ماقپال ءجۇنىسوۆا، ءانشى،
قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى
– ءان عۇمىردا انشىگە ەڭ قاجەت نە دەپ ويلايسىز؟
– ءانشى ورىنداعان ءار ءان حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقسا، ارمانىنىڭ ورىندالعانى. حالىق الدىندا ەتكەن ەڭبەگى باعالانىپ، ايتقان ءانى ەلدىڭ جۇرەگىندە ساقتالسا، انشىگە ەڭ قاجەتى – سول. اۆتورلاردىڭ جۇرەگىنەن شىققان ءسوز بەن سازدى ءانشى جان-تانىمەن بەرىلىپ ايتپاسا، حالىقتىڭ جۇرەگىنە جەتۋ قيىن. ەل الدىنا شىعىپ ءان ايتقان سوڭ، كوپشىلىكتىڭ باعاسىن الىپ، قوشەمەتىنە بولەنگىمىز كەلەدى. بارعان جەردە: «قىزىمىز كەلدى»، – دەپ قۇشاق جايا قارسى العان جۇرتتىڭ ىقىلاسىنان قۋات الامىز.
– ەتكەن ەڭبەگىڭىز بەن قوعامداعى ورنىڭىزعا لايىق قۇرمەت كورسەتىلمەي قالعان جاعدايدا قانداي سەزىمدە بولاسىز؟
– مەندە ونداي بولعان جوق. ەرتەرەكتە ءبىر-ەكى ولەڭمەن عانا تانىلا باستاعان ۋاقىتتا ءبىردى- ەكىلى جاعداي بولدى. بىراق ونى قازىر ايتۋدىڭ قاجەتى جوق.
– اسىرا ماقتاپ كەتكەن تۇستا شە؟
– ونداي جاعدايلار بار. الايدا، اسىرا ماقتاعانى ءۇشىن حالىقتى جازعىرۋعا بولمايدى. جاقسى كورگەن ادام ءوزىنىڭ ىقىلاسىن جەتكىزەمىن دەپ كەيدە اسىرا ماقتاپ جىبەرەدى. Instagram الەۋمەتتىك جەلىسىنە سۋرەتتەر مەن ۆيدەو سالعاندا جۇرتتىڭ كوزسىز ماقتايتىنىن بايقايمىن. ءتىپتى، ءمىنسىز ادام سەكىلدى بولىپ قالامىن. مۇندايدا ءوزىمدى ىڭعايسىز سەزىنەمىن. ولارعا اسىرا ماقتاماڭىزدار دەپ جازۋ ىڭعايسىز، اندەرىمنەن العان اسەرىن بۇكپەسىز جەتكىزىپ وتىرعان جانداردى رەنجىتىپ الۋىم مۇمكىن. اراسىندا وتە ءبىر جايسىز سوزدەر جازاتىندار دا بار. ولار كوبىنە، قۇداي بەرگەن دەنە بىتىمىمە بايلانىستى «نەمەنەگە سونشا سەمىرىپ العان» دەگەن سەكىلدى ۇساق اڭگىمەلەر ايتادى. ەكراندا تولىق كورىنەتىن شىعارمىن، ال ومىردە، قۇدايعا شۇكىر، وزىمە كوڭىلىم تولادى. ورنىمەن ايتىلعان سىنعا يلانىپ، ودان ناتيجە شىعارۋعا تىرىسامىن. پاراقشاما جازعان ادامداردىڭ پىكىرلەرىن وقىپ، كەيبىرىنە ءبىر اۋىز سوزبەن جاۋاپ بەرگەننىڭ وزىندە ءبىراز ۋاقىت كەتىپ قالادى. مۇنى بايقاعان قىزىم: «ماما، ءسىزدى جاقسى كورەتىن تىڭدارمان پىكىر جازباسا دا، پاراقشاڭىزدى اشىپ كورەدى»، – دەپ پاراقشامدى كومەنتاري قالدىرۋعا بولمايتىن ەتىپ جاساپ قويدى. شىنىمەن دە، كوپ ۋاقىتىمدى Instagram-عا ارنايدى ەكەنمىن، ەندى كوپ جۇمىسقا ۇلگەرەتىن بولدىم.
