الەمدى نازىك جۇرەگىمەن تەربەتەتىن ايەلدەردىڭ سول نازىكتىگىنەن زارداپ شەگىپ جاتاتىنى جاقسىلىققا جاسالعان جاماندىق، گۇل وسىرگەن باعباننىڭ گۇلزارىنا سوققان بۇرشاقتى قارا داۋىل سەكىلدى كورىنەدى. ايەل انالاردىڭ «ارداقتى» دەگەن اتاۋىن تەك ءسوز كۇيىندە قالدىرىپ كەلە جاتقانى جانىڭا باتادى. اناسىنا، اپا-قارىنداسىنا، قىزىنا شاڭ جۋىتپايتىن ەر ادامدار كەيدە شولاق ويلاپ، ايەل تەڭدىگى دەسە تەرىس قارايتىنى بار. ونىڭ دالەلىن ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتىڭ ازايماي وتىرعانىنان بىلۋگە بولادى. وتكەن جىلدىڭ كۇز ايىندا وسىنداي نازىك جاندىلاردىڭ ءبىرىن زورلاماق بولعان وقيعا ءبىزدىڭ اۋدان ورتالىعىندا دا ورىن العان ەدى. تاكسي توقتاتىپ جۇمىسىنان ۇيىنە جەتپەك بولعان سول كۇنگى حيدجابتاعى قىز مۇنداي جاعدايعا تاپ بولارمىن دەپ مۇلدەم ويلاماسى انىق. دەسە دە بۇل وقيعانى جاسىرىپ قالماي ءزابىر كورۋشى قىز دەر كەزىندە پوليتسياعا شاعىمدانعان. ەلىمىزدەگى زاڭنىڭ ناقتىلىعى مەن ءادىل سوتتىڭ تورەلىگىنىڭ ارقاسىندا بيىل تامىز ايىنىڭ باسىندا سول قىلمىستىق وقيعاعا بايلانىستى سوتتىڭ شەشىمى شىعىپ، ايىپتالۋشى ازامات 9 جىلعا قاماۋعا الىندى. مىنە، وسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ قۇقىقتارى تەڭ جاعدايدا قورعالاتىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى دەپ ايتۋعا بولار. دەگەن كوپتەگەن نازىك جاندىلار وزدەرىنىڭ قۇقىقتارىن دۇرىس بىلمەۋى نەمەسە جاسىرىپ قالۋ سالدارىنان تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇرباندارىنا اينالىپ جاتادى. ءيا راسىمەن ەل ومىرىندەگى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە قاتىستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا وعان قارسى كۇرەس جۇرگىزەتىن ارنايى بولىمدەر جۇمىس ىستەيدى. قالىپتى ءومىر ىرعاعىن بۇزاتىن جاعىمسىز ارەكەتتەرگە زاڭمەن توسقاۋىل قويىلاتىنىن اركىمنىڭ ءبىلۋى ماڭىزدى. وسىعان وراي ءبىز اۋداندىق پوليتسيا باسقارماسىنىڭ ايەل قۇقىعىن قورعاۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى، پوليتسيا مايورى ەلميرا ەسەنباەۆامەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
– تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق زاڭسىز ارەكەت. ءبىزدىڭ ەلدىڭ زاڭىمىزدا ول جونىندە ارنايى باپتار دا قاراستىرىلعان. وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن وسى زاڭعا كەڭىرەك توقتالىپ وتسەڭىز؟
