Qazaqtyń kúı ónerinde esimderi qurmetpen atalatyn tulǵalar az emes. Olar ózderiniń oryndaýshylyq mektebimen ǵasyrdan-ǵasyrǵa jalǵasyp kele jatqan kúı murasyn búgingi zamandarǵa jetkizip, amanattap ketken aǵa urpaq der edik. Qazaqtyń kúıshilik mektebi týraly sóz qozǵaǵanda kórnekti kúıshi, dáýlesker dombyrashy, Qazaq KSR-niń Halyq artısi Rústembek Omarovtyń esimi aıryqsha iltıpatpen atalatyny belgili. Rústembek Omarovtyń oryndaýyndaǵy halyq kúıi «Aqsaq qulan», Qurmanǵazynyń «Aqsaq kıik», «Jıma», «Mashına», «Qyzyl qaıyń», «Serper», Dınanyń «Baıjuma», Abyldyń «Naratý» tárizdi tamasha kúıleri áli kúnge deıin kúı tyńdarmandarynyń jadynda desek, qatelespegen bolar edik.
Rústembek Omarovtyń oryndaý mánerin akademık Ahmet Jubanov óte joǵary baǵalap, óziniń «Ǵasyrlar pernesi» atty eńbeginde: «Rústembek kúıdi «shegelep», shapshań, jaı keletin býyndarynyń bárin de tastaı túıip, ekpinin aýystyrmaıdy. Ortasha uzyndyqtaǵy saýsaqtarymen bir notany jaza baspaı, bárin de óz ornynda etip oryndaıdy. Aty alyp qashqan kisideı dombyrasynyń «tizginine» ıe bola almaıtyn keıbir dombyrashylardaı kúıdi basta alǵan ekpininen qýyp ketip, aıaǵynda keı jerlerinde súrinip qalatyn ádet Rústembekte bolmaıdy» dep jazǵan.
Qazaqstannyń halyq artısi, professor Qarshyǵa Ahmedııarov Rústembek Omarov týraly jazǵan esteliginde: «Rústem aǵanyń tartqan kúıleriniń ishki-syrtqy qurylysy, dınamıkasy kúı janryna laıyqty, bilimdi mýzykantqa saı qubylys bolatyn. Mysaly, Dınanyń «Baıjuma» kúıin tek R.Omarovtyń oryndaýynda ǵana estı alamyz. Al Dına sheshemniń oryndaýynda esh arhıvte joq. Sonda sheshemniń tartqanyn ózinshe damytyp, kúrdeli shyǵarma retinde qalyptastyrǵan R.Omarov dese bolady. Osyndaı dástúr jalǵastyrǵan oryndaýshylar tarıhta kóp emes, sonyń biri Rýsahań. Men ózim de Rústem aǵadan soń orkestrdiń bas dombyrashysy bolǵanymdy maqtan tutamyn. Rýsahań kóp sóılep, syryn eshkimge shashpaıtyn, kúı tartqanda dybysqa óte mán beretin, sahnaǵa shyqqanda tyńdaýshysyn sol dybys sazymen, boıaýymen ózine baýrap alatyn qaǵysymen qatar qazaqtyń barlyq kúıshilik mektepterin barynsha meńgergen kúıshi bolatyn. Ózi Arqada týyp-ósse de, Oqap Qabıǵojınnyń shákirti boldy jáne Dınanyń, Murat Óskenbaevtyń qolynan kúı alǵan dombyrashy» dep baǵa bergen.
Osy oraıda biz búgin Rústembek Omarovtyń qyzy Qarlyǵash Omarovamen ákesi jaıynda suhbat qurýdy jón kórdik.
– Qarlyǵash apaı, qazaqtyń kúı ónerinde Rústembek Omarovtyń orny erekshe ekeni belgili. Qurmanǵazy, Dınanyń kúıshilik mektepterin keıingi izbasarlarǵa jetkizgen dombyrashynyń ósip-óngen ortasy, týǵan jeri týraly aıtyp berseńiz.