– ءسىز انشىلىكتى باستاعان ۋاقىت تا ءانشى مەن حالىقتىڭ اراسىندا مۇنداي تىعىز قارىم-قاتىناس بولعان جوق. ءسىز ءۇشىن حالىقپەن تىعىز قارىم-قاتىناس ءتيىمدى مە، الدە ءانشىنىڭ كورەرمەننەن الىستاۋ بولعانىن ءجون كورەسىز بە؟
– جاس كەزىمىزدە ءبىر-ەكى اي گاسترولگە شىعىپ، شالعاي اۋىلداردى ارالاپ كونتسەرت قوياتىنبىز. كۇنىنە 4-5 كونتسەرت بەرەتىن كەزدەر بولدى. اراسى 30-40 شاقىرىم بولاتىن كولحوز-سوۆحوزدىڭ تۇرعىندارى ءبىزدى شەكسىز قوشەمەتپەن قارسى الاتىن. ءتىپتى، قازان-قازان ەت اسىپ كۇتەتىن، ودان اۋىز ءتيىپ ۇلگەرمەسەك، ساحنانىڭ ارتىنا الىپ كەلەتىن. وعان دا ۋاقىت تاپشى بولسا، سومكەمىزگە سالىپ بەرەتىن. كەلەسى اۋىلدا دا وسىنداي قۇرمەت كورسەتەدى. كۇنىنە 2-3 ساعات قانا ۇيىقتايمىز. جاستىقتىڭ اسەرى مە، الدە حالىق ىقىلاسىنىڭ كۇشى مە، شارشاۋ دەگەندى بىلمەپپىز. ول كەزدە قازىرگىدەي Instagram بولماعانمەن، حالىقپەن حات ارقىلى تىلدەستىك. جاتاقحانادا تۇرساق تا، سۇراعان جانعا ۆاحتانىڭ تەلەفون ءنومىرىن بەرەتىنبىز. سوندىقتان حالىقتان الىستاپ كەتكەن كەزىم جوق. ءومىرىم حالىقتىڭ الدىندا ءوتتى. اۋىل ەڭبەككەرلەرىمەن، شوپاندارمەن، ەگىن دالا سىنداعى ەگىنشىلەرمەن، ستۋدەنت تەرمەن ارنايى كەزدەسۋ وتكىزەتىنبىز. تالاي ادامنىڭ ۇيىندەگى البومدا سۋرەتىمىز بار شىعار. بىراق مۇنىڭ بارلىعىن جۇيەلى تۇردە سۋرەتكە، بەينەتاسپاعا ءتۇسىرىپ، مۇراعاتتا ساقتاعان ەشكىم بولمادى. تەلەارنالار ۇدايى ءبىز بەن بىرگە جۇرگەن جوق.
قازىر قاي تويعا بارماڭىز قاپتاعان كامەرا، ءتىپتى كونتسەرتتى ءدال سولاي تۇسىرمەيدى. زامان وزگەردى دەيمىز، بىراق زامان وزگەرگەن جوق، ادامدار وزگەردى.
باياعىدا باۋىرىم ۇيلەنگەندە قالا اكىمىنىڭ جارى بولسام دا، ءۇيىمىزدىڭ ىرگەسىنە پالاتكا تىگىپ توي جاسادىق، سىڭلىلەرىمنىڭ دە تويى سولاي ءوتتى، ىسىراپشىل بولمادىق. تۋىستارىما: «زاكەڭە سالماق سالماڭدار، مەملەكەتتىڭ دۇنيەسى ەسەپتەۋلى جانە ول كىسىنىڭ اكەسىنەن قالعان بايلىعى جوق»، – دەدىم. راسىندا، زاكەڭ ورىنسىز تىرلىكتى ۇناتپايتىن.
– قازىر ەسترادانىڭ جانرى كوبەيدى. بۇل سىزگە قالاي اسەر ەتەدى؟ باسەكەنى ۇلعايتا ما، الدە ءسىز ءوز ءستيلىڭىزدى ساقتاۋعا تىرىساسىز با؟
– مۇنىڭ ماعان ەش اسەرى جوق. مەنى حالىق ەڭ العاش قالاي قابىلدادى، ءالى دە سولاي قابىلداپ كەلەدى. كونتسەرتىمە ادام جينالماي قالعان كەز بولعان جوق. وسى كۇنگە دەيىن «قازاقكونتسەرت» بىرلەستىگىنىڭ ءانشىسىمىن. التىنبەك قورازباەۆ اعامىز باسقاراتىن مەكەمەدە قۋانىش ەسىمدى ادمينيستراتور بار. كونتسەرتتىڭ قاي قالادا، قاشان وتەتىنىن وسى كىسىلەر شەشىپ، ۇيىمداستىرۋ ىسىمەن دە وزدەرى اينالىسادى. كونتسەرتتەن تۇسكەن اقشا «قازاقكونتسەرتكە» بەرىلەدى. ەگەر مۇنداي كونتسەرتتەردەن ۋاقىت ارتتىلسا، وزىمىزگە ارنايى كونتسەرت جاسايمىز. ال ۋاقىت تابىلماسا، قارجىنى تويدان تابامىز.
– دەمەك، سىزدەرگە كونتسەرتتەن قارجى تۇسپەيدى؟
– كونتسەرتتەن ۇدايى اقشا تابامىز دەپ ايتا المايمىن. ەگەر ءوزىمىز بارىپ جەكە كونتسەرت قويساق، ارينە، اقشا تابۋعا بولادى. بىلتىر مەن جاقسى جۇمىس ىستەدىم، ەڭبەگىم ەش كەتكەن جوق، ءار كونتسەرتتەن كەمىندە ءبىر جارىم، ەكى ميلليونعا جۋىق اقشا تاپتىم. بىراق مەن «قازاقكونتسەرتتىڭ» ءانشىسى بول عان سوڭ، كوبىنە سول بىرلەستىككە جۇمىس ىستەيمىن. قاي ءانشىنىڭ ۇكىمەتكە، قاي ءانشىنىڭ وزىنە جۇمىس ىستەيتىنىن انىقتاۋ، مەنىڭشە، قيىن ەمەس. ەرنار ايدار، قايرات نۇرتاس، تورەعالي تورەالى سىندى جاس انشىلەر ەشقانداي ونەر ۇجىمىنا باعىنبايدى، ەركىن جۇرەدى. ولار 100 كونتسەرت بەرسە، 100 كونتسەرتتىڭ دە اقشاسى ءوز قالتالارىنا تۇسەدى.
