اتاقتى كۇيشى رۇستەمبەك وماروۆ جايلى سىر-سۇحبات

5647
Adyrna.kz Telegram

قازاقتىڭ كۇي ونەرىندە ەسىمدەرى قۇرمەتپەن اتالاتىن تۇلعالار از ەمەس. ولار وزدەرىنىڭ ورىنداۋشىلىق مەكتەبىمەن عاسىردان-عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان كۇي مۇراسىن بۇگىنگى زاماندارعا جەتكىزىپ، اماناتتاپ كەتكەن اعا ۇرپاق دەر ەدىك. قازاقتىڭ كۇيشىلىك مەكتەبى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا كورنەكتى كۇيشى، داۋلەسكەر دومبىراشى، قازاق كسر-ءنىڭ حالىق ءارتيسى رۇستەمبەك وماروۆتىڭ ەسىمى ايرىقشا ىلتيپاتپەن اتالاتىنى بەلگىلى. رۇستەمبەك وماروۆتىڭ ورىنداۋىنداعى حالىق كۇيى «اقساق قۇلان»، قۇرمانعازىنىڭ «اقساق كيىك»، «جيما»، «ماشينا»، «قىزىل قايىڭ»، «سەرپەر»، دينانىڭ «بايجۇما»، ابىلدىڭ «ناراتۋ» ءتارىزدى تاماشا كۇيلەرى ءالى كۇنگە دەيىن كۇي تىڭدارماندارىنىڭ جادىندا دەسەك، قاتەلەسپەگەن بولار ەدىك. 

