بەدەۋلىك پەن بەلسىزدىك — دۇنيەجۇزىن الاڭداتىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ ءبىرى. ونىڭ سەبەپ-سالدارى مەن ەمدەۋ تاسىلدەرى قانداي؟ وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن «ادىرنا» ءتىلشىسى 9 جىلدىق تاجىريبەسى بار بەلگىلى رەپرودۋكتولوگ-گينەكولوگ دارىگەر اياۋلىم بەرىكبولقىزىمەن اڭگىمەلەسءتى.
– اياۋلىم حانىم، ەرلى-زايىپتىلارعا وتباسى قۇرعاندارىنا قانشا ۋاقىت وتكەن سوڭ بەدەۋلىك دياگنوزى قويىلادى؟
– ەگەر ەرلى-زايىپتىلار 1 جىل بويى رەتتى جىنىستىق قاتىناستا كونتراتسەپتيۆتىك ءىس-شارا قولدانباعان جاعدايدا جۇكتىلىك پايدا بولماسا, بەدەۋلىك دياگنوزى قويىلادى.
— جىل سايىن بەدەۋلىك دياگنوزى قويىلعان، تابيعي جولمەن جۇكتى بولا المايتىن جۇپتاردىڭ سانى ءوسىپ جاتىر دەپ ەستىپ وتىرمىز. راسىندا سولاي ما؟
– راس. جىلدان جىلعا بەدەۋلىك كوبەيمەسە، ازايىپ جاتقان جوق. سەبەبى قازاقستاندا ستاتيستيكا بويىنشا ءار التىنشى جانۇيا ءسابي سۇيە الماعاندىقتان, اجىراسۋعا دەيىن بارادى ەكەن. 2021 جىلى پرەزيدەنتىمىز ق.ج.توقاەۆ "اڭساعان ءسابي" اتتى باعدارلامانى مەملەكەت تاراپىنان جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستان ازاماتتارىنا تەگىن ەكو-عا 7000 كۆوتا ۇسىنىپ وتىر. بۇل ءسابي سۇيە الماي جۇرگەن ەرلى-زايىپتىلارعا ۇلكەن كومەك. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ءسابيلى وتباسىلار كوبەيسىن، اجىراسۋلار ازايسىن جانە جالپى قازاق حالقىنىڭ سانى ارتسىن دەگەن ماقساتپەن ەكو ورتالىقتارىمىزداعى بارلىق مامان (رەپرودۋكتولوگ-گينەكولوگتار، اندرولوگ-ۋرولوگتار، ەمبريولوگتار) "اڭساعان ءسابي" اتتى باعدارلامانى جۇزەگە اسىرۋدا ۇلكەن جۇمىس اتقارىپ جاتىر.
– ۆاكتسيناتسيا بەدەۋلىككە اكەلۋى مۇمكىن بە؟ مامان رەتىندە نە ايتا الاسىز؟
– دۇنيەجۇزى بويىنشا ۆاكتسيناتسيا بەدەۋلىككە الىپ كەلەدى دەگەن دالەلدەنگەن قورىتىندى جوق. سول سەبەپتەن جۇكتىلىكتى جوسپارلاۋدىڭ الدىندا ۆاكتسيناتسيا العان دۇرىس دەپ ويلايمىن. Covid-19 ۆيرۋسىن جۇقتىرىپ، اۋىر اسقىنۋلارعا شالدىققانشا، ول دەرتتىڭ الدىن الۋ شارالارىن جۇرگىزگەن تيىمدىرەك.
– بەدەۋلىكتى پسيحولوگيالىق پروبلەما دەپ ەسەپتەيتىندەر دە بار ەكەن. ايەل تىم قاتتى بالا سۇيگىسى كەلگەندىكتەن، كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، اۋرۋعا شالدىعادى دەيدى-مىس. بۇل پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟
– ءيا، كەلىسەمىن. سوندىقتان كۇيزەلىسكە ۇشىراعان قىز-كەلىنشەكتەرىمىزگە رەپرودۋكتولوگتاردان باسقا ارنايى كومەك كورسەتەتىن پسيحولوگ ماماندارىمىز ءبىزدىڭ ورتالىقتا («يرم» كلينيكاسىندا — رەد.)جۇمىس ىستەيدى. پسيحولوگتارىمىز پسيحولوگيالىق پروبلەمادان، كۇيزەلىستەن، ياعني دەپرەسسيادان ارىلۋعا كومەكتەسۋ بارىسىندا كوپتەگەن قىز-كەلىنشەكتەرىمىز تەك ەكو ارقىلى عانا ەمەس، تابيعي جولمەن دە جۇكتى بولىپ جاتادى.
