الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى، ۇلتتىق ساياسي كوشباسشى ءاليحان بوكەيحاننىڭ جەتى تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعىنىڭ العاشقى ءۇش تومى جارىق كوردى. ازاتتىق راديوسىنىڭ قىزمەتكەرى سۇلتانحان اققۇلۇلى قۇراستىرعان جيناقتىڭ قالعان ءتورت تومى جازعا سالىم باسپادان شىقپاق.
الاشتىڭ اليحانىنىڭ ەرەن ەڭبەگى ەلگە جەتتى
اقپان ايىنىڭ 22-كۇنى الماتىداعى ۇلتتىق كىتاپحانادا قازاقتىڭ ۇلتتىق ساياسي كوسەمى، عالىم، مەملەكەت قايراتكەرى ءاليحان نۇرمۇحاممەدۇلى بوكەيحاننىڭ جەتى تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعىنىڭ العاشقى ءۇش تومىنىڭ جارىق كورۋىنە وراي تۇساۋكەسەر ءراسىمى بولىپ ءوتتى. تۇساۋكەسەرگە ءاليحان بوكەيحاننىڭ بىرگە تۋعان اعالارىنىڭ نەمەرە، شوبەرەلەرى، وزگە دە الاش زيالىلارىنىڭ ۇرپاقتارى، تاريحشىلار مەن الاشتانۋشى عالىمدار قاتىستى.استاناداعى «سارىارقا» باسپا ۇيىنەن 2 مىڭ دانامەن جارىق كورگەن جيناقتى قۇراستىرۋشى ءارى جيناققا ەنگەن، بۇرىن-سوڭدى ەشقايدا جاريالانباعان تىڭ دەرەكتەردى ورىنبور، ماسكەۋ، پەتەربور قالالارىنىڭ مۇراعاتتارىنان تاۋىپ، ونى عىلىمي اينالىمعا قوسقان
ءاليحانتانۋشى، ازاتتىق راديوسىنىڭ قىزمەتكەرى سۇلتانحان اققۇلۇلى ءاليحان بوكەيحاننىڭ شىعارمالار جيناعىنىڭ العاشقى ءۇش تومىنىڭ تۇساۋكەسەر جيىنىندا. الماتى، 22 اقپان 2010 جىل.
ءاليحانتانۋشى، ازاتتىق راديوسىنىڭ قىزمەتكەرى سۇلتانحان اققۇلۇلى تۇساۋكەسەر جيىنىندا ءاليحان بوكەيحاننىڭ عىلىمي، ساياسي پۋبليتسيستيكالىق مۇراسى تۋرالى بىرقاتار دەرەكتەردى كوپشىلىككە جەتكىزدى.
- ونىڭ سوڭىنا قالدىرعان باي مۇراسىنىڭ تەك بيبليوگرافياسىنىڭ ءوزى عانا وتىز بەتتەن تۇرادى. ءاليحاننىڭ مىڭعا جۋىق ماقالاسى مەن وچەركتەرى جانە تاعى باسقا پۋبليتسيستيكالىق دۇنيەلەرى 1917 جىلعى اقپان توڭكەرىسىنە دەيىن جانە ودان كەيىنگى 1927 جىلعا دەيىن ەلۋدەن اسا قازاق جانە ورىس گازەت-جۋرنالدارىندا، ونىڭ ىشىندە اقپان توڭكەرىسىنە دەيىن وتىزعا جۋىق قازاق جانە ورىس باسىلىمدارىندا جارىق كوردى.
ءاليحاننىڭ پۋبليتسيستيكاسىن ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىنداعى تەك قازاقستانداعى عانا ەمەس، بۇكىل رەسەيدەگى تاريحي قۇبىلىستاردىڭ شەجىرەسى دەپ باتىل ايتا الامىز. ول ءوزىنىڭ ماقالالارىن وتىزعا جۋىق بۇركەنشىك اتپەن جاريالادى.