رۇستەمبەك وماروۆتىڭ ورىنداۋ مانەرىن اكادەميك احمەت جۇبانوۆ وتە جوعارى باعالاپ، ءوزىنىڭ «عاسىرلار پەرنەسى» اتتى ەڭبەگىندە: «رۇستەمبەك كۇيدى «شەگەلەپ»، شاپشاڭ، جاي كەلەتىن بۋىندارىنىڭ ءبارىن دە تاستاي ءتۇيىپ، ەكپىنىن اۋىستىرمايدى. ورتاشا ۇزىندىقتاعى ساۋساقتارىمەن ءبىر ­نوتانى جازا باسپاي، ءبارىن دە ءوز ورنىندا ەتىپ ورىندايدى. اتى الىپ قاشقان كىسىدەي دومبىراسىنىڭ «تىزگىنىنە» يە بولا المايتىن كەيبىر دومبىراشىلارداي كۇيدى باستا العان ەكپىنىنەن قۋىپ كەتىپ، اياعىندا كەي جەرلەرىندە ءسۇرىنىپ قالاتىن ادەت رۇستەمبەكتە بولمايدى» دەپ جازعان.
قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى، پروفەسسور قارشىعا احمەدياروۆ رۇستەمبەك وماروۆ تۋرالى جازعان ەستەلىگىندە: «رۇستەم اعانىڭ تارتقان كۇيلەرىنىڭ ىشكى-سىرتقى قۇرىلىسى، ديناميكاسى كۇي جانرىنا لايىقتى، ءبىلىمدى مۋزىكانتقا ساي قۇبىلىس ­بولاتىن. ­مىسالى، دينانىڭ «بايجۇما» كۇيىن تەك ر.وماروۆتىڭ ورىنداۋىندا عانا ەستي الامىز. ال دينا شەشەمنىڭ ورىنداۋىن­دا ەش ارحيۆتە جوق. سوندا شەشەمنىڭ تارتقانىن وزىنشە دامىتىپ، كۇردەلى شىعارما رەتىندە قالىپتاستىرعان ر.وماروۆ دەسە بولادى. وسىنداي ءداستۇر جالعاستىرعان ورىنداۋشىلار تاريحتا كوپ ەمەس، سونىڭ ءبىرى رۋساحاڭ. مەن ءوزىم دە رۇستەم اعادان سوڭ وركەستردىڭ باس دومبىراشىسى بولعانىمدى ماقتان تۇتامىن. رۋساحاڭ كوپ سويلەپ، سىرىن ەشكىمگە شاشپايتىن، كۇي تارتقاندا دىبىسقا وتە ءمان بەرەتىن، ساحناعا شىققاندا تىڭداۋشىسىن سول دىبىس سازىمەن، ­بوياۋىمەن وزىنە باۋراپ الاتىن قاعىسىمەن قاتار قازاقتىڭ بارلىق كۇيشىلىك مەكتەپتەرىن بارىنشا مەڭگەرگەن كۇيشى بولاتىن. ءوزى ارقادا تۋىپ-وسسە دە، وقاپ قابيعوجيننىڭ شاكىرتى بولدى جانە دينانىڭ، مۇرات وسكەنباەۆتىڭ قولىنان كۇي العان دومبىراشى» دەپ باعا بەرگەن.
وسى ورايدا ءبىز بۇگىن رۇستەمبەك وماروۆتىڭ قىزى قارلىعاش وماروۆامەن اكەسى جايىندا سۇحبات قۇرۋدى ءجون كوردىك.
– قارلىعاش اپاي، قازاقتىڭ كۇي ونەرىندە رۇستەمبەك وماروۆتىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنى بەلگىلى. قۇرمانعازى، دينانىڭ كۇيشىلىك مەكتەپتەرىن كەيىنگى ىزباسارلارعا جەتكىزگەن دومبىراشىنىڭ ءوسىپ-ونگەن ورتاسى، تۋعان جەرى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
