توقتار اۋباكىروۆ 1946 جىلى 27 شىلدەدە قاراعاندى وبلىسىنىڭ قارقارالى اۋدانىندا تۋعان. بيىل عارىشكەر مەرەيلى 75 جاسقا تولىپ وتىر.
عارىشكەر جايلى بىرەر ءسوز
توقتار اۋباكىروۆ ارماۆير جوعارى اسكەري ۇشقىشتار ۋچيليششەسىن، ماسكەۋ ۇشقىش-سىناقشىلار مەكتەبىن، ماسكەۋ اۆياتسيا ينستيتۋتىن بىتىرگەن. 1988 جىلى كەڭەس وداعىندا تۇڭعىش رەت جانارماي قۇيدىرۋ ارقىلى سولتۇستىك پوليۋسكە ۇشۋ ساپارىن ەرلىكپەن ورىنداعان. وسى كەزدە اۆياتسيا سالاسىنداعى ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن توقتار اۋباكىروۆكە "كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى" اتاعى بەرىلەدى.
بۇدان كەيىن 1989 جىلى ءبىرىنشى بولىپ "ميگ-29ك" دىبىستان جىلدام ۇشاتىن ۇشاعىن "تبيليسي" اۆياكرەيسەرىنە قوندىرىپ، قايتادان سول كەمەدەن ترامپليننەن ۇشىپ شىعادى. بۇلايشا كوككە كوتەرىلۋ الەمدە تۇڭعىش رەت تىركەلىپ، ونىڭ ەسىمى گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن.
سونداي-اق ول رەاكتيۆتى ۇشاقتىڭ 50-دەن اسا جاڭا ءتۇرىن سىناقتان وتكىزگەن. 1990 جىلى عارىشكەرلەر قۇرامىنا الىنىپ، 1991 جىلى 25 ساۋىردە كەڭەس وداعى عارىشكەرلەر دايارلاۋ ورتالىعىندا عارىشقا ۇشۋ دايىندىعىنا كىرىسىپ، سول جىلى قازاننىڭ 2-سىندە بايقوڭىردان «سويۋزتم-13» كەمەسىمەن عارىشقا ۇشادى.
عارىشكەر فيزيكالىق دايىندىقتان بۇرىن بۇل ساپارىنا عىلىمي تۇرعىدا دا دايىندالادى. 300-دەن اسا عالىم مەن ماماندار باس قوسىپ، ارنايى باعدارلاما ازىرلەيدى. ول بويىنشا تارتىلعان ارالدىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن عارىشتان زەرتتەۋ نازارعا الىنادى. ءسويتىپ عارىشتان ارال ايماعى فوتوعا ءتۇسىرىلىپ، ونداعى تۇزدىڭ سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا قاراي ۇشاتىنى انىقتالعان.
بۇدان دا باسقا زەرتتەۋلەر بولعان. ونىڭ ءبارى الەم نازارىنا ءىلىنىپ، سوڭعى 30 جىل ىشىندە مۇنداي جاڭالىقتاردى وسىنداي زەرتتەۋلەرى ارقىلى كورسەتكەن بىردە-ءبىر عارىشكەردىڭ بولماعانى تۋرالى جازىلىپ، توقتار اۋباكىروۆتىڭ ەڭبەگى جوعارى باعالانادى.
مىنە، قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرىنىڭ ەسىمى وسىلايشا الەمدىك تاريحتا قالدى.
سۇحباتتار «سويلەيدى»
توقتار اۋباكىروۆ: "جالپى، عارىشكەرلەردىڭ اراسىندا جازىلماعان مىناداي زاڭ بار. عارىش كەمەسى كوتەرىلەر ساتتە "پوەحالي" دەپ ايتۋ كەرەك. ول ءسوز يۋري گاگاريننەن قالعان. بىراق مەن وسى ءداستۇردى بۇزىپ: "حالقىم، سەن ءۇشىن وتقا دا، سۋعا دا تۇسۋگە دايىنمىن!" — دەدىم. قازاقشا ايتتىم، ول سوزدەرىم تاسپادا بار".
