Álemdi názik júregimen terbetetin áıelderdiń sol náziktiginen zardap shegip jatatyny jaqsylyqqa jasalǵan jamandyq, gúl ósirgen baǵbannyń gúlzaryna soqqan burshaqty qara daýyl sekildi kórinedi. Áıel analardyń «Ardaqty» degen ataýyn tek sóz kúıinde qaldyryp kele jatqany janyńa batady. Anasyna, apa-qaryndasyna, qyzyna shań jýytpaıtyn er adamdar keıde sholaq oılap, áıel teńdigi dese teris qaraıtyny bar. Onyń dálelin áıelderge qatysty zorlyq-zombylyqtyń azaımaı otyrǵanynan bilýge bolady. Ótken jyldyń kúz aıynda osyndaı názik jandylardyń birin zorlamaq bolǵan oqıǵa bizdiń aýdan ortalyǵynda da oryn alǵan edi. Taksı toqtatyp jumysynan úıine jetpek bolǵan sol kúngi hıdjabtaǵy qyz mundaı jaǵdaıǵa tap bolarmyn dep múldem oılamasy anyq. Dese de bul oqıǵany jasyryp qalmaı zábir kórýshi qyz der kezinde polıııaǵa shaǵymdanǵan. Elimizdegi zańnyń naqtylyǵy men ádil sottyń tóreliginiń arqasynda bıyl tamyz aıynyń basynda sol qylmystyq oqıǵaǵa baılanysty sottyń sheshimi shyǵyp, aıyptalýshy azamat 9 jylǵa qamaýǵa alyndy. Mine, osy Qazaqstan Respýblıkasynda erler men áıelderdiń quqyqtary teń jaǵdaıda qorǵalatynyń taǵy bir dáleli dep aıtýǵa bolar. Degen kóptegen názik jandylar ózderiniń quqyqtaryn durys bilmeýi nemese jasyryp qalý saldarynan turmystaǵy zorlyq-zombylyqtyń qurbandaryna aınalyp jatady. Iá rasymen el ómirindegi ózekti máselelerdiń birine qatysty quqyq qorǵaý organdarynda oǵan qarsy kúres júrgizetin arnaıy bólimder jumys isteıdi. Qalypty ómir yrǵaǵyn buzatyn jaǵymsyz áreketterge zańmen tosqaýyl qoıylatynyn árkimniń bilýi mańyzdy. Osyǵan oraı biz aýdandyq polıııa basqarmasynyń áıel quqyǵyn qorǵaý bóliminiń basshysy, polıııa maıory Elmıra Esenbaevamen suhbattasqan edik.
– Turmystyq zorlyq-zombylyq zańsyz áreket. Bizdiń eldiń zańymyzda ol jóninde arnaıy baptar da qarastyrylǵan. Oqyrmanǵa túsinikti bolýy úshin osy zańǵa keńirek toqtalyp ótseńiz?
– Durys aıtasyz, elimizde turmystyq zorlyq-zombylyqqa tap bolǵan adamdar arnaıy zańmen qorǵalady. Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýııasynyń 17-babyna sáıkes adamnyń qadir-qasıetine qol suǵylmaıdy. Ár adam óziniń ar-namysy men abyroı ataǵyn qorǵaýǵa quqyǵy bar. Bizdiń sot kúrdeli mindeti men úlken maqsaty bar jaýapty sala. Elimizdegi órkenıetke umtylǵan kósh basyndaǵy basqa salalarmen qatar sot júıesiniń de aldyna qoıylǵan maqsattary ushan-teńiz. Aıtalyq, onyń BUU-nyń aıasynda atqaratyn mindetti júktemeleri san alýan. Solardyń biri de biregeıi álemdegi turmystyq zorlyq-zombylyq kórip júrgen áıelder máselesi. Bul kúlli ǵalamshardaǵy eń ózekti taqyrypqa aınalyp otyr. Osyǵan oraı bizdiń elimiz de quzyretti uıym talabyna sáıkes genderlik teńdikti nyǵaıtyp, turmystaǵy zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý qaǵıdattaryna saı aýqymdy sharalardy jiti baqylaýǵa alady. Bizdiń aımaqta da aýdandyq polıııa basqarmasynyń basshysy Bolat Totybaevtyń bastamasymen jáne qadaǵalýymen áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qorǵaý toby óz isin uıymdastyrýda qoǵamdyq uıymdar, úkimettik emes uıymdar, memlekettik mekemelermen ózara úılesimdi jumys jasaıdy. Sondaı-aq, aýdandaǵy bilim berý, densaýlyq saqtaý, «Nur Otan» partııasy, prokýratýra qyzmetkerleri, BAQ ókilderi jáne ««Jastar» resýrstyq ortalyǵymen tyǵyz baılanysta. 2020 jylǵy statıstıkaǵa sáıkes Qarasaı aýdanynyń halqy 270 673 adamdy qurasa, onyń ishinde– 137 897 áıelder, ıaǵnı, aýdan turǵyndarynyń 50,94%-y. Sol názik jandardy zorlyq-zombylyqtan qorǵaý tobynda bir aǵa ınspektor qyzmet etedi.