– اكەم پاۆلودار وبلىسى لەبياجى اۋدانى شارباقتى اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءبىز الماتىدا تۋىپ-وسسەك تە، پاۆلودار ءوڭىرى ءبىزدىڭ جانىمىزعا وتە جاقىن، ادامدارىنان ءبىر تازالىق لەبى ەسەتىندەي كورىنەدى. اكەم دە سول توپىراقتان ءوسىپ-ءونىپ شىققان سوڭ بولسا كەرەك، اقكوڭىل، اشىق-جارقىن، قاشاندا كوتەرىڭكى كوڭىل-كۇيدە جۇرەتىن ادام ەدى. رەتى كەلگەندە ءازىل-قالجىڭىن ايتىپ، كۇلدىرىپ تە وتىراتىن. اكەمنىڭ اكەسى، ياعني اتامىز داۋلەتتى ادام بولعان ەكەن. داۋلەتتى بولۋىمەن قاتار ونەردى جاقسى باعالاعان، تاڭدى تاڭعا جالعاپ كۇي تارتاتىن، سونداي-اق جىراۋلىق ونەرى دە بولعان. وكىنىشكە قاراي، ومىردەن ەرتە قايتىپ، اكەم بالالار ۇيىندە ەرجەتىپتى. تاعدىردىڭ مۇنداي قيىندىقتارىنا تاپ بولۋى اكەمدى قايسارلىققا، تاباندىلىققا، تاربيەلەگەن.
قۇرمانعازى، دينا، تاتتىمبەت، سۇگىر، داۋلەتكەرەي سىندى كۇيشىلەردىڭ كۇيلەرىن جان دۇنيەسىمەن بەرىلىپ تارتاتىن. بۇكىل سانالى عۇمىرىن كۇي جولىنا ارناعان تۇلعا ەدى عوي. ءوزىنىڭ تاڭداعان ماماندىعىنا، كاسىبىنە ادال بولدى. وكىنىشكە قاراي، اكەمنىڭ وسكەن ورتاسى مەن جولداستارى تۋرالى كوپ ماعلۇمات ايتا المايمىن، سەبەبى كوبىنىڭ كوزى قايتقان. ءوزىم دە ونىڭ كەنجە قىزى بولعاندىقتان اكەمنىڭ جاس كۇنى تۋرالى، ات جالىن تارتىپ مىنگەن شاقتارى، ونەگەلى قىرلارى حاقىندا اكەمنىڭ كوزىن كورگەن نەمەسە ول كىسى تۋرالى عيبراتتى اڭگىمەلەر ەستىگەن جەرلەستەرىنەن، الىس-جاقىن اعايىندارىنان ەستىپ ءبىلىپ، حاباردار بولىپ جۇرەمىز. اكەمنىڭ وتباسىن قۇرىپ، شاڭىراق كوتەرگەننەن كەيىنگى ءومىر جولى تۋرالى ايتۋ مەن ءۇشىن ايقىنىراق. قالاي بولعاندا دا، ەل-جۇرتى، زامانداستارى قادىرلەگەن ارداقتى ازاماتتىڭ حالقىنىڭ اسىل پەرزەنتى بولىپ قالىپتاسۋىنا اتا-اناسىنان، وتباسىنان، اۋلەتىنەن العان ءتالىم-تاربيەسى اسەر ەتكەنى ءسوزسىز. ونىڭ بويىنداعى مىنەزى، قاراپايىمدىلىعى، دەگدارلىعى، ماقتانشاقتىقتان، مەنمەندىكتەن الىس تۇرۋى وسىنداي ويلارعا جەتەلەيدى. ادام ءوزىنىڭ تەگىنە تارتىپ تۋادى دەيدى عوي. سوعان قاراعاندا اكەمىزدىڭ تەكتىلىگى، وسكەن-ونگەن ورتاسى جاقسى بولعانى انىق.