– دۇرىس ايتاسىز، ەلىمىزدە تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا تاپ بولعان ادامدار ارنايى زاڭمەن قورعالادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 17-بابىنا سايكەس ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىنە قول سۇعىلمايدى. ءار ادام ءوزىنىڭ ار-نامىسى مەن ابىروي اتاعىن قورعاۋعا قۇقىعى بار. ءبىزدىڭ سوت كۇردەلى مىندەتى مەن ۇلكەن ماقساتى بار جاۋاپتى سالا. ەلىمىزدەگى وركەنيەتكە ۇمتىلعان كوش باسىنداعى باسقا سالالارمەن قاتار سوت جۇيەسىنىڭ دە الدىنا قويىلعان ماقساتتارى ۇشان-تەڭىز. ايتالىق، ونىڭ بۇۇ-نىڭ اياسىندا اتقاراتىن مىندەتتى جۇكتەمەلەرى سان الۋان. سولاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى الەمدەگى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق كورىپ جۇرگەن ايەلدەر ماسەلەسى. بۇل كۇللى عالامشارداعى ەڭ وزەكتى تاقىرىپقا اينالىپ وتىر. وسىعان وراي ءبىزدىڭ ەلىمىز دە قۇزىرەتتى ۇيىم تالابىنا سايكەس گەندەرلىك تەڭدىكتى نىعايتىپ، تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ قاعيداتتارىنا ساي اۋقىمدى شارالاردى ءجىتى باقىلاۋعا الادى. ءبىزدىڭ ايماقتا دا اۋداندىق پوليتسيا باسقارماسىنىڭ باسشىسى بولات توتىباەۆتىڭ باستاماسىمەن جانە قاداعالۋىمەن ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ توبى ءوز ءىسىن ۇيىمداستىرۋدا قوعامدىق ۇيىمدار، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن ءوزارا ۇيلەسىمدى جۇمىس جاسايدى. سونداي-اق، اۋدانداعى ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، «Nur Otan» پارتياسى، پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرى، باق وكىلدەرى جانە ««جاستار» رەسۋرستىق ورتالىعىمەن تىعىز بايلانىستا. 2020 جىلعى ستاتيستيكاعا سايكەس قاراساي اۋدانىنىڭ حالقى 270 673 ادامدى قۇراسا، ونىڭ ىشىندە– 137 897 ايەلدەر، ياعني، اۋدان تۇرعىندارىنىڭ 50,94%-ى. سول نازىك جانداردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ توبىندا ءبىر اعا ينسپەكتور قىزمەت ەتەدى.
– وتباسىنداعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ نەگىزگى سەبەبىن اجىراتىپ ايتا الاسىز با؟
– وتباسىنداعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ باستى سەبەبى ماسكۇنەمدىك پەن جۇمىسسىزدىق سالدارى بولىپ تابىلادى. وسىنداي جاعدايلاردا ءجيى تۋىندايتىن ءبىر ماسەلە بار. ول تۇرمىستا زورلىق كورگەن ايەلدەر وزىنە قول جۇمساعان اداممەن ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا تۇرعىلارى كەلمەيتىندىگى. ايەلدەردىڭ دەنى قورقىنىشتان، بولماسا باسپاناسىز قالماۋى ءۇشىن كوبىنە كورسەتىلگەن زورلىققا امالسىز شىداۋعا بەل بايلايدى. زورلىقتان زارداپ شەگۋشىلەردىڭ كوبىسى ءتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى پوليتسياعا حابارلاسۋعا اسىقپايدى. ءبىرى وتباسى جاعدايىنىڭ تومەندىگىن ويلاسا، ەندى ءبىرى بۇل قادامى ونسىز دا بەرەكەسى كەتكەن شاڭىراعىن ودان ءارى شايقالتىپ كەتەر دەپ قاۋىپتەنەدى. زورلىق-زومبىلىق، ەگەر ول: جۇبايلار; بۇرىنعى جۇبايلار; بىرگە تۇراتىن نەمەسە تۇرعان ادامدار; جاقىن تۋىستار; ورتاق بالاسى (بالالارى) بار ادامدار اراسىندا وتباسىلىق- تۇرمىستىق قاتىناستار اياسىندا جاسالسا، «تۇرمىستىق» رەتىندە سارالانادى.