– ىرگە ءبولىپ، جەكە جۇمىس ىستەگىڭىز كەلمەي مە؟
– مىنا جاسىمدا «قازاق كونتسەرتتەن» بولەك كەتكەنىم جاراماس. ءبىر-ەكى رەت ءوتىنىش جازىپ ەم، باسشىلىق: «قازاقكونتسەرتتى» قالاي قيىپ كەتەسىز، – دەپ قول قويمادى. روزا رىمباەۆا، باعدات سامەدينوۆا، ايجان نۇرماعامبەتوۆا، سارا تىنىشتىقۇلوۆا، نۇرلان ابدۋللين، «مۋزارت»، «مەلومەن» توبى بارلىعىمىز وسى – «قازاق كونتسەرتتەمىز».
– وزىڭىزدەن كەيىنگى انشىلەردەن كىمدى تىڭدايسىز؟
– بارلىق انشىلەردى تىڭدايمىن دەپ ايتا المايمىن. كونتسەرتتەردە، كومپوزيتورلاردىڭ شى- عارماشىلىق كەشتەرىندە كەيبىرىنە قۇلاق سالامىن. كوبىنە جاستاردان، سىڭلىلەرىمنەن، قۇربىلارىمنان: «قانداي ءانشى حالىقتىڭ اۋزىندا ءجۇر، كىمدەردى حالىق جاقسى قابىلداپ جاتىر؟»، – دەپ سۇراپ الىپ، سول ءانشىنى youtube ارقىلى تىڭدايمىن.
– حالىقتىڭ اۋزىندا كىم ءجۇر ەكەن؟
– قازىر ولاردىڭ اتىن اتاعىم كەلمەيدى. ويتكەنى، ءاربىر ءانشىنىڭ جۇرەگى نازىك. حالىق قابىلداماي جاتسا دا، وزىنە جوعارى باعا بەرەتىن انشىلەر بار. سول سەبەپتى، ءبىرىن اتاپ، ءبىرىن اتاماي قالسام، دۇرىس بولمايدى. بارلىعىمىز ءبىر تەرىنىڭ پۇشپاعىن يلەپ ءجۇرمىز.
«زىڭ-زىڭ»، «دىڭ-دىڭ» دەگەن اندەر كوبەيىپ كەتتى»، – دەپ سىن ايتىپ ەم، ءبىراز ادامدار: «ول حيت قوي»، – دەپ رەنجىدى. «زىڭ-زىڭ»، «دىڭ-دىڭ» دەگەن ەكى اۋىز ءسوز قالاي حيت بولادى؟.. ماسەلەن، مەنىڭ كەز كەلگەن ءانىمدى تاڭنان كەشكە دەيىن ەفير مەن راديو ارقىلى ۇزبەي بەرسە، مەنىڭ دە اندەرىم جاپپاي تىڭدالار ەدى. الايدا، حالىقتان جوعارى باعا الىپ جاتسا دا، اندەرىم حيت دەگەن تىزىمگە ىلىنبەي قالادى. حيت دەگەن ءسوز ءاننىڭ جاقسى ەكەنىن بىلدىرۋدەن قالدى، قازىر حيت دەگەن ۇعىم تاڭنان كەشكە دەيىن ۇزبەي بەرىلەتىن ءان دەگەنگە جاقىن.
مەن قازىر ءار تەلەارنا مەن راديو باسشىلىعىنا بارىپ، مەنىڭ ءانىمدى قويىڭدار دەپ سۇرايتىن جاستان كەتتىم. تىڭدايتىن قۇلاققا جاقسى ءان قالاي دا جەتەدى، 1000-2000 ادام بولسا دا مەنىڭ ءانىمدى شىن ۇناتىپ، ۇدايى تىڭدار بولسا، سوعان دا شۇكىر. بالكىم جاستارمەن جارىسۋدىڭ قاجەتى دە جوق شىعار، ءبارىبىر قازىرگى حيت دەپ جۇرگەن اندەردى بەس جىلدان سوڭ ەشكىم ايتپايدى، ول انگە ەشكىم بيلەمەيدى.
