Azattyq radıosynyń qyzmetkeri Álıhan Bókeıhannyń shyǵarmalar jınaǵyn jaryqqa shyǵardy

2702
Adyrna.kz Telegram

Alashorda úkimetiniń tóraǵasy, ulttyq saıası kóshbasshy Álıhan Bókeıhannyń jeti tomdyq tolyq shyǵarmalar jınaǵynyń alǵashqy úsh tomy jaryq kórdi. Azattyq radıosynyń qyzmetkeri Sultanhan Aqqululy qurastyrǵan jınaqtyń qalǵan tórt tomy jazǵa salym baspadan shyqpaq.


ALAShTYŃ ÁLIHANYNYŃ EREN EŃBEGI ELGE JETTI

Aqpan aıynyń 22-kúni Almatydaǵy Ulttyq kitaphanada qazaqtyń ulttyq saıası kósemi, ǵalym, memleket qaıratkeri Álıhan Nurmuhammeduly Bókeıhannyń jeti tomdyq tolyq shyǵarmalar jınaǵynyń alǵashqy úsh tomynyń jaryq kórýine oraı tusaýkeser rásimi bolyp ótti. Tusaýkeserge Álıhan Bókeıhannyń birge týǵan aǵalarynyń nemere, shóbereleri, ózge de alash zııalylarynyń urpaqtary, tarıhshylar men alashtanýshy ǵalymdar qatysty.Astanadaǵy «Saryarqa» baspa úıinen 2 myń danamen jaryq kórgen jınaqty qurastyrýshy ári jınaqqa engen, buryn-sońdy eshqaıda jarııalanbaǵan tyń derekterdi Orynbor, Máskeý, Peterbor qalalarynyń muraǵattarynan taýyp, ony ǵylymı aınalymǵa qosqan

Álıhantanýshy, Azattyq radıosynyń qyzmetkeri Sultanhan Aqqululy Álıhan Bókeıhannyń shyǵarmalar jınaǵynyń alǵashqy úsh tomynyń tusaýkeser jıynynda. Almaty, 22 aqpan 2010 jyl.

álıhantanýshy, Azattyq radıosynyń qyzmetkeri Sultanhan Aqqululy tusaýkeser jıynynda Álıhan Bókeıhannyń ǵylymı, saıası pýblııstıkalyq murasy týraly birqatar derekterdi kópshilikke jetkizdi.

- Onyń sońyna qaldyrǵan baı murasynyń tek bıblıografııasynyń ózi ǵana otyz betten turady. Álıhannyń myńǵa jýyq maqalasy men ocherkteri jáne taǵy basqa pýblııstıkalyq dúnıeleri 1917 jylǵy aqpan tóńkerisine deıin jáne odan keıingi 1927 jylǵa deıin elýden asa qazaq jáne orys gazet-jýrnaldarynda, onyń ishinde aqpan tóńkerisine deıin otyzǵa jýyq qazaq jáne orys basylymdarynda jaryq kórdi.

Álıhannyń pýblııstıkasyn HIH ǵasyrdyń aıaǵy men HH ǵasyrdyń basyndaǵy tek Qazaqstandaǵy ǵana emes, búkil Reseıdegi tarıhı qubylystardyń shejiresi dep batyl aıta alamyz. Ol óziniń maqalalaryn otyzǵa jýyq búrkenshik atpen jarııalady.

Óziniń ǵumyrynda Alashtyń Álıhany tóńkeriske deıin tórt gazetti uıymdastyryp, shyǵaryp otyrǵan. Onyń úsheýi oryssha «Omıch», «Irtysh», «Golos stepeı» gazetterinde ózi redaktor bolsa, qazaq tilinde tuńǵysh ret jalpyulttyq «Qazaq» gazetin uıymdastyrdy. Al, tóńkeristen keıin «Temirqazyq» jýrnalyn shyǵardy.

Álıhan osy kúnge deıin tabylǵan úsh birdeı irgeli monografııanyń, júzge jýyq ǵylymı zertteý men ocherktiń avtory, - dedi Sultanhan Aqqululy.

Al, tarıhshy Mámbet Qoıgeldi Álıhan Bókeıhannyń alǵashqy úsh tomy jaryq kórgen jeti tomdyq tolyq shyǵarmalary jınaǵyna «Bul

Tarıhshy Mámbet Qoıgeldi (sol jaqta) jáne arhıtektor Shota Ýálıhan Álıhan Bókeıhannyń shyǵarmalar jınaǵynyń alǵashqy úsh tomynyń tusaýkeser jıynynda. Almaty, 22 aqpan 2010 jyl.

qazaq rýhanııaty men tarıhy úshin úlken qubylys» dep baǵa berdi. Ol óz sózinde buǵan deıin de Álıhan Bókeıhannyń eńbekteri jaryq kórgenine toqtalyp ótti.