– ايەل ادامداردى بەدەۋلىككە الىپ كەلەتىن ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن سەبەپتەرگە توقتالىپ ءوتىڭىزشى.
– جالپى بەدەۋلىك ايەلدەر جانە ەرلەر بەدەۋلىگى بولىپ ەكىگە بولىنەدى. ايەلدەر بەدەۋلىگىنە توقتالساق، ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن سەبەبى مىنالار:
1)بەدەۋلىكتىڭ تۇتىكتىك جانە تۇتىكتىك-پەريتونەالدىق فاكتورى. بۇل جاتىر تۇتىكشەلەرىنىڭ قابىنۋ پروتسەسىنە بايلانىستى وتكىزگىشتىگىنىڭ بولماۋى نەمەسە بەلگىلى ءبىر سەبەپتەرگە بايلانىستى, ياعني جاتىردان تىس جۇكتىلىك نەمەسە گيدروسالپينكسكە جانە جابىسپالى پروتسەسكە ۇشىراعان جاتىر تۇتىكشەسىن وپەراتسيا بارىسىندا الىپ تاستاعان كەزدە، سپەرماتوزويد پەن انالىق جاسۋشا قوسىلا الماي جۇكتىلىك پايدا بولمايدى.
2)بەدەۋلىكتىڭ ەندوكريندىك فاكتورى. انالىق بەزىندە وۆۋلياتسيانىڭ بولماۋى. ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – انالىق بەزىنىڭ پوليكيستوز سيندرومى.
3) جاتىرلىق فاكتورى. جاتىر ەندومەتريىنىڭ قابىنۋى، ەندومەتريدىڭ ءپوليپى، جاتىر ميوماسى (شىرىشاستى ميوماسى), جاتىر قۋىسىنىڭ سينەحيالارى، ادەنوميوز، جاتىردىڭ انومالياسى جانە ت.ب. سەبەپتەرگە بايلانىستى جۇكتىلىكتىڭ بولماۋى مۇمكىن.
4) بەلگىسىز گەنەزدى نەمەسە يديوپاتيالىق بەدەۋلىك. بۇل كەزدە جالپى ەرلى-زايىپتىلاردا ءبارى جاقسى، ياعني، ەرىنىڭ سپەرموگرامما كورسەتكىشى جانە كاريوتيپى قالىپتى، ايەلىنىڭ وۆۋلياتسياسى بار، گورمونالدى ستاتۋسى قالىپتى، جاتىر تۇتىكشەلەرى ءوتىمدى جانە كاريوتيپى قالىپتىبولادى, بىراق جۇكتىلىك جوق.
5) ەندومەتريوز تۋىندايتىن بەدەۋلىك. ەندومەتريوز – ەندومەتريدىڭ جاسۋشالارى (كلەتكالارى) جاتىردان تىس جەرلەردە (انالىق بەزدەردە، قۇرساق قۋىسىندا جانە ت.ب. اعزالاردا) ورنالاساتىن پاتولوگيا بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا بەدەۋلىككە ءجيى اكەلەتىن سەبەپتەءردىڭ ءبىرى وسى. ول شامامەن 35% كەزدەسەدى.
6) جاتىر موينى فاكتورى. جاتىر موينىنىڭ شىرىشىنىڭ جەتكىلىكسىز ءبولىنۋى نەمەسە مۇلدەم بولماۋى. سول سەبەپتەن سپەرماتوزويدتاردىڭ جاتىر قۋىسىنا وتۋىنە جول بەرمەيدى.
سوڭعى جىلدارى ەرلەر بەدەۋلىگى دە وتە ءجيى كەزدەسىپ جاتىر. ەرلەر بەدەۋلىگىنە الىپ كەلەتىن سەبەپتەر: گەنەتيكالىق اۋرۋلار (كلاينفەلتەر، مۋكوۆيستسيدوز جانە ت.ب.), جىنىس ورگاندارىنىڭ قابىنۋ اۋرۋلارى، ەپيدەميالىق پاروتيت، كريپتورحيزم، ۆاريكوتسەلە، ونكولوگيالىق اۋرۋلاردان كەيىنگى حيميالىق نەمەسە ساۋلەلى تەراپيا، جىنىس ورگاندارىنا جانە ءىش قۋىسىنىڭ تومەنگى بولىمىنە حيرۋرگيالىق ارالاسۋلار، ەرەكتسيالىق ديسفۋنكتسيا جانە ت.ب. سپەرموگراممانىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى بىرنەشە تۇرلەرى بولادى: ازووسپەرميا، وليگوزووسپەرميا، استەنوزووسپەرميا، تەراتوزووسپەرميا جانە ت.ب.