– Ákem Pavlodar oblysy Lebıaji aýdany Sharbaqty aýylynda dúnıege kelgen. Biz Almatyda týyp-óssek te, Pavlodar óńiri bizdiń janymyzǵa óte jaqyn, adamdarynan bir tazalyq lebi esetindeı kórinedi. Ákem de sol topyraqtan ósip-ónip shyqqan soń bolsa kerek, aqkóńil, ashyq-jarqyn, qashanda kóterińki kóńil-kúıde júretin adam edi. Reti kelgende ázil-qaljyńyn aıtyp, kúldirip te otyratyn. Ákemniń ákesi, ıaǵnı atamyz dáýletti adam bolǵan eken. Dáýletti bolýymen qatar ónerdi jaqsy baǵalaǵan, tańdy tańǵa jalǵap kúı tartatyn, sondaı-aq jyraýlyq óneri de bolǵan. Ókinishke qaraı, ómirden erte qaıtyp, ákem balalar úıinde erjetipti. Taǵdyrdyń mundaı qıyndyqtaryna tap bolýy ákemdi qaısarlyqqa, tabandylyqqa, tárbıelegen.
Qurmanǵazy, Dına, Táttimbet, Súgir, Dáýletkereı syndy kúıshilerdiń kúılerin jan dúnıesimen berilip tartatyn. Búkil sanaly ǵumyryn kúı jolyna arnaǵan tulǵa edi ǵoı. Óziniń tańdaǵan mamandyǵyna, kásibine adal boldy. Ókinishke qaraı, ákemniń ósken ortasy men joldastary týraly kóp maǵlumat aıta almaımyn, sebebi kóbiniń kózi qaıtqan. Ózim de onyń kenje qyzy bolǵandyqtan ákemniń jas kúni týraly, at jalyn tartyp mingen shaqtary, ónegeli qyrlary haqynda ákemniń kózin kórgen nemese ol kisi týraly ǵıbratty áńgimeler estigen jerlesterinen, alys-jaqyn aǵaıyndarynan estip bilip, habardar bolyp júremiz. Ákemniń otbasyn quryp, shańyraq kótergennen keıingi ómir joly týraly aıtý men úshin aıqynyraq. Qalaı bolǵanda da, el-jurty, zamandastary qadirlegen ardaqty azamattyń halqynyń asyl perzenti bolyp qalyptasýyna ata-anasynan, otbasynan, áýletinen alǵan tálim-tárbıesi áser etkeni sózsiz. Onyń boıyndaǵy minezi, qarapaıymdylyǵy, degdarlyǵy, maqtanshaqtyqtan, menmendikten alys turýy osyndaı oılarǵa jeteleıdi. Adam óziniń tegine tartyp týady deıdi ǵoı. Soǵan qaraǵanda ákemizdiń tektiligi, ósken-óngen ortasy jaqsy bolǵany anyq.
– Rústembek aǵamyzdyń jan-jary, ıaǵnı anańyz, otbasy týraly aıtyp berseńiz.
– Anamyz Gúlsaǵıra Shyǵys Qazaqstan oblysynyń týmasy. Anam da ónerge jaqyn boldy. Ózine tán ádemi daýysy bar edi, án salatyn. Ákem ekeýi tórt qyz súıdi. Men úıdegi eń kenjesi bolsam, menen úlkenderi Maqpal, Gúljan, Shámshinur esimdi qyzdar. Úsheýi de qazirgi tańda baqılyq bolyp ketti. Qudaıǵa shúkir, ákemniń artynda 4 nemere, 2 shóbere bar.
Anamyzdan erte aıyryldyq. Ol kisi meniń segiz aılyǵymda dúnıe saldy. Anam qaıtqan soń biz ákemizden uzaqtaı berdik. Ákem ne degenmen er adam ǵoı. Onyń ústine óner adamy bolǵandyqtan gastroldik issaparlarmen Reseı, Qytaı jáne taǵy basqa elderge sapar shegetin. Biz saǵynysyp júretinbiz.
