(بولمىسى بولەك ءبىر جيناق)
بيىل بۇل شاعىن كىتاپشانىڭ جارىققا شىققانىنا جيىرما التى جىل بولدى. ۇجىمدىق جيناقتىڭ اۆتورلارى ەلىمىزدىڭ ءتۇرلى وقۋ ورىندارىنىڭ سول كەزدەگى ستۋدەنتتەرى ەدى. جاي ستۋدەنت ەمەس، حانعا سالەم بەرمەيتىن اقىن ستۋدەنت... قازىرگىدەي ستۋدەنت تۇگىلى وقۋشىنىڭ ءوزى قالاعان ۋاقىتىندا كىتاپ شىعارا بەرەتىن مامىراجاي زامان جوق-تى. سەكسەنىنشى جىلدارداعى «قارلىعاش»، «تەمىرقازىق»، «اۋديتوريا» جيناقتارىنان كەيىن ستۋدەنت اتاۋلىنىڭ ولەڭدەرىنە التىن قاقپا اشىلا قويماعان ءداۋىر ەدى ول. كىتاپ شىعاراتىن قاعازدىڭ ءوزى تاپتىرمايتىن توقسانىنشى جىلدار... ايگىلى بالۋان داۋلەت تۇرلىحانوۆ قۇرعان «ەر-داۋلەت» باسپاسى مىڭ جارىم دانامەن باسىپ بەردى بۇل جيناقتى.
جيناققا جىرلارى ەنگەن جاستاردىڭ اراسىندا اباي اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى ەرجانسەرى الاشتۋعان (ەسنيازوۆ), ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى تەاتر جانە كينو ينستيتۋتىنىڭ رەجيسسەرلىك فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى رۇستەم ەسداۋلەتوۆ، الماتى شەت تىلدەرى ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتى تاناكوز ءىلياسوۆا (تولقىنقىزى), جامبىل پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ كوركەمسۋرەت-گرافيكا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى مارالتاي ىبىراەۆ، كازگۋ-ءدىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى باۋىرجان وتەۋليەۆ (باباجانۇلى) جانە باسقالار بار ەدى... ەندى تولىق ءتىزىمدى ۇسىنايىق.
سامال ايدابولوۆا، نۇرلىحان ايتوۆا، زەكەن ابدىقوجاەۆا، ءامىرحان بالقىبەكوۆ، باقىت بەدەلحانۇلى، باقىتگۇل دوڭتايتەگى، كۇنسايا ەرعازيەۆا، گۇلجان ەسكەندىروۆا، تالعات ەشەنۇلى، سامال جالىمبەتوۆا، مۇحاربەك جاكەيۇلى، ەسەي جەڭىسۇلى، گۇلسارا جولماعامبەتوۆا، ءنازيا جويامەرگەنقىزى، ساندىبەك جۇبانيازوۆ، امانكۇل يمانعاليەۆا، سايا يتەعۇلوۆا، قايىربەك كەمەڭگەرتەگى، باتىربولات قابوشوۆ، نۇربەك قاجىباەۆ، سەرىك قاليەۆ، راحات قوسبارماقوۆ، قازىبەك قۇتتىمۇراتۇلى، سەرجان مولداسانۇلى، مايراش مۇحامەدياروۆا، ساعىنىش نامازشاموۆا، جانار نۇرعاليەۆا، ينديرا وتەمىسوۆا، ساعىندىق رزاحمەتوۆ، جاراس رىسقۇلۇلى (سارسەكوۆ), دارمەن سمايىل، تۇرار سىزدىقوۆ، جانارگۇل ۇمبەتوۆا...
كەيىن بۇلاردىڭ ءبارى بىردەي اقىن بولماسا دا، كوپشىلىگى جازۋ-سىزۋدىڭ توڭىرەگىنەن ونشا الىستاي قويماعان سەكىلدى. دەمەك، كىتاپتى دايىنداعان شىعارماشىلىق توپتىڭ ەڭبەگى زايا كەتپەگەنى دە...
«تولقىننان تولقىن تۋادى» جيناعىن ءبىز – تىلەۋلەستەر توبى قۇراستىرعان ەدىك. پىكىر جازعاندار – سول كەزدەگى عىلىم كانديداتتارى، كازگۋ-ءدىڭ ەڭ جاس كافەدرا مەڭگەرۋشىلەرى امانتاي ءشارىپ پەن باۋىرجان جاقىپ. ال العىسوزدى بارشاعا تانىمال ادەبيەت سىنشىسى تۇرسىنجان شاپايدىڭ ءوزى جازدى. ەندەشە، تالاي تالانتتىڭ تۇساۋىن كەسكەن تۇكەمسالدىڭ وسىدان جيىرما التى جىل بۇرىن قانداي بولجام-بايىپتاما جاساعانىن وقىپ كورەلىك...