– قازىرگى مەديتسينا بەدەۋلىكتىڭ ەمىن تاپتى ما؟
– ءيا، ارينە. بۇگىندە بەدەۋلىكتىڭ ەمى بار. ەرلى-زايىپتىلار ەشقاشان ءۇمىت ۇزبەۋلەرى كەرەك. سەبەبى، قازىرگى تاڭدا بەدەۋلىكتىڭ ەڭ ءتيىمدى ەمدەرىنىڭ ءبىرى – ەكو دامىپ كەلەدى. 25 جىل ىشىندە ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن «يرم» كلينيكاسىندا تامارا مۋفتاحقىزى دجۋسۋباليەۆا حانىمنىڭ، رەپرودۋكتولوگتاردىڭ، گينەكولوگتاردىڭ، وتە شەبەر ءارى مىقتى حيرۋرگتارىمىزدىڭ ءبىرى دجاكۋپوۆ دانيار ۆاليحانۇلىنىڭ, ۋرولوگ-اندرولوگتاردىڭ، ەمبريولوگتاردىڭ، گەنەتيكتەردىڭ كومەگىمەن 16000 ءسابي دۇنيەگە كەلدى. ەكو ادىسىمەن دۇنيەگە كەلگەن بالالار وزدەرى مەديتسينالىق ارالاسۋسىز، ياعني ەكو-سىز اتا-انا بولا الادى.
– وسى ورايدا ءوز تاجىريبەڭىزدەگى كۇردەلى ءارى وڭ ناتيجەلەرمەن بولىسە كەتسەڭىز.
– جاڭاوزەننەن 32 جاستاعى ەمدەلۋشى ارنايى ءبىزدىڭ ورتالىعىمىزعا، مەنىڭ قابىلداۋىما ء"سابي سۇيسەم ەكەن" دەگەن ۇلكەن سەنىممەن جانە ۇمىتپەن كەلگەن بولاتىن. بەدەۋلىكتىڭ ۇزاقتىعى 10 جىل، وۆاريالدى قورى وتە تومەن، امگ كورسەتكىشى 0,17 ەدى. بىرنەشە رەت ءساتسىز ەكو بولىپ، رەپرودۋكتولوگ دارىگەرلەر دونورلىق انالىق جاسۋشا الۋعا ۇسىنعان. سول سەبەپتەن ءبىراز جىلدار بويى ءۇمىتىن ۇزگەن ەكەن. بىراق ءبىر كۇنى تۋعان اعاسى تاعى ەكو جاساپ كورسەڭشى، قاراجاتىن ءوزىم تولەپ بەرەيىن، الماتىعا بارىپ كەل دەپ قولقا سالعان. سودان ينستاگرام جەلىسىنەن مەنى تاڭداپ، قابىلداۋىما جازىلىپ, دونورلىق انالىق جاسۋشانى الا المايتىنىن ايتتى. ءسويتىپ ءوزىنىڭ 2 فولليكۋلىمەن موديفيتسيرلەنگەن ەكو جاسادىق. پۋنكتسيا جاساۋ بارىسىندا 2 انالىق جاسۋشا شىعىپ، ەرىنىڭ اتالىق ۇرىعىمەن ۇرىقتاندىرىپ، 5 تاۋلىكتە 2 ەمبريونىمىز ءوستى. سول ەكى ەمبريوندى قوندىرىپ ەدىك، اللا بۇيىرىپ، بۇگىنگى تاڭدا پاتسيەنتىم ۇشەمءىن كۇتىپ ءجۇر. سوندا ەكى ەمبريوننىڭ بىرەۋءى ەكىگە ءبولىنىپ كەتىپ، 3 ۇرىق بولعان. ەمدەلۋشىمىزدىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيماي ءجۇر، سەبەبى بۇل 10 جىل كۇتكەن العاشقى جۇكتىلىگى. بۇنداي عاجايىپ ناتيجەلەر سيرەك بولادى. ەندى 3 ءسابيدىڭ امان-ەسەن دۇنيەگە كەلۋىن اسىعا كۇتەتىن بولامىز. ءبىز رەپرودۋكتولوگ دارىگەر بولعاندىقتان، بەدەۋلىكتى تەك