بۇگىنگى ەركىن اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدە سان الۋان جاعدايعا ءتۇسىپ، ءوز كۇيىنەن ايىرىلىپ بارا جاتقان كۇي ونەرى تۋرالى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، بەلگىلى كۇيشى جانعالي ءجۇزباي ءوز پىكىرىن ورتاعا سالدى.
– جانعالي اعا، ءبارىمىز كۋا بولىپ ءجۇرگەندەي و باستاعى دومبىرانىڭ جاسالعان ماتەريالىنا، قوڭىر ۇنىنە، ىشەكتەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىنە، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، تۇتاس تابيعاتىنا جات زىرىلداۋىقتاي شاپشاڭ ەكپىن پايدا بولدى. زۋىلداعان تەحنيكاعا يە دومبىراشىلار قاپتاپ كەتتى. مۇنداي كۇي ىرعاعى ءوز الدىنا ءماسەلە رەتىندە تاريحىمىزدا وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن ايتىلا باستاپتى. قۇرمانعازى مەن ديناداي كۇي الىپتارىنىڭ شىعارماشىلىعىن العاشقى بوپ زەرتتەگەن اكادەميك ا.جۇبانوۆ 60-جىلدار سوڭىندا ءوزىنىڭ «كۇي جايى تولعانتادى» ماقالاسىندا «...قازىرگى كۇيشىلەردىڭ ورىنداعان كۇيلەرىنىڭ ءبارى شاپشاڭ، ءبارى اسىعىس. مۋزىكا – ءومىر ايناسى دەيمىز. ومىردە ىلعي جۇگىرىپ ءجۇرەمىز بە؟ ءبىز كۇيشىلەردىڭ ىلعي ىزدەنىپ ءجۇرۋىن، ءوز شەبەرلىكتەرىن جەتىلدىرە ءتۇسۋىن قاداعالامايمىز. كوبىنە ولار گاسترولدە بولىپ، بۇگىن مىندا تارتقان كۇيىن ەرتەڭ اندا تارتىپ جۇرە بەرەدى. رەپەرتۋار جۇپىنىلىعى، ءبىرىن-ءبىرى قايتالاۋ وسىدان تۋادى. كۇيشىلەردىڭ شەبەرلىك ماسەلەسىنە باس-كوز بوپ، اقىل ايتىپ وتىراتىن ادام جوق. ءار كۇيشى ءوزى بي، ءوزى تورە. بىرسارىندىلىقتىڭ ەتەك الىپ كەتۋىنىڭ باستى سىرى وسىنداي»، دەپ جازعان ەكەن.
– بۇل ماسەلە شاكىرت پەن ۇستاز اراسىنداعى دالالىق بايتاق ينستيتۋت جويىلعاندا باستالدى. قازاق ءۇشىن كۇي تەك قانا مۋزىكالىق تۋىندى ەمەس ەدى، كۇيدىڭ تارتىلۋ سالتى، ادەبى، ورتاسى، ۋاقي-شەجىرەسى، شىعارۋشىنىڭ القيسساسى بار ءبىرتۇتاس جورالىق مازمۇنداس ونەر بولاتىن. البەتتە وسىنداي تۇلعالاردى حالىق «كۇي قونعان» دەپ قادىرلەگەن، رۋحي ابىز دەڭگەيىنە كوتەرگەن. شاكىرتتەرى دە سوعان ساي ىزەت پەن قۇرمەتتەن اينىماعان. كەڭەستىك كەزەڭدە عاسىرلار بويى ۇلت ۇرانىنا اينالعان كۇيشىلىك ءداستۇرى وزگەردى، نوتالىق ساۋاتتاندىرۋ ناۋقانى باستالدى، ورىس بالالايكاسىنىڭ مەتوديكاسى ەندى... ەندىگى جەردە بايىرعى دالالىق اۋديتوريانى كاسىبي ساحنا (ەسترادا) اۋىستىردى. ونىڭ ۇلگىسى رەتىندە ورىس رەجيسسۋراسى تۋىنداعانىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي. وسىنىڭ ءبارى جاڭا كۇيشىلەردىڭ مانەرىنە وراسان نۇقسان كەلتىردى، كۇيدىڭ ىشكى مازمۇنىنان ورىندالۋ پافوسى ارتىق ماداقتالدى. احمەت جۇبانوۆ اتامىز كۇيىنبەگەندە قايتسىن. عۇمىرى از بولماعاندا تىيىم سالار ما ەدى، كىم ءبىلسىن؟! كونسەرۆاتوريادا احمەت جۇبانوۆتان «ۇستازداردىڭ ۇستازى» دەگەن ىلتيپاتقا يە بولعان پروفەسسور قۇبىش مۇحيتوۆ تا وسى توڭىرەكتەس اڭگىمەلەردى كوپ ايتۋشى ەدى. «قايران، شەشەم» قۇرمانعازىنىڭ اناسىنا دەگەن ءسۇت ماحابباتى، بۇل بىلگەن جانعا «انا تۋرالى جىر» عوي، ونى شاپشاڭداتۋعا بولمايدى، ورتاشا ەكپىندە تارتىڭدار» دەيتىن، ءدال قازىر وسىنى وقىعان مەنىڭ زامانداستارىم قۇبىش اعانىڭ وسيەتتەرىن ەستەرىنە ءتۇسىرىپ تومەن قاراپ، قىزاراقتاپ وتىرعان بولار... سول سياقتى شەبەر كۇيشى قالي جانتىلەۋوۆتىڭ ورىنداۋىندا «ادايدى»، «تەرىسقاقپايدى» تىڭداڭىزشى، ەكپىنى ورتا، بۇنى ءبىز تۇپنۇسقا دەپ قابىلدايمىز عوي، سەبەبى ول قۇرمانعازىنىڭ ءىزباسارى اتاقتى مامەننىڭ شاكىرتى. دينانىڭ ءوز ورىنداۋىنداعى كۇيلەرى دە قازىرگىدەي ەمەس، ءبارى ورتا ەكپىنمەن سازبەن تارتىلادى. بۇرىنعى كۇيشىنىڭ ءبارى ۇلتتىق مۋزىكامىزدىڭ «قوڭىر» اتالعان تەمبريدەالىنا ساي دىبىسپەن ورىنداعان سەكىلدى. وسى ماسەلەنى كەزىندە ونەرتانۋشى جۇماگەلدى ناجىمەدەنوۆ تە كوتەرگەن بولاتىن، ول كىسى دە دۇنيەدەن ءوتىپ كەتتى.
– قازىرگى ءبىزدىڭ باسىمىزدان كەشىپ وتىرعان جايت ەۋروپا اكادەميالىق مۋزىكا تاريحىندا بولعان مىناداي ءبىر داعدارىستى ەسكە تۇسىرەدى. حالىقتىڭ ەڭ سۇيىكتى ونەرىنىڭ ءبىرىنە اينالعان وپەرا (وپەرا seria) حVIII عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىندا «كوستيۋمدى كونتسەرت» دەگەن ءجابىرلى اتاۋعا يە بولادى. ويتكەنى بۇل كەزەڭدە كومپوزيتورعا ءوز داۋىس تەحنيكاسىن، داۋىس مۇمكىندىكتەرىن كورسەتۋگە ارنالعان ۆيرتۋوزدى پاسساجدار، فيوريتۋرالارى بار اريالاردى جازۋدى تالاپ ەتەتىن انشىلەر كۋلتى پايدا بولعان ەدى. ءسويتىپ وپەرا ساحناسىنداعى انشىلەر دراماتۋرگيادان الىستاپ، درامالىق مازمۇنعا تاۋەلسىز، ءبىر-بىرىمەن قيسىنسىز، بايلانىسسىز اريالار تىزبەگىن ورىندايدى. ساحنادا نەگە جۇرگەنىن ۇمىتىپ، ءوزارا داۋىس تەحنيكاسىن كورسەتەتىن، تارتىس الاڭىنا اينالعان وپەراعا كورەرمەن قىزىعۋشىلىعى بولماي قالادى. مىنە، تەحنيكا قۋالاعاندار ونەردى وسىنداي كۇيزەلىسكە اكەلگەن.