ونەردەگى ارىپتەستەرى ورتاسىندا

ونەردەگى ارىپتەستەرى ورتاسىندا

– رۇستەمبەك اعامىزدىڭ جان-جارى، ياعني اناڭىز، وتباسى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
– انامىز گۇلساعيرا شىعىس ­قازاق­ستان وبلىسىنىڭ تۋماسى. انام دا ونەرگە جاقىن بولدى. وزىنە ءتان ادەمى داۋىسى بار ەدى، ءان سالاتىن. اكەم ەكەۋى ءتورت قىز ءسۇيدى. مەن ۇيدەگى ەڭ كەنجەسى بولسام، مەنەن ۇلكەندەرى ماقپال، گۇلجان، ءشامشىنۇر ەسىمدى قىزدار. ۇشەۋى دە قازىرگى تاڭدا باقيلىق بولىپ كەتتى. قۇدايعا شۇكىر، اكەمنىڭ ارتىندا 4 نەمەرە، 2 شوبەرە بار.
انامىزدان ەرتە ايىرىلدىق. ول كىسى مەنىڭ سەگىز ايلىعىمدا دۇنيە سالدى. انام قايتقان سوڭ ءبىز اكەمىزدەن ۇزاقتاي بەردىك. اكەم نە دەگەنمەن ەر ادام عوي. ونىڭ ۇستىنە ونەر ادامى بولعاندىقتان گاسترولدىك ىسساپارلارمەن رەسەي، قىتاي جانە تاعى باسقا ەلدەرگە ساپار شەگەتىن. ءبىز ساعىنىسىپ جۇرەتىنبىز.
– قىزمەت جولىندا ارالاس-قۇرالاس بولعان زامانداستارى، ارىپتەستەرى تۋرالى بىلە وتىرساق…
– اكەم ساحنادا كۇي تارتۋمەن قاتار ا.جۇبانوۆ اتىنداعى فيلارمونيادا سوليست بولىپ قىزمەت ىستەدى. بىرقاتار دارىندى دومبىراشىلاردى تاربيەلەدى. ولاردىڭ قاتارىندا ەلگە تانىمال رىسباي عابديەۆ، بوزداق ­رزاحانوۆ، ءازيدوللا ەسقاليەۆتەر بار. وزىنەن ءتالىم الىپ، ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىن بويلارىنا سىڭىرگەن جاقسى شاكىرتتەرى كوپ بولدى. كۇي ونەرىندەگى ءداستۇر ساباقتاستىعىن اكەلەرىمىز وسىلاي جالعادى عوي.
كەزىندە الماتى قالاسىنداعى تولەباەۆ پەن ايتەكە بي كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا ادەمى اللەياسى بار، تەك ارتيستەر تۇراتىن ادەمى ۇيلەر بولعان. مەن 1956 جىلى سول ۇيلەردىڭ بىرىندە تۋعانمىن. اكەمە سول جاقتان ءۇي الۋى­نا روزا باعلانوۆا كومەكتەسكەن ەكەن. اكەم، روزا باعلانوۆا، شاكەن ­ايمانوۆ، ءامينا ومىرزاقوۆا، نۇرعيسا تىلەنديەۆ، قارشىعا احمەدياروۆ ءبىر ورتادا جۇرگەن زامانداستار ەدى. ولار ونەردە ءبىر-بىرىنە قولداۋ كورسەتكەن اعالى-ءىنىلى، ارتيستەر قاۋىمى بولاتىن.
– سوڭىندا قالعان كۇي مۇرالارى قالاي ساقتالىپ ءجۇر؟
– اكەم كوپ جىلدار قۇرمانعازى كۇيلەرىن جيناقتاپ، حالىققا ورىندادى. ەلىمىزدىڭ «التىن قورىندا» ونىڭ دومبىرامەن ورىنداعان «جاستىق شاق»، «ىلمە» كۇيلەرى، ­ەۆگەني برۋسيلوۆسكيدىڭ «يسانىڭ جەلدىرمەسى»، دينا نۇرپەيىسوۆا، تاتتىمبەت كۇيلەرى ساقتاۋلى تۇر. كەيبىر اندەرى پاۆلودارداعى مۇراعاتتاردا، سونداعى ارحيۆتەردە ساقتالىپ، جارىققا شىقپاي جاتقانى بەلگىلى. ءالى دە ىزدەنۋ ۇستىندەمىز. الماتىداعى مۇراعاتتاردا ونىڭ داۋىسى ساقتالعانىمەن، قولىمىزعا تۇسپەدى. ۇيىمىزدە تەك سۋرەت، گازەت-جۋرنالدار. ول كەزدە بەينەروليك دەگەن بولماعان سوڭ قاعازداعى مۇرالارمەن شەكتەلەمىز، ارينە.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، اكەمىزگە «قازاق كسر-نىڭ حالىق ءارتيسى» اتاعى بەرىلگەن قۇجات كوپ جىلدار بويى ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ كەتىپ ەدى. اراعا 47 جىل سالىپ بارىپ، نەمەرە قىزى ارقىلى تابىلىپ وتىر. بۇل دا ءبىر ماڭىزدى جايت دەپ بىلەمىن. اكەمە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنان بەرىلگەن كوپتەگەن ماراپاتتار دا بولدى. ءوزى ولاردى جيناۋعا قىزىقپاسا كەرەك، كوبى ساقتالماي قالدى. وسى كۇنى قولى­مىزدا بار ماراپاتتاردى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ كەلەمىز.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اكەمىزدىڭ ءبىز ءۇشىن قالدىرعان بايلىعى ونىڭ كۇي ونەرى، ارحيۆتە ساقتالىپ قالعان داۋى­سى. دۇنيە جيناۋعا قىزىققان جوق، بار عۇمىرىن بۇتىندەي ونەر جولىنا ارنادى.