قانا ەكو جاساۋ ارقىلى عانا جەڭبەيمىز. ەكو-دان بولەك قرت-نىڭ (قوسالقى رەپرودۋكتيۆتى تەحنولوگيالاردىڭ) تاعى ءبىر ءتۇرى بار. ول – جاتىرىشىلىك ينسەميناتسيا. بۇل ءادىس قاراپايىم ءارى ارزان جانە تابيعي ۇرىقتانۋعا سايكەس بولادى. وسىدان 9 اي بۇرىن 26 جاستاعى ەمدەلۋشىم 5 جىل بويى مۇلدەم ءسابي سۇيە الماي، مەنىڭ قابىلداۋىما كەلدى. ەرلى-زايىپتىلاردى تولىق تەكسەرۋ بارىسىندا، بەلەۋلىكتىڭ سەبەبىن انىقتاپ، بىرىنشىلىك بەدەۋلىكتىڭ ەندوكريندىك فاكتورى، انالىق بەزدەرىنىڭ پوليكيستوز سيندرومى دەگەن دياگنوزى قويىلىپ، ءجىي ءادىسى ۇسىنىلدى. انالىق بەزدەرىن از عانا ىنتالاندىرىپ، ءجىي ءادىسىنىڭ العاشقى مۇمكىندىگىنەن بىردەن جۇكتى بولىپ، 4 شىلدەدە امان-ەسەن ءوزى بوسانىپ، ەكى حانشايىمدى دۇنيەگە الىپ كەلدى. بۇنداي ناتيجەگە جەتكەنىمىزگە، ءسابيلى ءارى باقىتتى وتباسىلارىمىزدىڭ كوبەيۋىنە جانە كىشكەنتاي ۇل-قىزدارىمىزدىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە شىن جۇرەكتەن قۋانامىز. بۇدان باسقا دا كوپتەگەن وڭ ناتيجەلەرىمىز بار. مىسالى، بەدەۋلىكتىڭ تۇتىك فاكتورى كەزىندە لاپاروسكوپيالىق وپەراتسيا جاساپ، جاتىر تۇتىكشەلەرىنىڭ وتكىزگىشتىگىن قالپىنا كەلتىرگەننەن كەيىن 1-6 ايدان كەيىن جۇكتى بولىپ، ءسابي سۇيگەن پاتسيەنتتەرىمىز از ەمەس. ودان بولەك مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن كۆوتا ارقىلى تەگىن ەكو جاساۋ ارقىلى، ءبىراز پاتسيەنتءىمىز سابيلەرىن قۇشاعىنا الىپ وتىر. 48 جاستاعى پاتسيەنتىمىزدىڭ 8 جىل كۇتكەن ءسابيى ەكو-نىڭ العاشقى مۇمكىندىگىنەن پايدا بولدى. ارينە، بۇنداي جاستا ءوزىنىڭ ەمەس، دونورلىق انالىق جاسۋشا مەن كۇيەۋىنىڭ اتالىق ۇرىعىمەن ۇرىقتاندىرىپ، ۇل بالا دۇنيەگە كەلدى. بۇل دا ۇلكەن جەتىستىك. ءبىزدىڭ ورتالىققا كەلگەن ءاربىر ەمدەلۋشىنىڭ بەدەۋلىكتى جەڭگەن تاريحى ۇلكەن ەڭبەكپەن كەلەدى جانە ۇمىتتەرىن ۇزگەن ەرلى-زايىپتىلارمەن كوبىرەك بولىسكىمىز كەلەدى. سوندىقتان، ۇمىتتەرىڭىزدى ۇزبەڭىزدەر، دەر كەزىندە بىلىكتى دارىگەرگە قارالىپ، سابي ءسۇيۋ ارماندارىڭىز ورىندالا بەرسىن دەگىم كەلەدى.
– سۇقباتىڭىزعا راقمەت! جۇمىسىڭىزعا تولاعاي تابىستار تىلەيمىز!
اڭگىمەلەسكەن ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
Басқалармен бөлісе отырыңыз