– مەنىڭ ويىمشا ورىنداۋشىلىق شەبەرلىكتى «تەحنيكا» دەپ ۇعۋ دومبىراعا كەيىننەن ەنگەن تەرمين، ورىنداۋشىلىق تەحنيكا تەك قانا ءابجىل شەرتۋدى ايقىندامايدى، سابىرلى شەرتىسپەن دە كەمەل تەحنيكانى كورسەتۋگە بولادى. «دومبىرا ويناۋ» دا كەيىننەن پايدا بولعان تىركەس، ورىستىڭ «يگرات» دەگەنى دومبىرا مەتوديكاسىنا كىرىپ «تارتۋ، «تولعاۋ»، «شەرتۋ» دەگەن ءتولتۋما سوزدەرىمىزدى ىعىستىردى. قازىر دە وسى سوزگە اۋەزە بولاتىندار، قولداناتىندار بار. «تەحنيكا» – شارتتى ۇعىم. مىسالى، تاتتىمبەتتىڭ «كوكەيكەستىسىنىڭ» تەحنيكاسى وتە اۋىر. داۋلەتكەرەيدىڭ «جىگەرىن» ءوز ىرعاعىندا تارتا الاتىندار قازىر دە كەمدە-كەم. مۋزىكا قاي عاسىردا تۋسا دا ەش جەرىن وزگەرتپەي، سول قالپىندا ورىنداۋدى تالاپ ەتەدى، سەبەبى وندا سول ءداۋىردىڭ كەزەڭدىك اقپاراتتارى، مەلوديالىق، ىرعاقتىق ءداستۇرى ساقتالعان. ي.باحتىڭ ورگاندىق شىعارمالارى، ا.ءۆيۆالديدىڭ «جىل مەزگىلدەرى»، م.وگينسكيدىڭ «پولونەزى»، ت.ب. ءالى كۇنگە دەيىن ءوز ەكپىنىن ءبىر وزگەرتكەن جوق. قازىرگى ورگانشىلار مەن پيانينوشىلاردىڭ ورىنداۋ تەحنيكاسى ءسوز جوق، اناعۇرلىم ءوسىپ كەتتى، سول باح شىعارمالارىن بىرنەشە ەسە جىلدام تارتۋعا مۇمكىندىكتەرى جەتەر ەدى. بىراق ەۋروپالىقتار ەش ۋاقىتتا ونداي ورەسكەلدىككە بارعان ەمەس. كەرەك بولسا شىعارمانىڭ تونى (تونالنوست) دا وزگەرمەيدى. بۇل ءار زاماننىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىنە دەگەن ەۋروپالىقتاردىڭ قۇرمەتى! اۆتورعا، سول كەزەڭنىڭ تاريحي-مادەني احۋالىن سەزىنۋ، جانردى ءتۇسىنۋ جانە كومپوزيتوردىڭ قولتاڭباسىن تانۋ باستى مۇرات. ولاردى بىزدەن تانىمى تومەن ۇلت دەپ ايتا الماسپىز. ال بىزدە تۋىندىنىڭ مەلوديالىق ءماتىنىن، تابيعاتىن تارك ەتۋ، اۆتوردىڭ قولىنىڭ تابى قالعان قاعىستى وزگەرتۋ دەگەن ادەت تىيىلماي وتىر. جاڭا ايتىپ وتكەندەي، بۇگىنگى ورىنداۋشىلاردىڭ «قايران، شەشەم» كۇيىن تىڭداپ وتىرىپ، شامامەن 170 جىلداي بۇرىن بولعان قۇرمانعازىنىڭ اناسىمەن قوشتاسۋ ءساتىن، ونىڭ جان دۇنيەسىندەگى تولقىنىسىن، انا مەن بالا اراسىنداعى ءسۇت ماحابباتتى سەزىنە، تۇيسىنە الامىز با؟
– جوق، بۇگىنگى ورىنداۋشىلار كۇيدىڭ تۋعان كەزەڭىن ەسكەرە بەرمەيدى.
