بەلگىلى جۋرناليست باعدات مۇحتارۇلىنىڭ حالقىمىزدىڭ اتبەگىلىك ونەرىنە تەرەڭ بويلاپ، تۇلپار تىزگىندەگەن ازاماتتار تۋرالى، سايگۇلىك ءمىنىپ، سالتىمىزدىڭ سويىلىن سوققان سەيىستەردىڭ شاپقان جۇيرىكتەرى مەن العان بايگەلەرىن توپتاستىرعان «ارعىماق» اتتى تۋىندىسى جارىققا شىقتى.
ۇلتتىق كىتاپحانادا وتكەن كىتاپتىڭ تانىستىرىلىمىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى م.رايىمبەكۇلى، «جالايىر شورا» بۇركىتشىلەر مەكتەبىنىڭ باس ديرەكتورى ب.مۇپتەكەقىزى، قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ق.يسحان، قر مادەنيەت قايراتكەرى س.قاليەۆ، قازاق راديوسىنىڭ رەداكتورى ب.جاعىپارۇلى، قىزىلوردادان ارنايى كەلگەن اتبەگى پ.كۇزەمباي جانە ت.ب. ءسوز سويلەپ، ىزگى تىلەكتەرىن ءبىلدىردى.
اتالعان ەڭبەك اقان سەرىنىڭ قۇلاگەرىنەن باستاۋ الادى. اۆتور «جىلقىنىڭ جىرىن ايتىپ، سايگۇلىكتىڭ سىرىن سيپاتتاعاندا، تۇلپاردىڭ ءتۇر-تۇرپاتىن تۇگەندەپ تىلگە تيەك قىلعاندا قۇلاگەردىڭ اتى اتالماي قالمايدى. قازاق دالاسىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن تالاي تۇلپار بولعانى حاق. بىراق بۇگىنگە اتى مەن اتاعى جەتكەن جالعىز تۇلپار – قۇلاگەر» دەي كەلە، اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ قالام تەربەپ، ابىرويىن ارتتىرىپ، داڭقىن اسىرعاندىعى، ەرەيمەنتاۋ اۋدانىنداعى ەگىنشىلىك سوۆحوزىن باسقارعان ۇلتى نەمىس اندرەي ريممەر دەگەن اتبەگىنىڭ ۇيتقى بولۋىمەن ەرەيمەنتاۋدا، جازۋشى سادىبەك تۇگەلدىڭ باستاماسىمەن استانا ىرگەسىندە ەسكەرتكىش قويىلعاندىعى ايتىلادى.
ءار جۇيرىكتىڭ ءوز تاريحى بار. ماسەلەن، كەر ات ابايدىڭ 100 جىلدىعىندا ءجۇز اتتىڭ ىشىنەن توپ جارعان جۇيرىك. 1945 جىلى 5 تامىزدا ابايدىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋىنا وراي قاراۋىلدا توي وتكىزىپ، اقىن قۇرمەتىنە ات شاپتىرادى. وعان جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ، ايگىلى بالۋان قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ ارنايى قوناق بولىپ كەلگەن. سول الامان بايگەدە اباي ەلىنىڭ كەر اتى توپ جارىپ، باس بايگەنى الادى. سونداي-اق الەمگە ايگىلى ابسەنت، ت.ب. ارعىماقتار جونىندە تولىق اقپارات الۋعا بولادى. اتبەگىلىك ونەر قازاقتىڭ قانىندا بار قاسيەت. اتى اڭىزعا اينالعان ابىز اتبەگى، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، سوعىس ارداگەرى بوشاي كىتاپباەۆتىڭ جاراتقان جۇيرىكتەرىنىڭ اتى ەل-جۇرتقا ءمالىم. زامانىندا حاس تۇلپارلارىمەن اتى شىعىپ، ابىرويى اسقان اتبەگى تۋرالى جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆ قالام تەربەپ، ءۇش تۇلپار تۋرالى باسپاسوزگە جازسا، اقىن كاكىمبەك سالىقوۆ ءۇش جۇيرىككە جىر ارنادى.