– Qyzmet jolynda aralas-quralas bolǵan zamandastary, áriptesteri týraly bile otyrsaq…
– Ákem sahnada kúı tartýmen qatar A.Jubanov atyndaǵy fılarmonııada solıst bolyp qyzmet istedi. Birqatar daryndy dombyrashylardy tárbıeledi. Olardyń qatarynda elge tanymal Rysbaı Ǵabdıev, Bozdaq Rzahanov, Ázıdolla Esqalıevter bar. Ózinen tálim alyp, oryndaýshylyq sheberligin boılaryna sińirgen jaqsy shákirtteri kóp boldy. Kúı ónerindegi dástúr sabaqtastyǵyn ákelerimiz osylaı jalǵady ǵoı.
Kezinde Almaty qalasyndaǵy Tólebaev pen Áıteke bı kóshesiniń qıylysynda ádemi alleıasy bar, tek artıster turatyn ádemi úıler bolǵan. Men 1956 jyly sol úılerdiń birinde týǵanmyn. Ákeme sol jaqtan úı alýyna Roza Baǵlanova kómektesken eken. Ákem, Roza Baǵlanova, Sháken Aımanov, Ámına Ómirzaqova, Nurǵısa Tilendıev, Qarshyǵa Ahmedııarov bir ortada júrgen zamandastar edi. Olar ónerde bir-birine qoldaý kórsetken aǵaly-inili, artıster qaýymy bolatyn.
– Sońynda qalǵan kúı muralary qalaı saqtalyp júr?
– Ákem kóp jyldar Qurmanǵazy kúılerin jınaqtap, halyqqa oryndady. Elimizdiń «Altyn qorynda» onyń dombyramen oryndaǵan «Jastyq shaq», «Ilme» kúıleri, Evgenıı Brýsılovskııdiń «Isanyń jeldirmesi», Dına Nurpeıisova, Táttimbet kúıleri saqtaýly tur. Keıbir ánderi Pavlodardaǵy muraǵattarda, sondaǵy arhıvterde saqtalyp, jaryqqa shyqpaı jatqany belgili. Áli de izdený ústindemiz. Almatydaǵy muraǵattarda onyń daýysy saqtalǵanymen, qolymyzǵa túspedi. Úıimizde tek sýret, gazet-jýrnaldar. Ol kezde beınerolık degen bolmaǵan soń qaǵazdaǵy muralarmen shektelemiz, árıne.
Taǵy bir aıta keterligi, ákemizge «Qazaq KSR-nyń Halyq artısi» ataǵy berilgen qujat kóp jyldar boıy iz-túzsiz joǵalyp ketip edi. Araǵa 47 jyl salyp baryp, nemere qyzy arqyly tabylyp otyr. Bul da bir mańyzdy jaıt dep bilemin. Ákeme Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesi Prezıdıýmynan berilgen kóptegen marapattar da boldy. Ózi olardy jınaýǵa qyzyqpasa kerek, kóbi saqtalmaı qaldy. Osy kúni qolymyzda bar marapattardy kózimizdiń qarashyǵyndaı saqtap kelemiz.
Bir sózben aıtqanda, ákemizdiń biz úshin qaldyrǵan baılyǵy onyń kúı óneri, arhıvte saqtalyp qalǵan daýysy. Dúnıe jınaýǵa qyzyqqan joq, bar ǵumyryn bútindeı óner jolyna arnady.
– Balalaryna qandaı aqyl-keńesterin aıtýshy edi? Minezi, bolmysy qandaı edi?
– Maqtanǵanym emes, ákem túr-kelbeti kelisti, keń mańdaıly, symbatty boldy. Azamat dese, azamat deıtindeı tulǵa edi. Kez kelgen iske asa baıyppen qaraıtyn, bir nárse týraly jeńil-jelpi oılaǵan kezi bolǵan emes. Qyzdaryna ónegeli tálim-tárbıe berdi. Meniń janymda bolǵanda «Jan balasyn aldaýshy bolma. Ómirge sen, adamdarǵa sen. Senim kerek» dep aıtyp otyratyn.