تۋىستارمەن بىرگە

تۋىستارمەن بىرگە

– بالالارىنا قانداي اقىل-كەڭەس­تە­رىن ايتۋشى ەدى؟ مىنەزى، بولمىسى قانداي ەدى؟
– ماقتانعانىم ەمەس، اكەم ءتۇر-كەلبەتى كەلىستى، كەڭ ماڭدايلى، سىمباتتى بولدى. ازامات دەسە، ازامات دەيتىندەي تۇلعا ەدى. كەز كەلگەن ىسكە اسا بايىپپەن قارايتىن، ءبىر نارسە ­تۋرالى جەڭىل-جەلپى ويلاعان كەزى بولعان ەمەس. قىزدارىنا ونەگەلى ءتالىم-تاربيە بەردى. مەنىڭ جانىمدا بولعاندا «جان بالاسىن الداۋشى بولما. ومىرگە سەن، ادامدارعا سەن. سەنىم كەرەك» دەپ ايتىپ وتىراتىن.
قازاقتا «كورەر جارىعى بار ەكەن» دەيتىن ءسوز بار عوي. سولاي بولسا كەرەك، اكەم ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا مايدان شەبىندە ءجۇرىپ نەمىستەردىڭ قۇرساۋىنا تۇسكەن ەكەن. دەسە دە، نەمىستەر دە ادام بالاسى، بۇلاردى قىرىپ سالماپتى، كۇشتەپ جۇمىسقا سالسا دا، اسىراسا كەرەك. سونداعى قىزىقتى ايتايىن، اكەم نەمىستەردى تاڭعالدىرۋمەن ءجۇرىپتى. قولدان دومبىرا جاساپ شىعىپتى دا، كۇيلەرىن ورىنداپتى. بۇل ونىڭ جيىرمادان ەندى عانا اسقان بوزبالا شاعى عوي. مەن اكەمنىڭ سول كەزدەگى باتىرلىعىنا، ونەرىنە، ىشكى رۋحاني كۇش-قايراتىنا ءالى كۇنگە دەيىن ءتانتى بولامىن. ءبىرتۋار دەپ وسىنداي ازاماتتاردى ايتسا كەرەك-اۋ. قانشاما تەپەرىشكە تۇسسە دە، باسىنا تۇسكەن قيىندىقتارعا مويىنسۇنباستان، ءتىپتى ەلەڭ قىلماستان، ۋايىمى جوق ادامداي كۇلىپ جۇرەتىن، ونەرگە ادال بولاتىن.
– بۇگىندە رۇستەمبەك وماروۆتىڭ ۇرپاقتارى نەمەن اينالىسادى، ونىڭ جولىن قۋعاندار بار ما؟ سونىمەن بىرگە رۇستەمبەك وماروۆ مۇراسىن جاڭعىرتۋ جوسپاردا بار ما؟ كۇيشى ەسىمىن ماڭگىلىك ەستە قالدىرۋ باعىتىندا نە جاسالدى؟
– وكىنىشكە قاراي، ءدال ونىڭ كۇيشىلىك ونەرىن ۇرپاقتارىنىڭ اراسىندا جالعاستىرعان ەشكىم بولماي تۇر. ءوزىم ديزاين-كوررەسپوندەنت قىزمەتىن اتقارامىن. بۇل دا ونەردىڭ ءبىر سالاسى عوي. باسقا ماماندىق يەسى بولسا دا، نەمەرەمىز سۋرەتتى جاقسى سالادى. وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر، اكەمىز ۇزاق جىلدار بويى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۇلت اسپاپتار وركەسترىندە جەمىستى قىزمەت ەتتى. بۇل ورايدا وركەستر باسشىلىعى مەن ۇجىمىنا ەرەكشە العىس ايتقىم كەلەدى. ولار رۇستەمبەك وماروۆ مۇراسىن جاڭعىرتۋ جولىنا ءمان بەرۋدە. وركەستردىڭ قازىرگى باسشىسىمىن دەپ ءوزىن تانىستىرعان نۇرعيسا مۇراتۇلى دەگەن ازامات مەنى اكەمىزگە قۇران باعىشتاۋ ساپارىنا ەرتىپ ءجۇردى.
1999 جىلى اكەمىزدىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويىن سالتاناتتى تۇردە اتاپ وتتىك. ول كەزدە جۇمىس بابىمەن قونىس اۋدارىپ، شىمكەنتتە تۇراتىنبىز. جاقسى دەڭگەيدە تويلاندى. قولداۋ كورسەتكەن ونەر ادامدارىنا كوپ راقمەت. بىلتىر، 2017 جىلى كوكتەم ايىندا بىرقاتار ازاماتتاردىڭ، ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ باستاما كوتەرۋىمەن پاۆلودار وبلىستىق ۇلت اسپاپتار وركەسترىنە رۇستەمبەك وماروۆتىڭ ەسىمى بەرىلگەندە قۋانىشىمىزدا شەك بولعان جوق. وسىعان وراي وبلىستىق وركەستردىڭ «جاستىق شاق» اتتى كونتسەرتى قويىلدى. «جاستىق شاق» دەگەن اكەمىزدىڭ ءتول تۋىندىسى بولاتىن. ونى وركەسترگە لايىقتاپ، تىڭدارمان نازارىنا ۇسىنعان اتالعان وركەستردىڭ ديريجەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ­مادە­نيەت قايراتكەرى، كۇيشى تالعات كارىموۆ دەيتىن ازامات. وسىنداي يگى شارالاردىڭ اتقارىلىپ جاتقانى ءۇشىن راقمەتتەن باسقا ايتارىمىز جوق. قازىر مەن دە جاس ەمەسپىن، الپىستى القىمدادىم. دەسە دە، اكەمنىڭ مۇراسىن ناسيحاتتاۋ، كەيىنگى ۇرپاقتارعا تانىتۋ جولىندا ەڭبەكتەنىپ كەلەمىز. كۇيشى ەسىمىن ارداقتاپ، باعالاي بىلەتىن حالقى، تىڭدارماندارى بارىن كورگەندە شارشاعانىڭدى دا ۇمىتىپ كەتەسىڭ.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!


ۇلمەكەن لەسبەكوۆا

"انا ءتىلى" گازەتى


 

 

 

پىكىرلەر