ءوزىنىڭ عۇمىرىندا الاشتىڭ ءاليحانى توڭكەرىسكە دەيىن ءتورت گازەتتى ۇيىمداستىرىپ، شىعارىپ وتىرعان. ونىڭ ۇشەۋى ورىسشا «وميچ»، «يرتىش»، «گولوس ستەپەي» گازەتتەرىندە ءوزى رەداكتور بولسا، قازاق تىلىندە تۇڭعىش رەت جالپىۇلتتىق «قازاق» گازەتىن ۇيىمداستىردى. ال، توڭكەرىستەن كەيىن «تەمىرقازىق» جۋرنالىن شىعاردى.
ءاليحان وسى كۇنگە دەيىن تابىلعان ءۇش بىردەي ىرگەلى مونوگرافيانىڭ، جۇزگە جۋىق عىلىمي زەرتتەۋ مەن وچەركتىڭ اۆتورى، - دەدى سۇلتانحان اققۇلۇلى.
ال، تاريحشى مامبەت قويگەلدى ءاليحان بوكەيحاننىڭ العاشقى ءۇش تومى جارىق كورگەن جەتى تومدىق تولىق شىعارمالارى جيناعىنا «بۇل
تاريحشى مامبەت قويگەلدى (سول جاقتا) جانە ارحيتەكتور شوتا ءۋاليحان ءاليحان بوكەيحاننىڭ شىعارمالار جيناعىنىڭ العاشقى ءۇش تومىنىڭ تۇساۋكەسەر جيىنىندا. الماتى، 22 اقپان 2010 جىل.
قازاق رۋحانياتى مەن تاريحى ءۇشىن ۇلكەن قۇبىلىس» دەپ باعا بەردى. ول ءوز سوزىندە بۇعان دەيىن دە ءاليحان بوكەيحاننىڭ ەڭبەكتەرى جارىق كورگەنىنە توقتالىپ ءوتتى.
- العاش رەت 1994 جىلى ءوز قولىممەن ءاليحاننىڭ شىعارمالار جيناعىن دايارلادىم. ودان كەيىن 1995 جىلى سۇلتانحان ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە شىعارمالار جيناعىنىڭ ءبىر تومدىعىن جارىققا شىعاردى. ول كىتاپ حالىقتىڭ ءاليحاننىڭ كىم ەكەنىن تانۋىنا ۇلكەن قىزمەت ەتكەن ەڭبەك بولاتىن. ال ەندى، مىنە، ءاليحان بوكەيحاننىڭ كوپ تومدىعى جارىق كورىپ جاتىر. بۇل ۇلكەن ەڭبەك. ويتكەنى، الەكەڭنىڭ ورنى ەرەكشە بولاتىن. سولاي دەپ بۇكىل ورىس دەموكراتياسى مويىنداعان. سولاي دەپ بۇكىل ەۋروپا مويىنداعان بولاتىن ءاليحان بوكەيحاندى. الايدا، قازاق قوعامى ەڭ ارتىنان مويىنداعان سىڭايلىمىز، بىراق ءالى تولىق مويىنداعان جوقپىز. ءاليحان بوكەيحان ۇلت-ازاتتىق قوزعالىستىڭ كوسەمى، قازاق ۇلتتىق مەملەكەتتىلىگىن جاڭعىرتۋشى سوندىقتان دا، كەزىندە ۇكىمەتكە ءاليحان بوكەيحان تۋرالى ارنايى قۇجات قابىلداۋى كەرەك دەپ ۇسىنىس ايتقانمىن. وسى پىكىرىمدە ءالى دە قالامىن، - دەدى مامبەت قويگەلدى.
تۇساۋكەسەرگە قاتىسقان وزگە دە عالىمدار ءاليحان بوكەيحاننىڭ العاشقى ءۇش تومى جارىق كورگەن جەتى تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعىنا وڭ باعا بەرىپ، جيناققا ەنگەن تىڭ دەرەكتەر الاشتانۋدى تاعى ءبىر كەزەڭگە كوتەرگەنىن ايتىسىپ، وي-پىكىرلەرىن ورتاعا سالدى.