«جىرىمدى مەنىڭ وقىڭدار!»
(العىسوز ورنىنا)
اقىن دەسە، اسىرەسە، وسى كىتاپتاعىداي توپ قۇراپ، ءار قيلى اۋەنمەن، سان تاراۋ سوقپاقپەن كەلىپ توعىسىپ، ۇجىمداسا ءۇن قاتقان ءبىر ءساتىن كورە قالساق، كوزىمىزگە جۇيرىك پەن جۇيرىك قۇيرىق تىستەسە سوزىلعان، تۇلپارى مەن تۇعىرى دارالانىپ شاپقان، ۇلان بايگە ەلەستەي كەتەتىن داستۇرگە باعىپ، ۇيرەنشىكتى ادەتپەن سول كەڭ شيىرعا ات باسىن بۇرا بەرىپ توقتادىق... امال نە، بۇگىنگىدەي العىسوز ارقاۋىن ساباقتاۋعا ىڭعايلى-اق «ءداستۇر» ەدى. ءومىر كۇندە وزگەرىپ، ءسابيدىڭ ەڭبەگىندەي بىلقىلداعان بالاڭ سانامىزدى بالاۋىزداي ەرىتىپ، قورعاسىنداي قورىتىپ، كۇندە ءبىر جاڭا قالىپقا سالىپ، ءارى-ءسارى ەتكەن تۇسىنىكسىزدەۋ بەيۋاقتا تۋعان ولەڭدەر مەن ەسىمدەر تۋرالى وسى ءبىر قازاقى وبرازبەن سويلەۋدىڭ بۇل جولى رەتى كەلمەدى. شىنىندا دا ەڭ بايىرعى ساۋالدىڭ ءبىرى – پوەزيا دەگەنىمىز نە؟ ارقايسىمىز بەتپە-بەت جۇزدەسكەندە عانا شىرايىن تانىپ، ال ءمان-ماعىنا، تۇلعا-ءبىتىمىن ءالى ەشكىم جەرىنە جەتكىزە انىقتاپ، «مىنە، وسى» دەپ سۋرەتىن سىزىپ بەرە الماعان ءبىر عايىپ، توقسان تىلسىم. دۇنيە-تىرشىلىك، عالام-بولمىس سانامىزعا سىيماستاي قانشالىق كەڭ بولسا، پوەزيانىڭ اۋقىمى دا سونداي شەكسىز. ايتەۋىر، ولەڭ ات جارىس، ادام جارىس ەمەس. ايتەۋىر، اقىندىقتىڭ بار ماعىناسى كىمنىڭ وزىپ، كىمنىڭ قالۋىندا ەمەس. ءبىز دە ەشكىمدى بولە-جارا اتاماي-اق قويايىق. وسى جيناقتا الدىنا «اقىن» دەگەن انىقتاۋىشتى قازىردەن باستاپ قويا بەرۋگە بولاتىندارى دا بار – انىق. بىراق، «اقىن» دەگەن ءسوز جاي انىقتاۋىش ەمەس. تاعدىرى بولىپ قالاتىن اتى-جوندەر كوپ بولا ما – كۇمان. قالاي بولعاندا دا كوبىرەك بولسىن دەپ تىلەۋشىلەردىڭ ءبىرىمىز.
جارياعا شىققالى وتىرعان جاڭا تالاپ، جاس بۋىننىڭ ايتارى، اشپاعى نە؟ ءبىر قاراعاندا، ءبارى بۇرىننان بار، ءبارى ايتىلعان. تاس عاسىرىنىڭ ءتىلسىز ساناسىن تولقىتىپ، دۇنيەنىڭ ەڭ كونە اقىنىنان وسى جيناققا ەنگەن ءاربىر تالاپكەرگە دەيىنگى ارالىقتا بارشا ەلدىڭ شايىرلارى جىرلاعان ماڭگىلىك تاقىرىپتار. جەر-جيھاننىڭ كۇللى اقىنى كەزەگىمەن كەلىپ، گۇلىن تەرىپ، جەمىسىن جيناپ اكەتەتىن، بىراق جاڭا اقىن كەلگەن سايىن، قۇپيا گۇلدەپ، سيقىرلى سىر اشاتىن ماحابباتتىڭ عاجايىپ باعى...
ساعىنىش. قۋانىش. وكىنىش. ءۇمىت. ەگىز تۋعان جاقسىلىق-جاماندىق، كەك پەن كەشۋ، كەلىسىم مەن كەسىرلىك – ءيا، الميساقتان ايگىلى، بىراق ءار ۇرپاق وزىنشە كورىپ، ورنەگىن وزىنشە قۇلپىرتاتىن قۇبىلىستار، سەزىمدەر مەن سىرلار.