- Alǵash ret 1994 jyly óz qolymmen Álıhannyń shyǵarmalar jınaǵyn daıarladym. Odan keıin 1995 jyly Sultanhan orys jáne qazaq tilderinde shyǵarmalar jınaǵynyń bir tomdyǵyn jaryqqa shyǵardy. Ol kitap halyqtyń Álıhannyń kim ekenin tanýyna úlken qyzmet etken eńbek bolatyn. Al endi, mine, Álıhan Bókeıhannyń kóp tomdyǵy jaryq kórip jatyr. Bul úlken eńbek. Óıtkeni, Álekeńniń orny erekshe bolatyn. Solaı dep búkil orys demokratııasy moıyndaǵan. Solaı dep búkil Eýropa moıyndaǵan bolatyn Álıhan Bókeıhandy. Alaıda, qazaq qoǵamy eń artynan moıyndaǵan syńaılymyz, biraq áli tolyq moıyndaǵan joqpyz. Álıhan Bókeıhan ult-azattyq qozǵalystyń kósemi, qazaq ulttyq memlekettiligin jańǵyrtýshy sondyqtan da, kezinde úkimetke Álıhan Bókeıhan týraly arnaıy qujat qabyldaýy kerek dep usynys aıtqanmyn. Osy pikirimde áli de qalamyn, - dedi Mámbet Qoıgeldi.

Tusaýkeserge qatysqan ózge de ǵalymdar Álıhan Bókeıhannyń alǵashqy úsh tomy jaryq kórgen jeti tomdyq tolyq shyǵarmalar jınaǵyna oń baǵa berip, jınaqqa engen tyń derekter alashtanýdy taǵy bir kezeńge kótergenin aıtysyp, oı-pikirlerin ortaǵa saldy.

ÁLIHAN BÓKEIHAN ÓZINIŃ TÝǴAN ÓLKESINDE ÁLI ESKERÝSIZ QALYP KELEDI

Tusaýkeserde Álıhan Bókeıhandy este qaldyrý týraly jáne alash murasyn zertteý isiniń búgingi jaı-kúıi de sóz boldy. Jazýshy ári tarıhshy Beıbit Qoıshybaı, Qazaqstan táýelsizdiginiń irgetasyn qalaǵan Álıhan Bókeıhan jáne basqa da alash zııalylaryna táýelsiz Qazaqstannyń úkimeti tarapynan áli kúnge belgili dárejede mán berilmeı kele jatqanyn atap ótti.

Al tarıhshy ǵalym Mámbet Qoıgeldi alash murasyn zertteýde úkimetke ıek artyp otyrmaý kerek dep esepteıdi. Onyń oıynsha, qazirgi

Alashtyń úsh arysy (soldan ońǵa): Ahmet Baıtursynuly, Álıhan Bókeıhan, Mirjaqyp Dýlatuly.

qazaq zııalylary, onyń ishinde tarıhshylar, jazýshylar, jýrnalıster alash zııalylarynyń murasyn, olardyń saıası qyzmetin zertteý men ony halyqqa jetkizýde eshkimge jaltaqtamaı birlese eńbektenýi qajet.

- Mysaly, tek qana ulttyq saıası kóshbasshy Álıhan Bókeıhanǵa baılanysty atqarylatyn jumystar men kórsetiletin qurmet áli tolyq emes. Máselen, Qaraǵandy Álekeńniń týǵan ólkesi. Sol qaladan Álekeńniń atyna bir dańǵyl berý jóninde bastama kóterilip edi, ony qalalyq máslıhat sheshe almady. Sebebi, oǵan belgili bir kúshter qarsy shyqty. Al, biz sol Qaraǵandyǵa baryp, ǵylymı-tájirıbelik konferenııa uıymdastyryp osy máseleniń sheshilýine atsalysýymyz kerek.

Máselen, Balqashtyń ár jaǵynda, qyryq shaqyrym jerde Toqyraýyn degen ózen bar. Álekeń sol jerde týyp, ósken. Al, Balqashta Álıhan Bókeıhandy eske salatyn birde-bir belgi joq. Bul ókinishti nárse ǵoı, - dedi Mámbet Qoıgeldi.

Alaıda, álıhantanýshy Sultanhan Aqqululynyń oıynsha, Alashqa qazirgi Qazaqstan úkimetiniń enjarlyq tanytýyna búgingi bılikte otyrǵandar keshegi Alash zııalylarynyń ústinen domalaq aryz jazyp, ıtjekkenge aıdatyp, sońynda «halyq jaýy» dep atqyzyp jibergen adamdardyń urpaǵy bolýy da sebep.

Dese de, onyń pikirinshe, alash murasy keńinen zerttelip jáne halyqtyq deńgeıde nasıhattalsa, jańa býyn saıasatkerler alash zııalylary sııaqty tek qana ultyna qyzmet etýge tárbıelenip shyǵý múmikin.

Álıhan Nurmuhammeduly Bókeıhan qazaqtyń tuńǵysh ulttyq saıası «Alashorda» partııasyn qurýshy, keıinnen «Alashorda» avtonomııaly úkimetiniń tóraǵasy bolǵan.

Qazaq arasyndaǵy erekshe yqpaly men bedeline oraı ony alash jurty «Alashtyń Álıhany» dep ataǵan.


1937 sovet ókimeti «halyq jaýy» degen aıyppen qamaýǵa alǵan Álıhan Bókeıhan «úshtiktiń» shyǵarǵan úkimi boıynsha Máskeýde atylǵan.

Pikirler