ءاليحان بوكەيحان ءوزىنىڭ تۋعان ولكەسىندە ءالى ەسكەرۋسىز قالىپ كەلەدى
تۇساۋكەسەردە ءاليحان بوكەيحاندى ەستە قالدىرۋ تۋرالى جانە الاش مۇراسىن زەرتتەۋ ءىسىنىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى دە ءسوز بولدى. جازۋشى ءارى تاريحشى بەيبىت قويشىباي، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان ءاليحان بوكەيحان جانە باسقا دا الاش زيالىلارىنا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ۇكىمەتى تاراپىنان ءالى كۇنگە بەلگىلى دارەجەدە ءمان بەرىلمەي كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
ال تاريحشى عالىم مامبەت قويگەلدى الاش مۇراسىن زەرتتەۋدە ۇكىمەتكە يەك ارتىپ وتىرماۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ ويىنشا، قازىرگى
الاشتىڭ ءۇش ارىسى (سولدان وڭعا): احمەت بايتۇرسىنۇلى، ءاليحان بوكەيحان، مىرجاقىپ دۋلاتۇلى.
قازاق زيالىلارى، ونىڭ ىشىندە تاريحشىلار، جازۋشىلار، جۋرناليستەر الاش زيالىلارىنىڭ مۇراسىن، ولاردىڭ ساياسي قىزمەتىن زەرتتەۋ مەن ونى حالىققا جەتكىزۋدە ەشكىمگە جالتاقتاماي بىرلەسە ەڭبەكتەنۋى قاجەت.
- مىسالى، تەك قانا ۇلتتىق ساياسي كوشباسشى ءاليحان بوكەيحانعا بايلانىستى اتقارىلاتىن جۇمىستار مەن كورسەتىلەتىن قۇرمەت ءالى تولىق ەمەس. ماسەلەن، قاراعاندى الەكەڭنىڭ تۋعان ولكەسى. سول قالادان الەكەڭنىڭ اتىنا ءبىر داڭعىل بەرۋ جونىندە باستاما كوتەرىلىپ ەدى، ونى قالالىق ءماسليحات شەشە المادى. سەبەبى، وعان بەلگىلى ءبىر كۇشتەر قارسى شىقتى. ال، ءبىز سول قاراعاندىعا بارىپ، عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرىپ وسى ماسەلەنىڭ شەشىلۋىنە اتسالىسۋىمىز كەرەك.
ماسەلەن، بالقاشتىڭ ءار جاعىندا، قىرىق شاقىرىم جەردە توقىراۋىن دەگەن وزەن بار. الەكەڭ سول جەردە تۋىپ، وسكەن. ال، بالقاشتا ءاليحان بوكەيحاندى ەسكە سالاتىن بىردە-ءبىر بەلگى جوق. بۇل وكىنىشتى نارسە عوي، - دەدى مامبەت قويگەلدى.
الايدا، ءاليحانتانۋشى سۇلتانحان اققۇلۇلىنىڭ ويىنشا، الاشقا قازىرگى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ ەنجارلىق تانىتۋىنا بۇگىنگى بيلىكتە وتىرعاندار كەشەگى الاش زيالىلارىنىڭ ۇستىنەن دومالاق ارىز جازىپ، يتجەككەنگە ايداتىپ، سوڭىندا «حالىق جاۋى» دەپ اتقىزىپ جىبەرگەن ادامداردىڭ ۇرپاعى بولۋى دا سەبەپ.
دەسە دە، ونىڭ پىكىرىنشە، الاش مۇراسى كەڭىنەن زەرتتەلىپ جانە حالىقتىق دەڭگەيدە ناسيحاتتالسا، جاڭا بۋىن ساياساتكەرلەر الاش زيالىلارى سياقتى تەك قانا ۇلتىنا قىزمەت ەتۋگە تاربيەلەنىپ شىعۋ مۇمىكىن.
ءاليحان نۇرمۇحاممەدۇلى بوكەيحان قازاقتىڭ تۇڭعىش ۇلتتىق ساياسي «الاشوردا» پارتياسىن قۇرۋشى، كەيىننەن «الاشوردا» اۆتونوميالى ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى بولعان.
قازاق اراسىنداعى ەرەكشە ىقپالى مەن بەدەلىنە وراي ونى الاش جۇرتى «الاشتىڭ ءاليحانى» دەپ اتاعان.
1937 سوۆەت وكىمەتى «حالىق جاۋى» دەگەن ايىپپەن قاماۋعا العان ءاليحان بوكەيحان «ۇشتىكتىڭ» شىعارعان ۇكىمى بويىنشا ماسكەۋدە اتىلعان.