– ءبىز كۇي اتاسى قۇرمانعازىنى «تۇزەتىپ» جۇرگەنىمىزدى بايقاماي قالىپپىز. اقسۇيەك داۋلەتكەرەي مەن سەرى تاتتىمبەتتى دە «جەتىلدىرىپ» ءجۇرمىز بۇگىندە. ۇيات تا بولسا مىناداي اڭگىمەنى قوزعايىن. بەلگىلى عالىم، ونەرتانۋشى، بۇل كۇندە مارقۇم بولعان بازارالى مۇپتەكەەۆ «ماڭگىلىك سارىن» اتتى كۇي انتولوگياسىن قۇراستىرۋ بارىسىندا بولعان ءبىر جايدى كۇيىنىپ اڭگىمەلەۋشى ەدى. قازاق راديوسىنىڭ «التىن قورىندا» ساقتالعان دينانىڭ كۇيلەرىن انتولوگياعا كىرگىزۋ كەزىندە بەدەلدى كۇيشىلەرىمىز قارسى بولىپتى. ايتاتىن ۋاجدەرى «دينا ەسكىشە تارتقان، ونىڭ وركەسترگە وڭدەلگەن، كەيىنگى ورىنداۋشىلار جاڭارتقان، جەتىلدىرگەن نۇسقالارىن عانا جىبەرۋ كەرەك، ۇيات بولادى...». ارينە انتولوگيانى شىعارۋعا جەتەكشىلىك ەتكەن توپتىڭ («ەل» پروديۋسەرلىك ورتالىعى) قاجىرىنىڭ ارقاسىندا عانا دينا كۇيلەرىنىڭ تولىق كۇيتاباعى حالقىمەن قايتا قاۋىشتى. شەرتپە كۇيدە دە وسىنداي جاعدايلار وتە كوپ بولعان. ماعاۋيا حامزينگە ۇستاز بولعان ارقانىڭ اققىزى مەن اپيكە ابەنوۆالاردىڭ شەرتىسىن كوركەمدىك كەڭەس جاراتپاي، راديوعا جاس كۇيشىلەردىڭ شەرتكەندەرىن جازدىرعان دا زاماندار بولعان، سونىڭ سالدارى ءالى كۇنگە دەيىن شەرتپە كۇي داستۇرىنە ءتيىپ ءجۇر. سوندىقتان ءوز زامانىندا بوكەي ورداسىندا وزىمەن شەندەسەتىن كۇيشى كورمەگەن، قۇرمانعازىنىڭ باتاسىن العان دينانىڭ مۇلكىنە قۇرمەتىمىز بەن شەكسىز ءىلتيپاتىمىز بولۋى كەرەك، سوندا عانا دينا مەكتەبى ۇرپاققا جالعاسادى. قازىرگى كەزدە دينانىڭ مانەرىندە كۇي تولعايتىن بىردە-ءبىر ادام قالمادى دەسە دە بولادى. ايتولقىن توقتاعانوۆا عانا ەپتەپ دينانىڭ داۋىلىن كەلتىرە الادى. وسى سۇحباتتى وقىپ وتىرىپ «مەن دە ديناشا تارتىپ ءجۇرمىن، مەنى اتاۋدى ۇمىتقانى نەسى؟» دەپ وكپە ايتاتىندار بولسا ءتاڭىر جارىلقاسىن، تىلەكتەسپىز عوي. قالي جانتىلەۋوۆتىڭ مانەرىن بىلەتىن ءشامىل ءابىلتاي مەن ابدۋلحاميت رايىمبەرگەنوۆ قانا قالدى. رىسپاي عابديەۆ مانەرى دە سيرەك ەستىلەدى. ۇلى دۇنيەنىڭ الدىندا ەستى ۇرپاق تىزە بۇگىپ، تاكاپپار باسىن يسە يگى. كۇي دە پوەتيكالىق مازمۇنداعى تۋىندى، بىلگەنگە. كۇيدىڭ تابيعاتى – ولەڭ. ماحامبەتتىڭ ولەڭدەرىن قازىرگى اقىندار كوزقاراسىمەن جۇپىنى، ءتىلىنىڭ كوركەمدىگى ناشار، ادەبيەت تەورياسى تالابىنا ساي ەمەس دەپ، بۇگىنگى اقىندارعا تۇزەتتىرسەك نە بولادى؟ دينا دا ماحامبەت سەكىلدى دومبىرانىڭ جىراۋى. «سەن تۋعىزدىڭ ۇلى اباي ءجۇز اقىندى، ءجۇز اقىن ءجۇر ءبىر سەنى تۋعىزا الماي» دەپ قادىر مىرزاليەۆ ايتقانداي، دينانىڭ ۇلگىسى مىڭ كۇيشىگە ونەگە بولدى، ال مىڭ كۇيشى ونىڭ ءبىر قاعىسىنا دا بويلاي الماي ءجۇر عوي. سالىستىرمالى تۇردە ايتساق، بۇرىنعى كۇيشىلەرىمىزدىڭ تۋىندىلارى قازىرگى زامانداعى كۇيشىلەردىڭ شىعارعاندارىنان الدەقايدا كوركەم، كومپوزيتسياسى مەيلىنشە كەمەل، كوشىرمەدەن ادا، ءتولتۋما ەكەنى داۋسىز. ال ەندى ورىنداۋشىلىق ونەردىڭ كەيىنگىگە جالعاسۋى كۇردەلى ءۇردىس. ءار ايماقتىڭ، كۇيشىنىڭ ۇلگىسى ەشقاشان جويىلماۋى كەرەك، ولاردى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋ ءبىزدىڭ قاسيەتتى مىندەتىمىز بولىپ تابىلادى. كورشىمىز ورىستاردى، ەۋروپالىقتاردى الىپ قارايىقشى، ولار عاسىرلار بۇرىن جەتكەن ءجيۆوپيسىن، مۋزىكاسىن «جەتىلدىرمەيدى»، قايتا سول قالپىندا ساقتايدى! كۇي دە سۋرەت، بىلگەنگە. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، بۇگىنگى يتاليالىق پورترەتيستەر جيىلىپ، «مونا ليزانىڭ كەمشىلىگى بار ەكەن، وركەنيەتتى زاماناۋي سۋرەت ونەرىنىڭ تالابىمەن سايكەسپەي تۇر، مۇنى كومپيۋتەرمەن وڭدەپ بوياۋىن قانىقتىرايىق»، دەپ شەشىپ، ميكەلاندجەلونىڭ كارتينالارىن تۇزەتسە نە بولماق؟ ءبىز وسىنداي «ميكەلاندجەلونى تۇزەتكەنمەن» بارابار سوراقىلىقتى كۇندە ۇشىراستىرىپ ءجۇرمىز. ءبىز ءوزى قازاققا بەرگەن تابيعاتتىڭ سىيى – كۇيشىلىك ءداستۇرىمىزدى سىرتقى كۇشتەردەن، كەرەك بولسا وزىمىزدەن دە قورعاۋىمىز كەرەك. ناعىز شەدەۆرگە ۋاقىت ءامىرىن جۇرگىزبەيدى. بولاشاقتا كۇيلەردىڭ، جىرلار مەن اندەرىمىزدىڭ تۇپنۇسقاسىن تىڭداعاندا سۇيسىنەتىن، كەيىنگى جىلدارداعى «رەداكتسيالانعان» «جوندەلگەن»، «تولىقتىرىلعان» «سانعا قوسىلعان» دىبىسجازبالاردى قايتا زەردەلەپ، بىزدەردىڭ بۇگىنگى ءسابي-توپاس قىلىعىمىزعا كۇلەتىن ۇرپاق تا تۋار. بالكىم، ولار ءبىزدىڭ وسى ناداندىعىمىزدى كەشىرەر. ارينە بولاشاق ازات ۇرپاقتىڭ ونەرلىلەرى ونەر تاريحىنىڭ كۇنگەيىن دە، كولەڭكەسىن دە اياماي اقتاراتىنىنا، جۇيەلەيتىنىنە سەنە بەرىڭىز.