– تالاسبەك اسەمقۇلوۆ «ءانشى ماقپال» اتتى ماقالاسىندا «ماقپال ەڭ الدىمەن ءماتىننىڭ ار جاعىندا تۇرعان پسيحولوگيالىق پارتيتۋرانى تانۋعا تىرىسادى» دەگەن ەكەن. قازىرگى اندەردىڭ «ماتىنىنەن پسيحولوگيالىق پارتيتۋرانى» قانشالىقتى سەزىنەسىز؟
– مەن تۋرالى كەڭىنەن زەرتتەپ، اۋقىمدى تۇردە جازىلعان ءبىر ماقالا بولسا، وسى شىعار. مۇقيات وقىپ شىقتىم. ساحنادا جۇرگەنىمە 36-37 جىلعا جۋىقتادى، وسى ۋاقىت ارالىعىندا ادامدى ەلەڭ ەتكىزەر جاقسى ماقالا بولدى، ءتىپتى مەنى تانيتىن جۋرناليستەردىڭ ءوزى مۇنداي ماقالا جازبادى. تالاسبەك اسەمقۇلوۆتى ومىردە كەزدەستىرمەگەن ەكەنمىن، ءبىراز جىل بۇرىن قايتىس بولىپتى، جانى ءجانناتتا بولسىن. بىرنەشە جىل بۇرىن شەتەلگە بارعانىمدا، سونداعى قازاقتار بۇل ماقالاعا ءسۇيسىنىپ وتىردى.
– قازىرگى اندەردەن وسىندا ايتىلعان «پسيحولوگيالىق پارتيتۋرانى» تابا الاسىز با؟
– جالپى، رەپەرتۋار ىزدەپ سابىلعان ەمەسپىن. كومپوزيتورلاردىڭ بارلىعى دەرلىك «قازاقكونتسەرتكە» ىزدەپ كەلىپ اندەرىن بەرەدى. ءتىپتى، ۋاتساپ ارقىلى جولداپ جۇرەدى. «قازاقكونتسەرتكە» ءجيى كەلمەيمىز، كەلگەنمەن دە وندا وتىراتىن كابينەت تە، زال دا جوق، ءاندى ۇيدە ايتىپ، دايىندالامىز.
جۇرتتىڭ بارلىعى جاۋابىن تابا الماي جۇرگەن: «نەگە فونوگراممامەن ءان ايتاتىن انشىلەر كوبەيىپ كەتتى؟» – دەگەن سۇراقتىڭ جاۋابى ءدال وسى جەردەن تابىلادى. انشىلەر ۇدايى كەلىپ دايىندالاتىن زال جوق، زال بولا تۇرا دايىندىق جاساي المايمىز. ويتكەنى، بارلىعى ارەنداعا بەرىلگەن، مۋزىكانت تا جوق، ءار جاقتا جالدانىپ اقشا تاۋىپ ءجۇر. ال ەندى الماتىدا ۇلكەن كونتسەرت بەرەر بولساق، مۋزىكانتتاردى جالداپ، كونتسەرتتىڭ الدىندا ءبىر اي دايىندالامىز، ودان كەيىنگى ون ءبىر اي فونوگراممامەن وتەدى. سەبەبى، رەسپۋبليكا اۋماعىنا مۋزىكانتتاردى بىرگە ەرتىپ ءجۇرۋ، ولاردىڭ جاتىن ورنى مەن تاماعىن قامتاماسىز ەتۋ قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. كەزىندە مۇنداي پروبلەمانى بىلگەن جوقپىز. «گۇلدەر» انسامبلىندە 9 جىل 90 رۋبل ايلىققا جۇمىس ىستەدىم. جولىمىزعا، تاماعىمىزعا، ءتىپتى، كوستيۋمىمىزگە دە ۇكىمەتتەن اقشا بولىنەتىن. قازىر مۇنىڭ بارلىعىن انشىلەر ءوز قالتاسىنان تولەيدى. كوستيۋمدى دە ءوزىڭ تىكتىرىپ، مۋزىكانتتى دا ءوز قاراجاتىڭا الىپ جۇرەسىڭ. اۋىلدارعا بارعاندا داۋسىڭ سىڭعىرلاپ تۇرسا مينۋسپەن، قىرىلداپ تۇرسا فونوگراممامەن ايتاسىڭ. ءبىز انشىلەرگە قويىلار تالاپ جوعارى كەزدە ۇلكەن مەكتەپتەن وتتىك. سول مەكتەپتىڭ تالابىنىڭ ارقاسىندا قازىر حالىق فونوگراممامەن ايت دەسە، فونوگراممامەن، جاندى داۋىستا ايت دەسە، جاندى داۋىستا ايتا بەرەمىز. كوبىنە، تەلەارنالار تۇسىرەتىن كونتسەرتتەردە فونوگراممامەن ايت دەگەن تالاپ قويىلادى. ويتكەنى، 30-40 ءانشىنىڭ باسىن قوسقان ءان كەشىندە داۋىس تۇنىق شىعۋ كەرەك. بۇل تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، رەسەيدە دە ورىن العان جايت. ءار مەرەكەدە انشىلەردى جيىپ تۇسىرىلەتىن تەلەكونتسەرتتەردىڭ بارلىعىندا دا سونداي تالاپ بار.
مۇندايدا ەڭ الدىمەن ءانشى بولۋعا ەندى اياق باسقان جاس بۋىن زارداپ شەگەدى. جاستار فونوگراممانىڭ جولىن وزدەرى تاڭدادى دەسەك، قاتەلەسەمىز. ولار دايىندالعىسى كەلسە دە، دايىندىق جاسايتىن زالدار مەن مۋزىكانتتار جوق.
