تاۋەلسىزدىك العان 30 جىل ىشىندە جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس مەملەكەت تاراپىنان قارقىندى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ەل ساياساتىنىڭ نەگىزگى ۇستانىمى دا وسى. سوندىقتان بۇل باعىتتا جىل سايىن مەملەكەتتىك باعدارلامالار جاندانىپ، سالالىق ماماندارعا ناقتى تاپسىرمالار جۇكتەلۋدە. اتاپ ايتقاندا، «كەدەيلىك جانە جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس»، «وڭىرلەردى دامىتۋ»، «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى»، «نۇرلى جول»، «ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ»، «ديپلوممەن اۋىلعا»، «جاستار پراكتيكاسى» سەكىلدى باعدارلامالار جۇيەلى جۇزەگە اسىپ، جىل ساناپ جۇمىسسىزدار سانى ازايىپ كەلەدى.
ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلى ىشىندە شىمكەنت قالاسىندا جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىن شەشۋدە مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناتيجەسىندە جاقسى كورسەتكىشتەرگە قول جەتتى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، 2011 جىلى شاھاردا 1941 ازاماتقا جۇمىس ۇسىنىلعان. ال 2020 جىلى 39 623 ازامات جۇمىسپەن قامتىلىپ، بۇل كورسەتكىش 20,4 ەسەگە كوبەيدى. 2021 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان بەرى قالادا 16 768 ادام مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ شاراپاتىن كورىپ، جۇمىس تاپقان. تاعى ءبىر دەرەك، شىمكەنتتە 2013 جىلى 60 تۇراقتى جۇمىس ورنى قۇرىلسا، 2021 جىلدىڭ قاڭتار ايىنان بۇگىنگى كۇنگە دەيىن 3599 جاڭا تۇراقتى جۇمىس ورنى اشىلىپ، 60 ەسەگە كوبەيگەن.
بۇگىنگى تاڭدا ءۇشىنشى مەگاپوليستە الەۋمەتتىك سالا تولىققاندى تسيفرلى جۇيەگە ءوتتى. بۇل باعىتتاعى كەز كەلگەن قىزمەت كورسەتۋ ەلەكتروندى تۇردە جۇزەگە اسادى. سونىڭ ىشىندە جۇمىس ىزدەگەن ازاماتتار بۇرىنعىداي تابانىنان توزبايدى، پورتال ارقىلى قاي مەكەمەدە بوس ورىن بار ەكەنىن كورىپ وتىرادى.
– جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ باسقارماسى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ، الەۋمەتتىك قورعاۋ، ارناۋلى الەۋمەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ جانە ازاماتتىق حال اكتىلەرىن تىركەۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرادى. باسقارما تاراپىنان كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ 26 ءتۇرى اۆتوماتتاندىرىلعان. ياعني، كەز-كەلگەن ادام «Egov» پورتالى ارقىلى وزىنە كەرەك قىزمەت ءتۇرىن ەلەكتروندى تۇردە الا الادى. ونىڭ ىشىنە ازاماتتىق حال اكتىلەر بويىنشا قىزمەتتەر، جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلۋ، قانداس مارتەبەسىن بەرۋ جانە تاعى باسقالارى كىرەدى. سونىمەن قاتار، باسقارماعا قاراستى «جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى» حالىققا قىزمەتتى «Open Space» فورماتىندا كورسەتەدى، – دەيدى قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى بالمارجان ناربەكوۆا.
تاريحقا شەگىنىس جاساساق، 1990 جىلدارداعى ەلدەگى ەكونوميكالىق داعدارىس شىمكەنتتىڭ دە ءوندىرىس ورىندارىنىڭ تۇرالاتقانى ءمالىم. جاپپاي ءوندىرىس ورىندارى جابىلىپ، جۇمىسسىزدىق جايلاپ، بۇل حالىقتىڭ كۇنكورىسىنىڭ ناشارلاۋىنا اكەلىپ سوقتى. ەڭ قيىن كەزەڭدە حالىققا كاسىپپەن اينالىسىپ، ناپاقا تابۋ تىعىرىقتان شىعاتىن جالعىز جول بولدى.
