzyn tasyp ákeldik. Bul óte qupııa operaııa edi. Qujattarǵa: «Memleket basshysynyń salynyp jatqan rezıdenııasyna kerekti múlik» dep jazyldy. Oǵan deıin oblystarda jerasty qoıma jasatyp qoıdyq. Tórt ushaq aptasyna London-Oral, odan oblystarǵa deıin árli-berli on segiz reıs jasap turdy. 12 qarashany men aqshany engizý kúni dep jarııaladym. Jıyrma kúnge jeter-jetpes ýaqyt qaldy. UQK basshylarynyń bárin operaııany ótkizýge jumyldyrdym. Eń qıyny – aqshany barlyq aýdanǵa, barlyq bankke jetkizý. Ol segiz kúnniń ishinde atqarylyp shyqty. Bálkim, dúnıejúzinde jańa aqshany engizý tap osyndaı tez ári tabysty júzege asyrylǵan joq shyǵar».
Aqsha basyp shyǵaratyn óz fabrıkamyzdyń negizi eki jyldan keıin, ıaǵnı 1995 jyly qalandy.
Qazaq valıýtasynyń ómirge kelýine Tımýr Súleımenov, Meńdibaı Alın, Aǵymsaly Dúzelhanov, Qaırolla Ábjálelov syndy sýretshiler úlken úles qosty.
1 teńge = 500 rýbl
Eski aqshany otandyq teńgege aıyrbastaý 1993 jyly 15 qarashada bastalyp, 20 qarashada aıaqtaldy. Ol kezde 1 teńge 500 rýblge teń boldy. 1 teńgede ál-Farabıdiń, 3 teńgede Súıinbaıdyń, 5 teńgede Qurmanǵazynyń, 10 teńgede Shoqan Ýálıhanovtyń, 20 teńgede Abaıdyń, 50 teńgede Ábilqaıyr hannyń, 100 teńgede Abylaı hannyń portretteri beınelendi. Sondaı-aq qaǵaz aqshalardyń birine Elbasynyń beınesin qoıý usynylypty. Alaıda Nazarbaev ony quptamaı, qarsylyq tanytqan eken.
Dıana ASAN,
«Adyrna» ulttyq portaly