– ونەرتانۋشىلار قازىرگى اندەردە قازاقى بوياۋدىڭ جوق ەكەنىن، انشىلەردىڭ ورىنداۋ مانەرى قازاقىلىقتان الىس، ەۋروپالىق باعىتقا اۋىپ بارا جاتقانىن ءجيى ايتىپ ءجۇر. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا بۇعان نە سەبەپ؟
– ونداي مەكتەپتى قالىپتاستىرىپ وتىرعان ادامدار مەن جات مانەرمەن ءان ايتاتىن انشىلەردى دايىنداپ وتىرعان ورتالىقتار بار. ونىڭ كىم ەكەنىن ءان ونەرىنىڭ اينالاسىندا جۇرگەن جاندار جاقسى بىلەدى. سوعان جاستاردىڭ قۇلاعىن ۇيرەتىپ، قازاقى اۋەزدەن الىس مۋزىكانى ناسيحاتتاپ جۇرگەن اقپارات قۇرالدارى شاش ەتەكتەن. تەلەارنالار مەن اۋە تولقىنىنان بەرىلەتىن اندەر ەشقانداي ساراپقا سالىنبايدى. «مىناۋ قازاقى ءان ەمەس» دەپ ايتاتىن ادام جوق. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە ءار ءانىمىز ساراپقا سالىناتىن: «ءسوزىن جازعان ادام جازۋشىلار وداعىندا تىركەلگەن بە؟»، «مۋزىكاسىن جازعان ادام كومپوزيتورلار وداعىنا مۇشە مە؟» – دەپ تەكسەرەتىن. ءتىپتى، قازىر جاڭا ءان جازباي-اق، سول جىلدارداعى اندەردى بۇكىل ومىرىمىزگە ازىق ەتسەك دە ەشتەڭەدەن ۇتىلمايمىز…
– ءوزىڭىزدىڭ ءان ايتۋ مانەرىڭىزدى جاستارعا ۇيرەتەيىن دەگەن ويىڭىز جوق پا؟
– مەنىڭ ويىمشا، سەزىنە بىلگەن، تۇيسىنە بىلگەن ادامعا ءوزىمنىڭ ءان ايتۋ مانەرىمدى ۇيرەتتىم. تالاي ۇرپاق: «ماقپالداي ءانشى بولامىن!»، – دەپ ءوستى. ماسەلەن، شاحيزادا مەن باقىت شاداەۆا مەنىمەن كەزدەسكەندە: «ءسىزدىڭ ءانىڭىزدى ايتىپ وستىك»، – دەپ ايتادى. اندەرىمدى تىڭداپ، مەن سياقتى ءانشى بولعىسى كەلگەن كوپ انشىلەردى بىلەمىن، بىراق ەشقايسىسى ءدال مەندەي بولىپ شىعا المادى، ول مىندەت ەمەس تە شىعار. مەنىڭ ورىنداۋشىلىق ەرەكشەلىگىمنىڭ سەبەبىن تاتتىمبەت، ءمادي، رابيعا قويشىباەۆا سىندى تالانتتى ادامدار تۋعان توپىراقتان ىزدەۋ كەرەك پە، الدە ول ماعان بەرىلگەن جاراتقاننىڭ سىيى ما، ول جاعىن انىق بىلمەدىم.
– ەسترادانىڭ رومانس، شلياگەر دەگەن تۇرلەرى قازىر بار ما؟
– رومانستار ىلعي دا بار عوي… مەن ۇدايى رومانستار ايتامىن، ونىڭ بارلىعى تەلەارنالاردان بەرىلە بەرمەيدى. ماسەلەن، ەرجان بەلعوزيەۆتىڭ رومانستارى قانداي عاجاپ! ساكەن قالىموۆتىڭ وتە ادەمى رومانسى شىقتى، مەن ونى كونتسەرتتە ءبىر-اق رەت ورىندادىم.
– كەيىنگى جاستاردىڭ رەپەرتۋارىنان كەزدەستىرە الدىڭىز با؟
– كەيىنگى جاستاردا رومانس ايتاتىندار جوقتىڭ قاسى. رومانس ايتۋعا داۋىسى لايىق انشىلەر بولادى. اقبوتا كەرىمبەكوۆانىڭ داۋىسى رومانس ايتۋعا جاقسى كەلەتىن ەدى. ول وتە كۇردەلى جانر، كوپ ادام ايتا المايدى، ونى ايتۋ ءۇشىن ۇلكەن جۇرەك كەرەك. بۇدان ءبىراز جىل بۇرىن ورىس تىلىندە «س ليۋبوۆيۋ» دەگەن اتپەن رومانستار جيناقتالعان البومىم شىقتى. ءورىستىلدى تىڭدارمان اراسىندا تەز تاراپ كەتتى. 3500 دانامەن شىعىپ ەدى، قازىر وزىمدە 5-6-ى عانا قالدى. كەيىنىرەك، ماسكەۋدە 50 شاقتى ادامنىڭ الدىندا سول رومانستاردى ورىنداعانىمدا، ونداعىلار رەسەيدە كونتسەرت بەرمەي جۇرگەنىمنىڭ سەبەبىن سۇراي جونەلدى. ول تۋرالى شىنىمدى ايتسام ويلانباعان ەكەم. كەزىندە «قازاقكونتسەرتتە» كۇزەمباەۆ دەگەن ديرەكتورىم بولدى. زاكەڭ جۇمىستان شىعىپ قالعان كەزى ەدى. كۇزەمباەۆ حابارلاسىپ: «سەنىڭ جەكە كونتسەرتىڭدى موسكۆادا وتكىزگەلى وتىرمىز، دايىندال. ۇكىمەت ساعان اقشا ءبولدى دەدى»، – دەدى. ونى ەستىپ، ارينە، قۋاندىم. زاكەڭە كەلىپ ايتىپ ەم، ول كىسىنىڭ ءتۇرى بۇزىلىپ: «بارمايسىڭ»، – دەدى. ماسكەۋگە بارامىن دا، بارامىن دەپ بۇلقان-تالقان بولعان جوقپىن. مۇمكىن ءوزى ۇيدە وتىرعان تۇستا وسىنداي ۇسىنىس تۇسكەنى ۇناماعان شىعار. قالاي دەگەنمەن دە ول كىسىنىڭ قالاۋىنسىز مەنىڭ موسكۆاعا بارمايتىنىم انىق ەدى. ايتپەسە، ول كىسى مەنىڭ ونەرىمدى وتە جوعارى باعالايتىن.