جاس تا تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ الدىندا ونەركاسىپ سالاسىن قايتا قۇرىپ، ىشكى جانە حالىقارالىق نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى ءونىم شىعاراتىن، ەكونوميكالىق تۇرعىدا ءتيىمدى سالاعا اينالدىرۋ مىندەتى تۇردى. مۇنداي كۇردەلى مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋعا كەيىنگى ون جىلدىقتا قابىلدانعان رەفورمالار ءوز ىقپالىن تيگىزدى. 2000 جىلدان باستاپ قازاقستان ەكونوميكالىق ورلەۋ جولىنا ءتۇستi. «2000-2002 جىلدارى كەدەيلىكپەن جانە جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس» جونىندەگى باعدارلاما قابىلدانىپ، اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلى ىشىندە ەلدەگى جۇمىسسىزدىق تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى ن.نازارباەۆ جانە مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆتىڭ تاپسىرماسىمەن مەملەكەتتىك باعدارلامالار ارقىلى شەشىلۋدە.
بيىل ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان «ەڭبەك» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ءتورتىنشى جىلىنا قادام باستىق. باعدارلامانىڭ ماقساتى – ەڭبەك نارىعىندا سۇرانىسقا يە ماماندار سانىن ارتتىرۋ، شاعىن نەسيە بەرۋ ارقىلى اۋىل جانە قالا تۇرعىندارىن ءوزىن ءوزى جۇمىسپەن قامتۋعا ىنتالاندىرۋ.
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، وتكەن جىلى 1,4 ملن-نان استام وتانداسىمىز جۇمىسپەن قامتۋ شارالارىنا تارتىلدى. ونىڭ 783 مىڭى تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاستى. ءسويتىپ، جىل سوڭىندا ەلدەگى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4,9 پايىزدى قۇرادى. 649 مىڭ ادام باعدارلاما قاتىسۋشىسى بولسا، ۇشتەن بىرىنەن كوبى – جاستار. 43 پايىزى – ايەلدەر. 319 مىڭ ادام تۇراقتى، ال 210 مىڭ ادام سۋبسيديالانعان جۇمىسپەن قامتىلعان. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ىشىندە ايقىن مىندەتتەر كوزدەلگەن جۇيەلى جوبانىڭ شاراپاتىن شىمكەنتتىكتەر دە سەزىنىپ كەلەدى. باعدارلاما ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىگى بولماعان جاستاردىڭ تەگىن وقۋىنا، كاسىبي كۋرستاردان وتۋىنە، ماماندىق بويىنشا تاجىريبە جەتىلدىرۋىنە جول اشتى.
قالالىق حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى ماماندارىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، جىل باسىنان بەرى 16 مىڭنان استام ادام الەۋمەتتىك شارالارمەن قامتىلسا، 5177 ادام تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاستى. ەكى مىڭعا جۋىق تۇلەك جاستار تاجىريبەسى بويىنشا، 2832 ادام قوعامدىق جۇمىسقا جولداما الىپ، 260 جۇمىسسىز ازامات الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىنان جۇمىس تاپتى. شارۋاسىن دوڭگەلەتكىسى كەلگەن 41 شىمكەنتتىك شاعىن نەسيە، 584 ادام قايتارىمسىز مەملەكەتتىك گرانتقا قول جەتكىزدى. 1900 ازامات «باستاۋ بيزنەس» جوباسى بويىنشا وقۋعا جولداندى.
مەملەكەت ۇسىنعان مۇمكىندىكتى ءتيىمدى پايدالانعان كاسىپكەردىڭ ءبىرى – گۇلجازيرا رىسقۇلوۆا. ءۇش اپتالىق كۋرستان وتكەن ول 200 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندەگى مەملەكەتتىك گرانتتى يەلەنىپ، جيھاز شىعارۋ كاسىبىن جولعا قويدى. ءتورت بالا تاربيەلەپ وتىرعانىنا قاراماستان ءىسىن ىلگەرىلۋگە ۇلگەرىپ ءجۇر.
– گرانت ەسەبىنەن قۇرال-جابدىق ساتىپ الىپ، ارنايى تسەح اشتىق. شۇكىر، تاپسىرىس تولاستاعان ەمەس. سۇرانىسقا سايكەس ءتۇرلى ۇلگىدەگى جيھاز شىعارامىز. مۇنىمەن توقتاپ قالماي، شەبەرحانا قۇرۋ ويدا بار، – دەيدى «باستاۋ بيزنەس» جوباسىنىڭ تۇلەگى.
اتالعان باعدارلاما اياسىندا بىلتىر كەيىپكەرىمىز سياقتى 4828 ادام قايتارىمسىز گرانت الدى. كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىنە وقىتاتىن جوباعا 2820 ادامعا جولداما بەرىلدى. مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى بيىل دا قارقىندى جالعاسىن تاپتى.