– رەسپۋبليكالىق، ايماقتىق دومبىراشىلار كونكۋرستارى ءجيى ۇيىمداستىرىلادى. تالاي لاۋرەاتتار شىعىپ جاتىر. بىراق ولاردىڭ باسىم بولىگى «زامان تالابىنداي» بوپ كەتكەن شاپشاڭ ورىندايتىندار لەگىندە ءجۇر. قازاق ونەرى قازىر كاسىبي شەبەر ءارى تالانتتى، ويلى ءارى ىزدەنىمپاز ۇرپاققا ءزارۋ. مۇنداي ونەر دودالارىنىڭ دەڭگەيى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟
– مەنىڭشە، اتادان دارىعان كۇيشىلىكتى ەشقاشان كونكۋرس انىقتامايدى. كۇيشىلىك دودادان بۇيىرعان ءبىر جاپىراق ماراپات قاعاز ەمەس، جۇرەككە قوناقتايتىن ونەر. قازىرگى لاۋرەاتتىق – ناپاقاسىن ۇستازدىقتان تاۋىپ جۇرگەن مۇعالىمنىڭ ءبىر كۇندىك قۋانىشى عانا. جۇلدەدەن جۇلدە قويماعان تالاي بالالاردى بىلەمىن، قازىر قولدارىنان كۇي قاشقان، وزدەرى بالدىرعان كەزىنەن داقپىرتقا داعدىلانىپ، بۇگىنگى كۇنى ورتاڭقول كۇيشى دە بولا الماي پۇشايمان بوپ جۇرگەندەر جەتەدى. مۇنىڭ تۇپكى سەبەبى – كۇي سايىستارى تالابىنىڭ كەمشىندىگى، ءداستۇرلى كۇيشىلىكتە دىتتەگەن ماقساتتىڭ بولماۋى دەپ تۇسىنەمىن. بىزدەگى كۇي كونكۋرستارىنىڭ شارتى مەن باعدارلاماسى كەڭەستىك كەزەڭدەگى تۇرىمەن قالىپ قويعان، سوندىقتان ونى الەمدىك تالاپتارعا ساي وزگەرتەتىن ۋاقىت كەلگەن سياقتى. مىسالى، ءدال قازىر باتىس ەۋروپا، ورىس كومپوزيتورلارىنىڭ كۇردەلى فورماداعى شىعارمالارىن كۇي كونكۋرسىنىڭ باعدارلاماسىنا كىرگىزۋگە كاسىبي زارۋلىك، ساحنالىق سۇرانىس بار ما؟ الدە قازاق كومپوزيتورلارىنىڭ شىعارمالارى دەڭگەيسىز بە؟ قۇدايعا شۇكىر، ايتقالي جايىموۆ، ەرمۇرات ۇسەنوۆتەردىڭ دومبىراعا جازعان كونتسەرتتەرى الگى «جۇپىنى پەرەلوجەنيەلەردى» ون وراپ الادى. جاس سازگەرلەردىڭ دە تاماشا تۋىندىلارى بار. وسى ءبىر كەمباعال ادەت، بالالايكا مادەنيەتىنىڭ سارقىنشاعى كەڭەستىك زاماننان قالماي ءالى كەلە جاتقانى وكىنىشتى. وسىدان شۇعىل تىيىلۋىمىز كەرەك. كەرەك بولسا ۇلگى رەتىندە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ىشەكتى اسپاپتار سايىسىن الۋعا ابدەن بولادى. الەمدىك سىرناي چەمپيوناتىنىڭ باعدارلاماسى دا ءتاۋىر. ماسەلەن، ءبىزدىڭ سايىستاردى «قارا قىلدى قاق جارۋعا» كەلگەندە، رەسەيدىڭ چايكوۆسكي اتىنداعى كونكۋرسىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. ول كونكۋرستىڭ دەڭگەيى، تالابى، ماقساتى باسقا. ولاردىڭ ماقساتى حاس مۋزىكانتتى تاۋىپ، ورىس ۇلتىنىڭ ونەرىن وركەندەتۋ، ناسيحاتتاۋشىلار