سودان كەيىن ماعان ۇكىمەتتەن مۇنداي ۇسىنىس تۇسكەن جوق.
– قازىر سونداي مۇمكىندىك تۋسا، بارار ما ەدىڭىز؟
– بارار ەدىم.
– ءومىر جولىڭىزدا ساحنادان، ەكراننان الىستاعان كەزىڭىز بولدى. ول كۇندەردە نە سەزىندىڭىز؟ ءانشىنىڭ ايدىنى ساحنا دەگەنگە كەلىسەسىز بە؟
– زاكەڭ اتقا مىنسە، مەن دە اتقا مىنەر ەم، ول اتتان تۇسسە، مەن دە تۇسەر ەم. ول – ءومىردىڭ زاڭى. ول تەك مەنىڭ باسىمداعى عانا دۇنيە ەمەس، تالاي ادامنىڭ باسىنان ءوتىپ جۇرگەن جايت. بىراق ءبىزدىڭ باسىمىزداعى دۇنيە ەرەكشە كوزگە تۇسەتىنى زاكەڭ دە ايتۋلى، تاۋ تۇلعالى ازامات ەدى. مەن دە جەردە جاتقان قىز ەمەس ەدىم. سول سەبەپتى، ماقپال تۇشكىرسە، كۇللى قازاقستان ەستىپ قويادى.
– ءان عۇمىر. ادام عۇمىر. ەكەۋىنىڭ ءبىر-بىرىنەن جالىعاتىن، شارشايتىن كەزدەرى بولا ما؟ ونى قالاي ەڭسەرەسىز؟
– اننەن ەشقاشان جالىققان ەمەسپىن. باسىما قايعى تۇسسە جىلاپ تۇرىپ، قۋانسام شاتتىققا بولەنە ءجۇرىپ ءان ايتتىم. بۇرالاڭى كوپ، قاتپارى قالىڭ، ءتاتتى ومىردە مەنى ماقپال ەتىپ الىپ كەلە جاتقان – ءان! ءان جانە اعالارىمىزدىڭ ۇلى پوەزياسى! جۇرەگىمنىڭ تۇبىندەگى ايتا المايتىن سىرىمدى دا، مۇڭىمدى دا، ءسۇيىنىشىم مەن كۇيىنگەن ءساتىمدى دە ءان ارقىلى حالىققا جەتكىزىپ، ءان ارقىلى جەڭىل دەنىپ، ارقامنان اۋىر جۇك ءتۇس كەندەي عۇمىر كەشىپ كەلەمىن. ءانشى بولعاننان سوڭ ءان ايتپاساڭ ءومىر بەكەر. و باستاعى بالا ارمانىم، التى جاسىمنان باستاپ ءوزىمدى «حالىق ءارتىسى» دەپ حابارلاتقان انگە دەگەن ىقىلاس، مارقۇم اكەم ءنىڭ: «سەن ۇلكەن ءانشى بولاسىڭ»، – دەپ قاراعاندىداعى مۋزىكا مەكتەبىنە بەرۋى، وسى جولدى تاڭداۋىما سەپ بولدى. بالكىم بۇرالاڭى-بۇلتارىسى كوپ بولعان شىعار، بىراق مەن وسى تاعدىرىما ريزامىن. تەك اتتەگەن-اي دەگەن ءبىر عانا نارسە – اكە-شەشەمنىڭ قاسىندا كوپ بولا المادىم، ول كىسىلەردىڭ جىلۋىن كوپ سەزىنبەدىم. جىلىنا ءبىر-اق رەت اۋىلعا باراتىنمىن، توعىز جىل جاتاقحانادا تۇردىم. پاتەرگە ەندى قولىم جەتكەندە تاعدىر زاكەڭە قوستى. ءومىرىم سولاي جالعاستى…
زاكەڭ ماعان دەگەن ادالدىعىن، ونەرگە دەگەن ادالدىعىن دالەلدەي ءبىلدى، ايالادى، قولدادى، سونىمەن قا تار، قامشىلاپ وتىردى. اكەم نەن ەرتە ايرىلعان سوڭ شىعار، زاكەڭدى اكەمدەي كورىپ سىيلادىم، ودان كەيىن ول سەزىم ماحابباتقا ۇلاس تى. تاعدىردىڭ بار قيىندى عىن انمەن جەڭىپ كەلە جاتقاندا ودان قالاي جالىعۋعا بولادى؟..