ال قىسقا مەرزىمدى كاسىپتىك وقۋعا وسى جىلى 2500 شىمكەنتتىكتى باعىتتاۋ جوسپارلاندى. ول – ارنايى ءبىلىمى جوق نەمەسە بىلىكتىلىگىن جوعالتقان جاندار ءۇشىن تاپتىرماس مۇمكىندىك. وسى ورايدا 30-دان استام ماماندىق تىزبەسى بەكىتىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا ديزاينەر، كونديتەر، تىگىنشى، اۆتوەلەكترشى، تاس قالاۋشى، كران ءماشينيسى، ۆيزاجيست، شاشتاراز شەبەرى، اسپاز جانە تاعى باسقالار بار. وقۋعا تارتىلعاندارعا اي سايىن 17 مىڭ تەڭگە مولشەرىندە ستيپەنديا تولەنەدى.
ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك، مەگاپوليس حالقىنىڭ 239 مىڭنان استامى – جاستار. قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى ارقىلى بۇگىندە مىڭنان استام باعدارلاما قاتىسۋشىسىنا جولداما بەرىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا مەدبيكە، فەلدشەر، ەكونوميست، قارجىگەر، بۋحگالتەر، ءتىس دارىگەرى، كاداستر، تەحنيك ماماندار بار. جىل سوڭىنا دەيىن 2500 جاستى جۇمىسپەن قامتۋ جوسپارلانىپ وتىر. ول ءۇشىن تىلەك ءبىلدىرۋشى enbek.kz پورتالىندا ەلەكتروندى تسيفرلى قولتاڭبا ارقىلى جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار تۇرعىلىقتى مەكەنجايىنداعى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا بارا الادى.
– كەيبىر جاستار ديپلوم العاسىن ماماندىعى بويىنشا جۇمىس تاپپاي، ۋاقىت جوعالتادى. جۇمىس تاجىريبەسىن جيناۋ ءۇشىن مەملەكەت 6 ايلىق «جاستار تاجىريبەسىن» ۇيىمداستىرادى. ول باعدارلاما ماماندىعى بويىنشا تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك، ورتا بىلىمنەن كەيىنگى، جوعارى، جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارىن ىسكە اسىراتىن ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن بىتىرگەنىنە 3 جىل تولعان جانە 29 جاستان اسپاعان جۇمىسسىز تۇلەكتەرگە ارنالعان. بيىلعى جالاقى مولشەرى 25 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش شاماسىندا. بۇل دەگەنىڭىز – 72 مىڭ تەڭگە، – دەيدى قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى سۇڭعات ابدۋللاەۆ.
شىمكەنتتە جۋىردا «العاشقى جۇمىس ورنى» جوباسى باستالدى. جوبا شارتىنا سايكەس جۇمىس بەرۋشى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىمەن جوعارعى وقۋ ورنى نەمەسە كوللەدج تۇلەگىن 2 جىلعا جۇمىسقا ورنالاستىرۋ تۋرالى شارت جاساسادى. ەكولوگيالىق ۇستەمەاقى تولەمىن قوسپاعاندا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن سۋبسيديالاۋدىڭ ءبىر ايداعى مولشەرى 20 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە تەڭ. جۇمىس بەرۋشى جۇمىس كولەمى مەن كۇردەلىلىگىنە قاراي قاجەتىنشە ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن قوسىمشا ۇستەمەاقى بەلگىلەيدى. ەڭبەكاقىنىڭ العاشقى بىرجىلدىق بولىگىن مەملەكەت سۋبسيديالايدى. قازىرگى تاڭدا 50-گە جۋىق جاس باعدارلاما اياسىندا قالا اۋماعىنداعى مەكەمەلەر مەن كاسىپورىنداردا جۇمىسقا ورنالاستىرىلدى.
جالپى، شىمكەنتتە 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاما جۇيەلى جۇزەگە اسىرىلۋدا. رەسمي مالىمەتتەردەن تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاسۋشىلار قاتارىنىڭ ارتقانىن بايقايمىز. شاعىن نەسيە الىپ، كاسىبىن ورگە دومالاتامىن دەۋشىلەرگە دە قولبايلاۋ جوق. مەملەكەت تۇرعىنداردى ناتيجەلى جۇمىسقا تارتۋعا، ولاردىڭ جەكە ءىس باستاۋىنا نەمەسە جاڭا ماماندىق يگەرىپ، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابۋىنا بارىنشا جاعداي جاساۋدا. مىسالى، ەلەكتروندى ەڭبەك بيرجاسىنىڭ قولدانىسقا ەنگىزىلۋى جۇمىس بەرۋشىلەر مەن جۇمىس ىزدەۋشىلەر اراسىنداعى بايلانىستى جەڭىلدەتە ءتۇستى. جۇمىس بەرۋشىلەر جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىنىڭ كومەگىنسىز-اق enbek.kz پورتالىنا كىرۋ ارقىلى كادر تاڭداي الادى. ال جۇمىس ىزدەۋشىلەر پورتالعا تەگىن تىركەلەدى. سايتتان ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن وڭىرىندەگى، قالاسىنداعى، بوس جۇمىس ورنىن كورۋگە بولادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇرىن ايلاپ ىزدەيتىن جۇمىس ورنىن ەندى ەكى اپتا ىشىندە تابۋعا مۇمكىندىك بار.