شەرىگىن تولىقتىرۋ عوي. ال ءبىزدىڭ كۇي سايىستارىنىڭ ماقساتى كەۋدەسىندە دارىنى بار تالاپكەردى انىقتاپ، ونى ۇلت ونەرىنىڭ دوداسىنا قوسۋعا باعىتتالماعان. مەنىڭ سوزىمە وسى جاقىندا عانا وتكەن «مەن قازاقپىن» تەلەۆيزيالىق مەگا جوباسى دالەل بولا الادى. سەبەبى كۇيشىلەر اراسىنان حالىق تاڭداعان ونەرپاز ارداق ەلەۋسىز شىن مانىندە قازاقى كۇيشىلىك جولعا لايىق جورعالىعىن كورسەتتى، كوردىك، اللاعا شۇكىر دەپ كوزىمىزدى شىلادىق.
– جانعالي اعا، بىزدەگى كۇيشىلىك ونەردىڭ بولاشاعى جايلى قانداي وي-پىكىرىڭىزدى قوسار ەدىڭىز؟
– اشىعىن ايتايىن، كۇي قاسيەتتى ونەر، سوندىقتان ول قانداي مادەني زۇلماتتى باستان كەشسە دە جويىلمايدى. بىراق اتا-بابادان مۇراعا قالعان اسىلىمىزدى تيىسىنشە باعالاپ جۇرگەنىمىز جوق. حالقىمىزدىڭ كۇيگە دەگەن تالعامى بۇزىلسا وعان ءبىرىنشى جاۋاپتى كۇيشىلەر قاۋىمى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. مويىنداۋعا قيىن بولسا دا ايتايىن، ءوزىمنىڭ دە كۇي الدىنداعى بەيشارالىعىم شاش ەتەكتەن، كوپ جەردە تاۋەكەلگە بارا المادىم، ايتاتىن كەزدە ايتپادىم، قورقاق بولدىم، ءۇنسىز قالعان كەزدەرىم كوپ. «ادامدى زامان يلەمەك» دەگەن اباي. ەگەر كۇيشى توي كۇيتتەگەن حالتۋرششيك بولسا، وعان تىڭدارماننىڭ جازىعى نەشىك؟ ءوزىڭ سۇيمەگەن ونەر كىسىگە نەندەي ونەگە بولماق؟ جالپى، ءداستۇرلى ورىنداۋشىلىق دەڭگەي كۇن سايىن ءتۇسىپ بارادى، بۇل ءوز كەزەگىندە كاسىبي ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن دا سىنايتىن پروبلەما. ارنايى مۋزىكالىق ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىنىڭ مۇعالىمدەرى، مەنىڭ ارىپتەستەرىمنىڭ قاسيەتتى دومبىرا الدىنداعى جاۋاپسىزدىعى شەكتەن شىعىپ بارادى، سەبەبى تالعامعا دا، بولاشاققا دا، شاكىرتكە دە جاۋاپتى بىزدەرمىز. قوعامنىڭ داڭعازاعا، شوۋعا ىنتالانىپ، دومبىرا تىڭداۋدان الشاقتاپ بارا جاتقانى ءبىزدى كۇي كيەسى ۇرعاندىعىنان دەپ ويلايمىن. سوندىقتان ءبىزدىڭ «كوزىن شەل باسقان، كەۋدەسىنە نان پىسكەن»، تاكاپپار دومبىراشى قاۋىمعا تۇبىندە ءبىر تاۋبە كەرەك-اق. ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى ۇران بولعان زاماندا قايتا تۇلەگەن سۇڭقارداي ۇلتتىق نامىسىمىزدى وياتىپ، ءبىر سەرپىلمەسەك بىزگە سەرت. ۇلتتىق نامىس جوق جەردە ونەر ورگە باسپايدى. نامىسسىز ەل تىلىنەن دە، دىنىنەن دە، كۇيىنەن دە ايىرىلاتىنى تاريحتان بەلگىلى.