ءان – تەك مەنىڭ تاعدىرىم عانا ەمەس. مۇقاعالي، فاريزا اپامىز، تۇمانباي مولداعاليەۆ، يران-عايىپ، ءشومىشباي ساريەۆ سىندى اقىنداردىڭ قاي ولەڭىن انگە قوسىپ ايتسام دا، ونىڭ بارلىعى تەك ماعان ارنالىپ جازىلعان جوق قوي… جالپى حالىققا ارنالدى. وندا ءار قازاقتىڭ ءۇنى، قازاق قىزى نىڭ، قازاقتىڭ جالعىزباستى ايەل دەرىنىڭ تاعدىرى جاتىر.
– «قازاقتىڭ ەركە قىزىمىن» دەگەن ءانىڭىز بار. وسى ءاندى ەستىگەن سايىن ءوزىڭىز جازعانداي اسەر ەتەدى…
– بۇل ءان ماعان ارنايى جازىلعان. ءوزىمدى-ءوزىم قازاقتىڭ ەركە قىزىمىن دەپ ايتقىم كەلدى دەيسىز بە؟ زاكەڭ قايتىس بولىپ، كوڭىلىم قۇلازىپ، وسىمەن ءومىر اياقتالدى دەپ جۇرگەن كەزىم ەدى. ءبىر كۇنى «قازاقكونتسەرتكە» كەلسەم، سول جەردە مۋزىكانت بولىپ جۇمىس ىستەيتىن مۇحيت قاسقىرباەۆ ەسىمدى جىگىت: «ايتەۋىر، كەلدىڭىز-اۋ! مەن ءسىزدى كۇتىپ جۇرگەنىمە ءبىر جىل بولدى. ءسىز- گە ارناپ «قازاقتىڭ ەركە قىزىمىن» دەگەن ءان جازدىم»، – دەدى. مەن بىردەن ءسوزىن قاراپ شىقتىم. «بيبىگۇل مەن روزا بار» دەگەن جولدى «بيبىگۇل مەن روزالار» دەپ ايتۋدى ۇسىندىم، ەكەۋى دە حالىق ءارتىسى، ەكەۋىن بولمەي-اق قويايىق دەدىم. ال، ءانى ءبىر تىڭداعاننان ۇنادى. ەڭسەم ەزىلىپ تۇرعان شاقتا العا جەتەلەيتىن، شابىت بەرەتىن اۋەن ەكەن. مۇحيت قاسقىرباەۆتان ارانجيروۆكا جاساۋىن ءوتىندىم. وسىلايشا، بۇل ءان مەنىڭ رەپەرتۋارىما ەندى. بۇعان دەيىن دە ماعان ارنايى ءان جازىپ اكەلگەن جاندار وتە كوپ بولدى. ءوزىمدى-ءوزىم كوككە كوتەرىپ، ماقتاپ ءان ايتۋعا قارسى بولعان سوڭ دا ولاردى جازدىرماي ءجۇر ەم. مىسالى، التىناي جوراباەۆا ايتىپ جۇرگەن «ەلىمنىڭ جۇرەگى – استانا» دەگەن ءان و باستا ماعان ارنالعان ءان ەدى. مۋزىكاسى ءدال سول، تەك ءسوزى باسقاشا بولاتىن. مەندە سول ءاندى جازعان كومپوزيتور ءبىزدىڭ ۇيدە وتىرعان، زاكەڭ مەرەيدى كوتەرىپ الىپ بيلەپ جۇرگەن بەينەتاسپا بار ەدى، قازىر سونى دالەل رەتىندە كورسەتەيىن دەسەم تابا الماي ءجۇرمىن. ءان اجەپتەۋىر جاقسى تانىلدى. تەك، الگى ماحامبەت ەسىمدى كومپوزيتوردىڭ ماعان ارناپ ءان جازدىم دەپ اكەلىپ، كەيىن ونى ساتىپ جىبەرگەنى ىڭعايسىز بولدى.
«قازاقتىڭ ەركە قىزىمىن» دەپ شىرقاعانىمدى جاراتپاعان كەي ءبىر ادامدار Instagram جەلىسىندە، ماقپال وزىنە-ءوزى «قازاقتىڭ ەركە قىزىمىن» دەپ ات قويىپ الدى دەپ سىنادى. نەگە ولاي دەيدى؟.. ءاندى ءوزىم جازعان جوقپىن، ماعان ارناپ اكەلگەن ءاندى ورىندادىم، ونىڭ نەسى ايىپ؟.. ول جەردە ءامينا ومىرزاقوۆا، بيكەن ريموۆا، روزا باعلانوۆا، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، مادينانىڭ اتى اتالادى. انالارىمىزدىڭ اتىن اتاي كەلە، «سوڭدارىنان ەرگەن ءىزىمىن» دەپ شىرقايمىن. قازاقتىڭ ەركە قىزىمىن دەسەم، شىنىمەن قازاققا ەركەلەپ ءوستىم، مەنى ورىستىڭ نەمەسە وزگە ۇلتتىڭ ءانى تەربەگەن جوق.
