ۇلتتىق كىتاپحانادا ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا الاش اۆتونومياسىنىڭ 100 جىلدىعىنا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. جيىندى ۇلتتىق كىتاپحانا، «كوشپەندىلەر اتامۇراسى» حالىقارالىق قوعامدىق قورى، «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى، حالىقارالىق ادام ينستيتۋتى، اباي اتىنداعى قازۇپۋ ۇيىمداستىردى.
شاراعا الاشتانۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مامبەت قويگەلدى، ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى الاشتانۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى سۇلتان-حان اققۇلى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ايگۇل ىسماقوۆا، «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىنىڭ ديرەكتورى ارمان اۋباكىر جانە باق باسشىلارى قاتىستى.
دوڭگەلەك ۇستەلدى تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور بولات ساعيدوللاۇلى جۇرگىزدى. جيىندا الاشتانۋشى عالىمدار الاشتىڭ ارعى-بەرگى تاريحىنا قاتىستى تاريحي دەرەكتەرگە مۇقيات قاراۋ كەرەكتىگىن باسا ايتتى. ماسەلەن، ءاليحانتانۋشى سۇلتان-حان اققۇلى: «13 جەلتوقسان – الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ جاساقتالعان كۇنى. بيىل الاش اۆتونوميالى مەملەكەتىنىڭ 100 جىلدىعىن تويلادىق. كەيىنگى كەزدەرى الاش پارتياسى، الاش قوزعالىسى، الاش اۆتونومياسى دەگەن اتاۋلاردى جالپىلاما بىلسە دە، ونىڭ يدەياسىنىڭ ءتۇپ-توركىنىن، تۇپكى ماقساتىن تۇسىنبەي ايتىپ، جازاتىندار كوبەيدى. الاش پارتياسى، الاش قوزعالىسى – الاش ۇلتتىق-دەموكراتيالىق، پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ جولىنداعى قادامدار ەدى. مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان تۋرالى «قازاق جەرىنىڭ جوقشىسى» اتتى ءۇش تىلدە مونوگرافيالىق ەڭبەك جارىق كوردى. بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، شەكاراسىن بەلگىلەپ، شەگەلەپ كەتكەن الاش قايراتكەرلەرى ەكەنىن مويىنداۋعا ءتيىسپىز. ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۇراسىن جيناقتاعان «ءتىل – تانىم» كىتابى – قۇندى مۇرا. بۇرىن الاش يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋدا قازاق بايلارىنىڭ ەرەكشە قولداۋ كورسەتكەنى تاريحتان بەلگىلى. بۇگىنگى كۇندە الاشتانۋعا قارجىلاي قولداۋ ءبىلدىرىپ، قايراتكەرلەردىڭ ەڭبەگىن جارىققا شىعارۋعا دەمەۋشىلىك جاساپ جۇرگەن جاۋعاشتى نابيەۆتىڭ ەڭبەگى ەرەكشە»، – دەدى. الاشتانۋشى مامبەت قويگەلدى بيىل الاشوردانىڭ 100 جىلدىعى اياسىندا وتكىزىلىپ جاتقان ءىس-شارالاردا تاريحي قاتەلىكتەرگە جول بەرمەۋ كەرەكتىگىن باسا ايتتى. ول: «الاش تاريحىنا قاتىستى كينو، كوركەم شىعارما جازعاندا، ساحنالاعاندا ارحيۆ دەرەكتەرىنە سۇيەنگەن ابزال. ناسيحاتتاعاندا كوپە-كورنەۋ ءمالىمەتتەردى قولدانۋ – تاريحقا قيانات. مىسالى، كۇنى كەشە تەاتردان ەرسايىن تولەۋبايدىڭ «الاشتىڭ ءاليحانى» سپەكتاكلىن ارنايى بارىپ كوردىم. ءبىز مەملەكەتىمىزدى نىعايتامىز، بىرلىگى بەكەم ەل بولامىز دەسەك، تاريحي تۇلعالاردى بىرىنە-ءبىرىن قارسى قويۋدى توقتاۋىمىز كەرەك. سپەكتاكلدە ءاليحان بوكەيحان، احمەت بايتۇرسىنۇلى بار، ءمىرجاقىپ دۋلاتۇلى مۇلدەم جوق. ءبىر تۇلعانى اسپانداتىپ، ەكىنشى تۇلعانى تومەندەتۋدىڭ قاجەتى قانشا ەدى؟ ءاليحاننان تەرگەۋدە: «كىممەن ويلاساسىز؟» دەپ سۇراعان. ول تەرگەۋشىنىڭ سۇراعىنا: «كوپ اداممەن سىرلاسا بەرمەيمىن. ويلاساتىن ەكى-اق ادام بار. ءبىرى – احمەت، ەكىنشىسى – مىرجاقىپ» دەگەن دەرەك بار. ۇشەۋى – الاش يدەياسىنىڭ ازابىن دا، توزاعىن دا بىرگە كورگەن، بىرىنەن ءبىرى اجىرامايتىن تۇلعالار. ءبولىپ-جارىپ تاريحقا قيانات جاساۋعا بولمايدى. قويىلىم، سپەكتاكل، كينو تۇسىرسە دە، عالىمداردان كەڭەس سۇراپ، تاريحي كىتاپتاردى وقىعانى ءجون. بۇگىنگى كورەرمەننىڭ ساناسىنا ادەبي دۇنيەمەن قابىلدانعان وقيعالار، كەلەر ۇرپاقتى اداستىرادى. ءبىز نە جاساساق تا ساۋاتتى جاسايىق»، – دەگەن عالىم تاۋەلسىز ەلدىڭ تاريحىن كەمشىلىكسىز، ۇلگى بولاتىنداي ناسيحاتتاۋ كەرەك ەكەندىگىنە كەڭىنەن توقتالدى.
سونىمەن قاتار مەرەيتويلىق ءىس-شارادا قازاق، ورىس تىلدەرىندە جارىق كورگەن بىرنەشە بيبليوگرافيالىق ەڭبەكتىڭ تۇساۋى كەسىلدى. ولار: «الاش قوزعالىسى: تاريح جانە قازىرگى زامان»، ءاليحان بوكەيحان بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشى، «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگىنىڭ «الاش وردا: ۇلتتىق يدەيا جانە ءدىن ماسەلەلەرى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسياسىنىڭ ماتەريالدار جيناعى.
بيىل ۇلتتىق كىتاپحانا «الاش» قوزعالىسى: تاريح جانە قازىرگى زامان» اتتى بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشتى دايىنداعان. جيناق – 2005 جىلى جارىق كورگەن ەڭبەكتىڭ جالعاسى. قازاق، ورىس تىلدەرىندە جارىق كورگەن كىتاپتا الاش تاريحىنا قاتىستى 1908-2017 جىلدىڭ قىركۇيەگىنە دەيىنگى ادەبيەتتەر قامتىلعان. مەملەكەت قايراتكەرى، الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى، عالىم ءاليحان بوكەيحاننىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە ارنالعان بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشتە 1889 – 2016 جىلدار ارالىعىنداعى باسپا بەتىندە جارىق كورگەن ادەبيەتتەر جيناقتالعان.
«ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق ءبىرلەستىگىنىڭ توراعاسى ارمان اۋباكىردىڭ ايتۋىنشا، الماتى قالاسى ءدىن ىستەرى جونىندەگى باسقارمانىڭ قولداۋىمەن بيىل الاش اۆتونومياسىنىڭ 100 جىلدىعىنا وراي كەشەندى جوبالار جۇزەگە اسقان. بىرلەستىك «الاش وردا: ۇلتتىق يدەيا جانە ءدىن ماسەلەلەرى» رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا، «ازات رۋحتىڭ الداسپاندارى» اتتى ۇلتتىق مۋزىكا كەشى، «الاش ارىستارى: ۇلتتىق ءداستۇر جانە ءدىن» اتتى دەرەكتى فيلم ازىرلەگەن. كونفەرەنتسيا ماتەريالدار جيناعى «الاش يدەياسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن ءمانى»، «الاش قايراتكەرلەرىنىڭ قىزمەتى مەن مۇراسى» توڭىرەگىندە توپتاستىرىلعان. العاشقى بولىمدە الاش ارىستارىنا دەيىنگى ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ءدىني وتارلاۋ ساياساتىنىڭ ماسەلەلەرى تۋرالى ماتەريالدار جيناقتالعان. ەكىنشى بولىمدە الاشورداشىلاردىڭ قازاققا سىڭىرگەن ەڭبەگى قامتىلعان.
جيىن سوڭىندا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ قۇندى مۇراسىن زەردەلەپ، جيناقتاپ ەڭبەك ەتكەن بىرقاتار ازاماتتار ماراپاتتالدى.
مايرا جانىسباي،
"ايقىن"