– باعدارلامانىڭ تاعى ءبىر ءتيىمدى تۇسى – مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتار دا نازاردان شەت قالعان ەمەس. ولار قوعامدىق بىرلەستىكتەردە بەلسەندىلىگىمەن كوزگە ءتۇسىپ ءجۇر. قيىن جاعدايعا تۇسكەن ازاماتتار، سول سياقتى، جازاسىن وتەپ كەلگەندەر دە ءبىزدىڭ كومەگىمىزگە جۇگىنىپ، وزدەرىن قوعام مۇشەسى رەتىندە ساناۋىنا تولىق جاعداي جاسالۋدا. سونىمەن قاتار، Instagram جانە Facebook الەۋمەتتىك جەلىلەرىندەگى رەسمي پاراقشالارىمىزدا قالا تۇرعىندارىنا ۇدايى پايدالى اقپارات ۇسىنىپ كەلەمىز، – دەيدى سۇڭعات ابدۋللاەۆ.
كەز كەلگەن مەملەكەتتەگى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىنىڭ بەلەڭ الۋى قوعامعا قاۋىپتى. ويتكەنى ول – كەدەيشىلىك دەڭگەيىنىڭ ارتۋىنا تۇرتكى بولاتىن باستى سەبەپ. ال حالقىن كەدەيلىك جايلاعان ەلدىڭ ەرتەڭى بۇلىڭعىر. سول سەبەپتى مەملەكەتىمىز ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەلى بەرى جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋدى ساياساتتىڭ باسىم باعىتى رەتىندە قاراستىرىپ، ءسات سايىن ءتۇرلى باعدارلامالاردى قولعا الىپ، ونىڭ جۇيەلى جۇزەگە اسىرىلۋىنا كۇش سالىپ كەلەدى.
الەم ەلدەرىن سىناققا العان پاندەميا كەزىندە قازاقستان ۇكىمەتى وسىنداي سىن-قاتەرگە جاۋاپ رەتىندە «جۇمىسپەن قامتۋدىڭ 2020-2021 جىلدارعا ارنالعان» جول كارتاسىن ازىرلەدى. ول بويىنشا ەلىمىزدىڭ ءار ايماقتارىندا ينفراقۇرىلىم، ينجەنەرلىك-كولىك نىساندارىن جوندەۋ، اباتتاندىرۋ شارۋاسىنا مەيلىنشە كوپ جۇمىس كۇشىن قاجەت ەتەتىن وبەكتىلەر انىقتالىپ، جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارى ارقىلى جالاقى مولشەرى بەكىتىلدى. بۇل، اسىرەسە، قالادا جۇمىستان قىسقارىپ قالعان نەمەسە ورنالاسا الماعان جاستاردىڭ ءوز وڭىرلەرىنە بارىپ قىزمەت جاساۋىنا ىقپال ەتتى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى مالىمدەگەندەي، باعدارلاما اياسىندا وتكەن جىلى 239 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلدى. ونى ورىنداۋعا 2 ملرد 400 ملن اقش دوللارى ءبولىندى. جۇمىسپەن قامتۋ شارالارى بيىل 1 ملن 200 مىڭ ادامعا شاراپاتىن تيگىزەدى دەپ كۇتىلۋدە.
جالپى ايتقاندا، 2017 جىلى ەكپىن العان «ەڭبەك» باعدارلاماسى وسى ۋاقىت ارالىعىندا ەل يگىلىگىنە اينالىپ ۇلگەردى. وردالى وتىز جىلدى ارتتا قالدىرعان مەملەكەتتىڭ قولداۋ شارالارىنا شىمكەنتتىكتەر دە ءبىر كىسىدەي اتسالىسىپ، بەلسەندىلىك تانىتىپ ءجۇر. جۇيەلى جوبالاردىڭ قاي-قايسىسى دا قازىرگىدەي داعدارىس جاعدايىندا ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتىپ، حالىقتى ەڭبەكپەن قامتۋعا جانە جۇمىسسىزدار سانىنىڭ كەمۋىنە وڭ ىقپال ەتەدى.
قۇتتىبيكە نۇرعابىل