– وزىڭىزبەن دۋەت بولىپ ءان ايتقىسى كەلگەن ادامداردى قالاي تاڭدايسىز؟
– قايبىر بالا كەلىپ دۋەت ايتقىسى كەلسە دە، ءبىرىنشى ءاننىڭ سوزىنە قارايمىن. جۇبانىش جەكسەنۇلىمەن ماقسات جاۋتىكوۆتىڭ اعالى-قارىنداستى باۋىر تۋرالى ءانىن ورىندادىق. ول دا ءبىر-ەكى رەت ەفيردەن بەرىلدى دە توقتادى. وتە ادەمى ەدى. ۇدايى قويىلماعان سوڭ حيت بولعان جوق. ءبىزدىڭ كومپوزيتور جىگىتتەر وتە قاراپايىم. ماسەلەن، وسى ماقسات جاۋتىكوۆتىڭ قانشاما ءانىن ورىندادىم. سولاردىڭ بارلىعىن ناسيحاتتاسا حيت بولار ەدى. بىراق اۆتورلار وندايعا اسا كوڭىل بولمەيتىن سياقتى. مۇمكىن، جاقسى ءاننىڭ سيرەك تارالعانى دا ءجون بولار..
– جاقىندا تورەعاليدىڭ باسىنداعى جايسىزداۋ جاعدايعا بايلانىستى حالىقتان تورەعاليدى كەشىرۋدى سۇرادىڭىز. ولاي دەۋىڭىزگە نە تۇرتكى بولدى؟
– و باستا مۇنى ايتايىن دەگەن وي بولماعان. ءدال ساحناعا شىعار الدىندا ءبىر جۋرناليست كەلىپ مەنەن: «تورەعاليدى جاقتاڭىزشى»، – دەپ سۇرادى. تورەعاليدىكى دۇرىس دەپ ايتقان جوقپىن. تەك، تورەعالي بالالارىڭىز دۇرىس جاسامادى دەپ ايتتىم. وكىنىشكە قاراي، جۋرناليستەر مەنىڭ ءسوزىمدى تولىق بەرمەي، كەشىرىم سۇراعان جەرىمدى عانا تاراتقان. «بالالارىڭىز دۇرىس جاسامادى، بىراق كىمنىڭ باسىنان وتپەيدى، بالا عوي. مەنىڭ دە سۇرىنگەن كەزىم بولدى، مەنى دە كەشىردىڭىزدەر، تورەشتى دە كەشىرىڭىزدەر، بالانىڭ ساعى سىنباسىن»، – دەدىم.
– بۇقارالىق مادەنيەت دەگەن ءسوز كەيىنگى كەزدە ءجيى اتىلادى. سىزدىڭشە ونەر جىككە بولىنە مە؟
– جىككە بولىنگەنىنىڭ دە سەبەبى بار شىعار. ويتكەنى، وتىرىستاردا ايتىلاتىن اندەر ۇلكەن ساحناعا شىعىپ كەتتى. باياعىدا جىگىتتەر اۋلادا وتىرىپ: «ەسىك الدى بايتەرەك، بايتەرەككە سۋ كەرەك. ۇزىن بويلى جىگىتكە قىسقا بويلى قىز كەرەك»، – دەپ ءان ايتاتىن. سونداي اندەردى ۇلكەن ساحناعا اكەلىپ، ەڭبەگى سىڭگەن، قادىرلى انشىلەر قاتىساتىن كونتسەرتتەردە ايتقىزاتىن بولدىق. ونىڭ قالاي سىنالاپ ەنىپ، كەڭ ەتەك الىپ كەتكەنىن اڭداماي دا قالدىق. ءبىر-ەكى ءان ايتقان ادامدى ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىنىڭ جۋرناليستەرى «قازاق ەستراداسىنىڭ جۇلدىزى» دەپ «جارقىراتىپ» ەدى، اياعى ءاننىڭ قادىر-قاسيەتىن قاشىرىپ، ءانشى بولۋ وڭاي دەگەن ۇعىمدى قالىپ تاستىرىپ جىبەردى. ايتپەسە، بىزدەن بۇرىن ءومىر سۇرگەن اعا-اپالارىمىز قازاقتىڭ ءانى مەن ءسوزى قانداي بولۋى كەرەك ەكەنىن ءبىلدى ەمەس پە؟! ونى ۇرپاقتان ۇرپاققا بۇگىنگىدەي ەفير، راديو، تەلەفون بولماعان ۋاقىتتا بالالارىنىڭ قۇلاعىنا ءسىڭىردى. سول سەبەپتى دە، تازا ءان ەشقاشان ولمەيدى. ال ەندى قازىرگى ۇساق-تۇيەك ءان سىماقتاردىڭ عۇمىرى قىسقا، ولار بۇگىن بار، ەرتەڭ جوق.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن نازىم دۇتباەۆا،
"قازاق ادەبيەتى" گازەتى.