***
"...1977 جىلى 17 جولداسىمنان ايىرىلدىم. بۇل — ءبىر جىلدىڭ ىشىندەگى جاعداي. بۇكىل اەرودروم بوساپ قالدى".
***
"مەن وتىز جىلداي رەسەيدە قىزمەت ەتتىم. اتاقتى ميكويان اتىنداعى مەكەمەدە بىلدەي قىزمەتتە وتىردىم. ول جەردە جۇمىسىم قۇپيا ەدى. ءتىپتى كۋالىگىمدە ءجاي عانا "جۇرگىزۋشى" دەپ جازىلعان بولاتىن. بىراق ەلىمە قايتقىم كەلدى. سوسىن ەلگە ورالدىم".
***
توقتار اۋباكىروۆ ايدىن ايىمبەتوۆ تۋرالى: "ايدىن ايىمبەتوۆ – قازاق ازاماتتىعى بار العاشقى عارىشكەر. بۇل ءبىزدىڭ وتاندىق عارىش اگەنتتىگىنىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى دەر ەدىم. ولار وزدەرىنىڭ پوزيتسياسىن ۇستانىپ، جاقسى جۇمىس تىندىرا ءبىلدى. ارينە، اعىلشىن ءتۋريستىنىڭ ۇشۋدان باس تارتقانى دا بىزگە ءتيىمدى بولدى".
***
"مەن ەكى رەت دەپۋتات بولدىم. ول كەزدە مەنى حالىق سايلادى. ول كەزدىڭ دەپۋتاتتارى مەن قازىرگىلەردى سالىستىرۋعا كەلمەيدى. ول كەزدە حالىق سايلايتىن. مەنى بيلىك قابىلداعىسى كەلمەسە دە، مەنىڭ تۋعان جەرىمنىڭ تۇرعىندارى مەنى سايلادى. وعان العىسىم شەكسىز".
توقتار اۋباكىروۆ تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەر
*توقتار اۋباكىروۆ — قاز داۋىستى قازىبەك ءبيدىڭ تىكەلەي ۇرپاعى.
*ونىڭ اكەسى وڭعارباي مەن اناسى كاميلا ومىردە ۇستا بولعان.
*توقتار اۋباكىروۆ — الەمنىڭ 256-شى، كسرو-نىڭ 72-ءشى، قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى عارىشكەرى.
* بۇگىن، ياعني 27 شىلدە — توقتار اۋباكىروۆ پەن قازاقتىڭ ءۇشىنشى عارىشكەرى ايدىن ايىمبەتوۆ تۋعان كۇن. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن قوس عارىشكەرى ءبىر كۇندە دۇنيەگە كەلگەن.
*توقتار اۋباكىروۆ عارىشقا ەكىنشى رەت ۇشۋدى ارماندايدى.
*"الەمدەگى ەڭ قاۋىپتى جانۋار – ادام" دەگەن ويمەن تولىقتاي كەلىسەدى.
*ول عارىش كەمەسىنەن بولەك ۆەلوسيپەدپەن جۇرگەندى ۇناتادى.
*مارستا ءومىر سۇرۋگە قارسى ەمەس.
*عارىشكەر وزگە عالامشارلىقتاردىڭ بار ەكەندىگىنە سەنەدى.
*حالىق قاھارمانى ومىردە تىشقاننان قورقادى.
*عارىشكەر نەمەرەسىنىڭ ەسىمىن وزىنە ۇقساتىپ توقتار قويعان. تولىق ەسىمى — توقتار تيمۋرۇلى اۋباكىروۆ.
*قازىر توقتار اۋباكىروۆ ءوز قوجالىعىندا جىلقى وسىرەدى.
*ەلىمىزدە توقتار اۋباكىروۆ اتىندا بىرنەشە مەكتەپ، كوشە، اۋىل اتاۋلارى بار. بىراق قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرىنە ارنالعان ەسكەرتكىش جوق.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى.