«قۇلان-قارا، بۇلان-قارا، جەل-مايا!.. بۇل ءۇش قارا اتتىڭ ۇشەۋى دە شىعىس قازاقستانداعى ۇلكەن نارىن اۋدانىنداعى لەنين كولحوزىنىڭ اتتارى. كولحوز تۇرسىن اۋدانىنا، اۋدان تۇرسىن وبلىسىنا، وبلىسى تۇرسىن بۇكىل رەسپۋبليكامىزعا ابىروي-اتاق اپەرىپ جۇرگەن ايگىلى اتتار: «قۇلان-قارا» مەن «بۇلان-قارا» – بايگە اتتارى، «جەل-ماياسى» – جورعا. سەنىمدى جىلقىشى، تاجىريبەلى اتپاز قوجامسەيىت اسانتاەۆ ءۇش قارانىڭ شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماي باقسا دا، ات باپتاۋدىڭ قوس تىزگىنى بوشايدىڭ ءوز قولىندا ەكەنى داۋسىز. سوندىقتان اتاقتى ءۇش قارا ات بوشايدىڭ ءۇش قاراسى دەپ اتالادى. بوشايدىڭ ءۇش قاراسىن مەن ەكى ۇلى تويدا كوردىم: العاش رەت ۇلى اقىنىمىز ابايدىڭ تۋعانىنا 125 جىل تولعان تويىندا. ەكىنشى رەت حالىقتىق پوەزيانىڭ الىپ اقىنى جامبىل بابامىزدىڭ تۋعانىنا 125 جىل تولعان تويىندا. وسى ەكى تويدا دا باس بايگەلەردى بوشايدىڭ ءۇش قاراسى اكەتتى.
بۇل ەكى تويدا دا ات جارىستارى وتە جاقسى ۇيىمداستىرىلدى. ەكەۋىندە دە جارىس اينالمالى تۇردە وتكىزىلگەندىكتەن، تويعا كەلگەن جۇرت بايگە قىزىعىن باستان-اياق تۇگەل كورىپ وتىردى. اتتاردىڭ شاما-شارقى، اتقا مىنگەن بالالاردىڭ قالاي تاسىلدەنگەنى مەن شەبەرلىگى جارىستىڭ ءار كەزەڭىندە كوز الدىڭدا بولادى. بۇدان بىلاي بارلىق بايگە، بارلىق ات جارىس اينالمالى تۇردە وتكىزىلگەنى دۇرىس ەكەن» دەپ باعالاعان ەكەن كەزىندە ع.مۇسىرەپوۆ.
«قاي زاماندا دا، قاي ۋاقىتتا دا ەر قاناتىن ەلدەن ەرەكشە باعالاپ، ارعىماق ات ۇستاپ، كەرمەگە جۇيرىك بايلاعان جاندار از بولعان جوق. بۇگىن دە سولاي. جىلقى مىنەزدى قازاقتىڭ اتجاندى ازاماتتارى جىلقىنى ۇيىرىمەن، كۇلىكتى كۇيىمەن ۇستاپ، قىزىعىن كورۋدە. سول اتبەگى ازاماتتاردى سايگۇلىكتەرىمەن، اتسەيىستەرىمەن، شاباندوزدارىمەن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ ءارى جازىپ تاريح بەتىنە قالدىرۋ جولىندا جىلداپ جۇمىس جاساپ، ەل ارالاپ ەڭبەك ەتتىك. كەلەشەك ۇرپاق تاريحتىڭ سارعايعان پاراعىنان كەزىندە الۋان-الۋان جۇيرىك بولعانىن، كىمدەر ۇستاپ، كىمدەر باپتاعانىن بىلسە، سۋرەتتەرىن كورسە دەگەن ىزگى نيەت قانا» دەيدى ەڭبەكتىڭ اۆتورى ب.مۇحتارۇلى.
«تۇلپارعا مىنگەن ۇلى دالانىڭ،
تارپاڭ مىنەزدى ۇلى بولامىن» دەپ اقىن م.رايىمبەكۇلى جىرلاعانداي، ارعىماقتارىمىزدى تۇگەندەپ، تاريح بەتتەرىنە ءىز قالدىراتىن ازاماتتارىمىز امان بولعاي!
باعداگۇل بالاۋباەۆا