– Otbasyndaǵy turmystyq zorlyq-zombylyqtyń negizgi sebebin ajyratyp aıta alasyz ba?
– Otbasyndaǵy turmystyq zorlyq-zombylyqtyń basty sebebi maskúnemdik pen jumyssyzdyq saldary bolyp tabylady. Osyndaı jaǵdaılarda jıi týyndaıtyn bir másele bar. Ol turmysta zorlyq kórgen áıelder ózine qol jumsaǵan adammen bir shańyraqtyń astynda turǵylary kelmeıtindigi. Áıelderdiń deni qorqynyshtan, bolmasa baspanasyz qalmaýy úshin kóbine kórsetilgen zorlyqqa amalsyz shydaýǵa bel baılaıdy. Zorlyqtan zardap shegýshilerdiń kóbisi túrli sebepterge baılanysty polıııaǵa habarlasýǵa asyqpaıdy. Biri otbasy jaǵdaıynyń tómendigin oılasa, endi biri bul qadamy onsyz da berekesi ketken shańyraǵyn odan ári shaıqaltyp keter dep qaýiptenedi. Zorlyq-zombylyq, eger ol: jubaılar; burynǵy jubaılar; birge turatyn nemese turǵan adamdar; jaqyn týystar; ortaq balasy (balalary) bar adamdar arasynda otbasylyq- turmystyq qatynastar aıasynda jasalsa, «turmystyq» retinde saralanady.
– Jábirlenýshilerge qandaı kómek kórsetiledi? Bizdiń aýdanda zorlyq-zombylyq qurbandaryna arnalǵan daǵdarys ortalyqtary bar ma?
– Qarasaı aýdany ákiminiń orynbasary Dúısenova Gúljan Ádilhanqyzynyń tóraǵalyǵymen «Áıelder isteri jáne otbasy-demografııalyq saıasat jónindegi komıssııanyń» quramy qaıta jasaqtalyp, bekitildi. Onyń aıasynda, áıelder men balalardy qorǵaý máselelerimen aınalysatyn «Zorlyq-zombylyqqa «joq!»-de» úkimettik emes uıymynyń psıhology T. Matveevamen birlesip zorlyq-zombylyq qurbandaryn qabyldap, psıhologııalyq keńester berip, qoldaý men kómek kórsetilýine yqpal jasalýda. Jumys josparyna sáıkes, aýdan kóleminde respýblıkalyq, oblystyq deńgeıdegi «Profılaktıka», «Quqyqtyq tártip», «Turmys» atty aldyn alý sharalary men «Sizdiń quqyǵyńyz qorǵalady!», «Áıel – otbasy shyraǵy», «Otbasyndaǵy zorlyq-zombylyqqa jol joq!», «Baqytty otbasy», «Biz zorlyq-zombylyqqa qarsymyz!», «Áıelderge qatysty zorlyq-zombylyqsyz 16 kún» akııalary ótedi. Is-sharalardy uıymdastyrýdyń maqsaty – aýdan turǵyndary arasynda áıelderge qatysty zorlyq-zombylyq saldarlaryn eskertý, olardyń aldyn alý, ana men balany qorǵaý, qoǵamdaǵy otbasynyń rólin kúsheıtý. Taǵy bir erekshe aıtyp óter jaıt, Qarasaı aýdandyq polıııa basqarmasymen «Turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alýdaǵy» júrgizilip jatqan is-sharalar týraly «Almaty» telekanaly arqyly arnaıy reportaj daıyndalyp, turmystyq zorlyq-zombylyq profılaktıkasy boıynsha áleýmettik eksperıment júrgizildi.
– Zorlyq zombylyqqa tap bolǵan názik jandarǵa qandaı keńes beresiz?
– Ózge jandardyń jeke ómirine aralasyp, aqyl aıtý bizdiń quzyretimizge jatpaıdy. Adamnyń árbir áreketine tolyq jaýap beretin memlekettik zań bar. Eger Siz turmystyq zorlyq-zombylyqqa ushyrasańyz bul týraly ishki ister organdaryna júginýińizge ábden bolady. Zańdyq turǵyda zorlyqtyń sharttary men sebepterin eskere otyryp olardyń aldyn alý sharalary bar. Otbasy-turmystyq qarym-qatynastardaǵy kez-kelgen kóleńkeli suraqtaryńyz boıynsha Qarasaı aýdany polıııa basqarmasynyń «102» telefonyna nemese Áıelderdi zorlyq-zombylyqtan qorǵaý tobynyń 8(727 71)23206 senim telefonyna habarlasýǵa, ÁZZQT aǵa ınspektorynyń 87477745453 /WhatsApp/ nómirine jazýǵa bolatyndyǵyn esterińizge salamyz.Qaı ýaqytta da táýelsiz memleketimizdi meken etýshi kez-kelgen názik jandylar, jasóspirimder men balalar eshqandaı qorlyqqa, qııanatqa dýshar bolýy tıis emes. Elimiz aman, jurtymyz tynysh bolsyn!