– جابىرلەنۋشىلەرگە قانداي كومەك كورسەتىلەدى؟ ءبىزدىڭ اۋداندا زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان داعدارىس ورتالىقتارى بار ما؟
– قاراساي اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى دۇيسەنوۆا گۇلجان ادىلحانقىزىنىڭ توراعالىعىمەن «ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسى-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى كوميسسيانىڭ» قۇرامى قايتا جاساقتالىپ، بەكىتىلدى. ونىڭ اياسىندا، ايەلدەر مەن بالالاردى قورعاۋ ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن «زورلىق-زومبىلىققا «جوق!»-دە» ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمىنىڭ پسيحولوگى ت. ماتۆەەۆامەن بىرلەسىپ زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىن قابىلداپ، پسيحولوگيالىق كەڭەستەر بەرىپ، قولداۋ مەن كومەك كورسەتىلۋىنە ىقپال جاسالۋدا. جۇمىس جوسپارىنا سايكەس، اۋدان كولەمىندە رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق دەڭگەيدەگى «پروفيلاكتيكا»، «قۇقىقتىق ءتارتىپ»، «تۇرمىس» اتتى الدىن الۋ شارالارى مەن «ءسىزدىڭ قۇقىعىڭىز قورعالادى!»، «ايەل – وتباسى شىراعى»، «وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىققا جول جوق!»، «باقىتتى وتباسى»، «ءبىز زورلىق-زومبىلىققا قارسىمىز!»، «ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقسىز 16 كۇن» اكتسيالارى وتەدى. ءىس-شارالاردى ۇيىمداستىرۋدىڭ ماقساتى – اۋدان تۇرعىندارى اراسىندا ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىق سالدارلارىن ەسكەرتۋ، ولاردىڭ الدىن الۋ، انا مەن بالانى قورعاۋ، قوعامداعى وتباسىنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ. تاعى ءبىر ەرەكشە ايتىپ وتەر جايت، قاراساي اۋداندىق پوليتسيا باسقارماسىمەن «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋداعى» جۇرگىزىلىپ جاتقان ءىس-شارالار تۋرالى «الماتى» تەلەكانالى ارقىلى ارنايى رەپورتاج دايىندالىپ، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پروفيلاكتيكاسى بويىنشا الەۋمەتتىك ەكسپەريمەنت جۇرگىزىلدى.
– زورلىق زومبىلىققا تاپ بولعان نازىك جاندارعا قانداي كەڭەس بەرەسىز؟
– وزگە جانداردىڭ جەكە ومىرىنە ارالاسىپ، اقىل ايتۋ ءبىزدىڭ قۇزىرەتىمىزگە جاتپايدى. ادامنىڭ ءاربىر ارەكەتىنە تولىق جاۋاپ بەرەتىن مەملەكەتتىك زاڭ بار. ەگەر ءسىز تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراساڭىز بۇل تۋرالى ىشكى ىستەر ورگاندارىنا جۇگىنۋىڭىزگە ابدەن بولادى. زاڭدىق تۇرعىدا زورلىقتىڭ شارتتارى مەن سەبەپتەرىن ەسكەرە وتىرىپ ولاردىڭ الدىن الۋ شارالارى بار. وتباسى-تۇرمىستىق قارىم-قاتىناستارداعى كەز-كەلگەن كولەڭكەلى سۇراقتارىڭىز بويىنشا قاراساي اۋدانى پوليتسيا باسقارماسىنىڭ «102» تەلەفونىنا نەمەسە ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ توبىنىڭ 8(727 71)23206 سەنىم تەلەفونىنا حابارلاسۋعا، اززقت اعا ينسپەكتورىنىڭ 87477745453 /WhatsApp/ نومىرىنە جازۋعا بولاتىندىعىن ەستەرىڭىزگە سالامىز.قاي ۋاقىتتا دا تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدى مەكەن ەتۋشى كەز-كەلگەن نازىك جاندىلار، جاسوسپىرىمدەر مەن بالالار ەشقانداي قورلىققا، قياناتقا دۋشار بولۋى ءتيىس ەمەس. ەلىمىز امان، جۇرتىمىز تىنىش بولسىن!