«جويىلعان ۇلتتار» دەپ فيزيكالىق تۇرعىدا ولگەندەردى ايتپايدى، رۋحاني بولمىسىنان مۇلدەم ايىرىلعانداردى ايتادى. الەمدە «جويىلعان ۇلتتار» دەپ يۋنەسكو تىزىمدەگەن ميللەتتەردىڭ ءبارى ءناسىل رەتىندە ءتىرى، ءدىن امان، تۇگەل، امان-ساۋ باقۋات تۇرمىس كەشىپ ءجۇر، الايدا ولار وزگەگە جۇتىلعان، اسسيميلياتسيالانعان «ولىمتىكتەر توبىرى» بوپ سانالادى، ۇلت رەتىندە ەسەپتە جوق. وسىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى سەبەبى – «ءوزىن – قور، وزگەنى – زور» كورگەننەن ەكەنى تۇسىنىكتى. ۇلتتىق ونەر وكىلى بولۋ ءۇشىن ۇلتىن شەكسىز سۇيەتىن ۇلى ماحاببات كەرەك.
الدىڭعى بۋىن اعالارىمىز – قالي، جاپپاس، ماعاۋيا، تولەگەن، كەشە عانا ارامىزدان كەتكەن ءازيدوللا، رىسپاي، قارشىعا، تۇياقتاردىڭ ءومىرى، ازاماتتىق بولمىسى، ۇلتتىق كۇي ونەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن ادالدىعى بىزگە ۇلگى عيبرات بولۋى كەرەك.
ونەرپاز قاسيەتىن رۋلىق-تايپالىق تۇسىنىكپەن باعالايتىنداردى دا كورگەنمىن، ەتيۋد، گاممامەن قىسقا كۇندە قىرىق ماشىق جاساسا دا ەشقايسىنا كۇيشىلىك دارىعان جوق، سەبەبى سول، ۇلتتىق سانا ۇيالاماعان كەۋدەگە ەشقاشان كۇي ساۋلەسى تۇسپەيدى، وسى ورايدا «كۇيدىڭ كەپيەتى ۇرادى» دەگەن بابا سوزگە امالسىز سەنەدى ەكەنسىڭ.
سانامىزدى تازالاساق قانا تازا ونەر، تازا رۋح بولادى. عاسىرلار بويى كەڭ-بايتاق دالامىزدى ساقتاپ قالعان بابالارىمىزدىڭ رۋحى ۇلتقا دەگەن ماحابباتقا، نامىسقا كەنەن بولعان، سوندىقتان ولار ولمەيتىن ۇلى كۇيلەر تۋدىرعان، وردا-يمپەرياشىل سەزىمدەگى «اقساق قۇلان»، «سايماقتىڭ سارىوزەنى»، «سارىجايلاۋ»، «قوس ءمۇيىزدى ەسكەندىر»، «كىشكەنتاي»، «سارىارقا» سياقتى كوركەم كۇيلەر بولاشاقتا ءبىزدىڭ ۇرپاققا دا جۇعىستى نەسىپ بولسا ەكەن. دەگەندەي بۇلىڭعىر ارمان عانا بار، كوكىرەكتە.
اڭگىمەلەسكەن باقىت تۇرماعامبەتوۆا،
ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، مۋزىكاتانۋشى،
"ەگەمەن قازاقستان".