Qazaqta «Kórer jaryǵy bar eken» deıtin sóz bar ǵoı. Solaı bolsa kerek, ákem Uly Otan soǵysy jyldarynda maıdan shebinde júrip nemisterdiń qursaýyna túsken eken. Dese de, nemister de adam balasy, bulardy qyryp salmapty, kúshtep jumysqa salsa da, asyrasa kerek. Sondaǵy qyzyqty aıtaıyn, ákem nemisterdi tańǵaldyrýmen júripti. Qoldan dombyra jasap shyǵypty da, kúılerin oryndapty. Bul onyń jıyrmadan endi ǵana asqan bozbala shaǵy ǵoı. Men ákemniń sol kezdegi batyrlyǵyna, ónerine, ishki rýhanı kúsh-qaıratyna áli kúnge deıin tánti bolamyn. Birtýar dep osyndaı azamattardy aıtsa kerek-aý. Qanshama teperishke tússe de, basyna túsken qıyndyqtarǵa moıynsunbastan, tipti eleń qylmastan, ýaıymy joq adamdaı kúlip júretin, ónerge adal bolatyn.
– Búginde Rústembek Omarovtyń urpaqtary nemen aınalysady, onyń jolyn qýǵandar bar ma? Sonymen birge Rústembek Omarov murasyn jańǵyrtý josparda bar ma? Kúıshi esimin máńgilik este qaldyrý baǵytynda ne jasaldy?
– Ókinishke qaraı, dál onyń kúıshilik ónerin urpaqtarynyń arasynda jalǵastyrǵan eshkim bolmaı tur. Ózim dızaın-korrespondent qyzmetin atqaramyn. Bul da ónerdiń bir salasy ǵoı. Basqa mamandyq ıesi bolsa da, nemeremiz sýretti jaqsy salady. Ózderińiz jaqsy bilesizder, ákemiz uzaq jyldar boıy Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq memlekettik ult aspaptar orkestrinde jemisti qyzmet etti. Bul oraıda orkestr basshylyǵy men ujymyna erekshe alǵys aıtqym keledi. Olar Rústembek Omarov murasyn jańǵyrtý jolyna mán berýde. Orkestrdiń qazirgi basshysymyn dep ózin tanystyrǵan Nurǵısa Muratuly degen azamat meni ákemizge quran baǵyshtaý saparyna ertip júrdi.
1999 jyly ákemizdiń 80 jyldyq mereıtoıyn saltanatty túrde atap óttik. Ol kezde jumys babymen qonys aýdaryp, Shymkentte turatynbyz. Jaqsy deńgeıde toılandy. Qoldaý kórsetken óner adamdaryna kóp raqmet. Byltyr, 2017 jyly kóktem aıynda birqatar azamattardyń, óner qaıratkerleriniń bastama kóterýimen Pavlodar oblystyq ult aspaptar orkestrine Rústembek Omarovtyń esimi berilgende qýanyshymyzda shek bolǵan joq. Osyǵan oraı oblystyq orkestrdiń «Jastyq shaq» atty konerti qoıyldy. «Jastyq shaq» degen ákemizdiń tól týyndysy bolatyn. Ony orkestrge laıyqtap, tyńdarman nazaryna usynǵan atalǵan orkestrdiń dırıjeri, Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet qaıratkeri, kúıshi Talǵat Kárimov deıtin azamat. Osyndaı ıgi sharalardyń atqarylyp jatqany úshin raqmetten basqa aıtarymyz joq. Qazir men de jas emespin, alpysty alqymdadym. Dese de, ákemniń murasyn nasıhattaý, keıingi urpaqtarǵa tanytý jolynda eńbektenip kelemiz. Kúıshi esimin ardaqtap, baǵalaı biletin halqy, tyńdarmandary baryn kórgende sharshaǵanyńdy da umytyp ketesiń.
– Áńgimeńizge raqmet!
ULMEKEN LESBEKOVA
"Ana tili" gazeti