قولىڭىزداعى كىتاپتان دا جاڭا ءومىر، جاڭا تاعدىر تىنىسىن سەزىنىپ، جاڭا تانىمنىڭ العاشقى وسكىندەرىمەن ۇشىراساسىز. قازىرگى شىندىق، ەندىگىنىڭ كوزىمەن پارىقتالعان كونە اقيقاتتاردىڭ جاڭا ديدارىن بولجايسىز.
ءسىز ەندى عانا جۇزدەسكەلى وتىرعان البىرت جىرلاردا تامىرى تەرەڭ قۋاتتى ءداستۇردىڭ جۇرەك سوعىسى ايقىن ەستىلەتىنىن الدىمەن ايتار ەدىك. كەيىنگىلەردەن، اسىرەسە، جۇماتاي، گۇلنار (سالىقباەۆا) سالعان ورنەكتەرگە جاقىندىق بايقالادى. ادەبي ۇلگى مەن شىنايى جان قوزعالىسىنىڭ توعىسىندا وزىندىگى قوردالانىپ، اقىندىق بەتى ايقىندالا تۇسكەن ساتتەر دە، ايقىننىڭ ءوزىن، اسىرە ايشىقتاپ، جالعان دىلمارلىققا تىزگىن بەرگەن دارمەنسىز تۇستار دا كەزدەسەدى. ىلكى قادامعا ءتان تابيعي قايشىلىقتار.
جالعىز-جارىم ءتاۋىر جول، ءبىر شوكىم «وبراز» تاۋىپ الىپ، ءدارى ولشەگەندەي قىلدىرىق بەزبەنگە سالىپ، سالماقتاپ، «اپىر-اي، اقىن ەكەن!» دەپ اسپەتتەي جونەلەتىن باعزى ءبىر كوڭىلشەكتىككە بارماساق تا بولادى. مۇنداعى دەڭگەي، ورە – باسقا. ۇستىنە ماي جاعىپ العانداي، قاي جاعىنان كەلسەڭ دە، جىپ-جىلتىر، ۇستاتپاي دىڭكەڭدى قۇرتاتىن، يا جاقسى، يا جامان دەۋگە كەلمەيتىن، جىلى جىميىستى جىلپوس ولەڭدەر ەندى جوق. بۇل – وسكەلەڭ جىر مادەنيەتىنىڭ داۋسىز ءبىر ايعاعى.
باياعى قارا ولەڭدە ايىلىن جيماي، قاننەن-قاپەرسىز ۇزىنىنان سۇلاپ جاتاتىن قازاقى تارماقتاردىڭ بالاعىنداعى ۇيقاس باسىنا قاراي جىلجىپ، بەل ورتادان شىرماپ، ەندى انىق القىمداۋعا اينالعان. بايبوتانىڭ ءوزى «پاي-پاي» دەرلىك. تارماقتىڭ تىنىسى «تارىلعانمەن»، ءسىزدىڭ كوڭىل-كوزىڭىز كەلبەتىن كەلەشەككە جاسىرعان سونى كەڭىستىككە، توسىن سۇلۋلىققا تاعى ءبىر ساڭىلاۋ اشقانداي.
سونىمەن، پوەزيا دەگەنىمىز نە؟ تاعدىر ما، ۇيقاس پا؟ ءومىر دەيدى ءبىر جاۋاپ. ەندەشە، جيناقتاعى وزىندىك عۇمىرى، تىرشىلىگى بار، سىرىنا سىمباتى ورايلاس ءار ولەڭ وسىناۋ ماڭگى ساۋالدىڭ تياناعىنا مەڭزەگەن ءبىر-ءبىر لەپەس دەپ ۇعىڭىز.
ءار اقىن – وزىنشە ءبىر الەم. ءوزىنىڭ كۇنى، جۇلدىزى، اۋا-كەڭىستىگى بار الەم. جيناققا ەنگەن ولەڭدەردەن الدا اشىلماق سول الەمنىڭ اتىپ كەلە جاتقان تاڭعى ارايىنان بىرەر ۇزىك ساۋلە كورە الساڭىز، بارشا تىلەۋلەس قاۋىمنىڭ، جىر كوگىنە تالپىنىپ، ساۋساق جايعان، جاس جۇرەكتەردىڭ ءۇمىتى جانعانى، مەرەيى وسكەنى. العى ءسوز اۆتورىنىڭ انىق سەنۋىنشە، سولاردىڭ قاي-قايسىسى دا – ارمان-عالامنىڭ التىن شاپاق، نۇرلى سىنىقتارى وسى كىتاپتىڭ ءار تۇسىندا-اق شاشىراپ جاتىر.
تۇرسىنجان شاپاەۆ،
سىنشى، قازاقستان لەنين كومسومولى
سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
1995 جىل
