Bedeulık pen belsızdık — düniejüzın alaŋdatyp otyrǧan mäselenıŋ bırı. Onyŋ sebep-saldary men emdeu täsılderı qandai? Osy jäne özge de sūraqtarǧa jauap alu üşın «Adyrna» tılşısı 9 jyldyq täjıribesı bar belgılı reproduktolog-ginekolog därıger Aiaulym Berıkbolqyzymen äŋgımelestı.
– Aiaulym hanym, erlı-zaiyptylarǧa otbasy qūrǧandaryna qanşa uaqyt ötken soŋ bedeulık diagnozy qoiylady?
– Eger erlı-zaiyptylar 1 jyl boiy rettı jynystyq qatynasta kontraseptivtık ıs-şara qoldanbaǧan jaǧdaida jüktılık paida bolmasa, bedeulık diagnozy qoiylady.
— Jyl saiyn bedeulık diagnozy qoiylǧan, tabiǧi jolmen jüktı bola almaityn jūptardyŋ sany ösıp jatyr dep estıp otyrmyz. Rasynda solai ma?
– Ras. Jyldan jylǧa bedeulık köbeimese, azaiyp jatqan joq. Sebebı Qazaqstanda statistika boiynşa är altynşy janūia säbi süie almaǧandyqtan, ajyrasuǧa deiın barady eken. 2021 jyly Prezidentımız Q.J.Toqaev "Aŋsaǧan säbi" atty baǧdarlamany memleket tarapynan jüzege asyru üşın Qazaqstan azamattaryna tegın EKO-ǧa 7000 kvota ūsynyp otyr. Būl säbi süie almai jürgen erlı-zaiyptylarǧa ülken kömek. Qazırgı taŋda elımızde säbilı otbasylar köbeisın, ajyrasular azaisyn jäne jalpy qazaq halqynyŋ sany artsyn degen maqsatpen EKO ortalyqtarymyzdaǧy barlyq maman (reproduktolog-ginekologtar, androlog-urologtar, embriologtar) "Aŋsaǧan säbi" atty baǧdarlamany jüzege asyruda ülken jūmys atqaryp jatyr.
– Vaksinasiia bedeulıkke äkeluı mümkın be? Maman retınde ne aita alasyz?
– Düniejüzı boiynşa vaksinasiia bedeulıkke alyp keledı degen däleldengen qorytyndy joq. Sol sebepten jüktılıktı josparlaudyŋ aldynda vaksinasiia alǧan dūrys dep oilaimyn. Covid-19 virusyn jūqtyryp, auyr asqynularǧa şaldyqqanşa, ol derttıŋ aldyn alu şaralaryn jürgızgen tiımdırek.
– Bedeulıktı psihologiialyq problema dep esepteitınder de bar eken. Äiel tym qatty bala süigısı kelgendıkten, küizelıske tüsıp, auruǧa şaldyǧady deidı-mys. Būl pıkırmen kelısesız be?
– İä, kelısemın. Sondyqtan küizelıske ūşyraǧan qyz-kelınşekterımızge reproduktologtardan basqa arnaiy kömek körsetetın psiholog mamandarymyz bızdıŋ ortalyqta («İRM» klinikasynda — red.)jūmys ısteidı. Psihologtarymyz psihologiialyq problemadan, küizelısten, iaǧni depressiiadan aryluǧa kömektesu barysynda köptegen qyz-kelınşekterımız tek EKO arqyly ǧana emes, tabiǧi jolmen de jüktı bolyp jatady.
– Äiel adamdardy bedeulıkke alyp keletın eŋ jiı kezdesetın sebepterge toqtalyp ötıŋızşı.
– Jalpy bedeulık äielder jäne erler bedeulıgı bolyp ekıge bölınedı. Äielder bedeulıgıne toqtalsaq, eŋ jiı kezdesetın sebebı mynalar:
1)Bedeulıktıŋ tütıktık jäne tütıktık-peritonealdyq faktory. Būl jatyr tütıkşelerınıŋ qabynu prosesıne bailanysty ötkızgıştıgınıŋ bolmauy nemese belgılı bır sebepterge bailanysty, iaǧni jatyrdan tys jüktılık nemese gidrosalpinkske jäne jabyspaly proseske ūşyraǧan jatyr tütıkşesın operasiia barysynda alyp tastaǧan kezde, spermatozoid pen analyq jasuşa qosyla almai jüktılık paida bolmaidy.
2)Bedeulıktıŋ endokrindık faktory. Analyq bezınde ovuliasiianyŋ bolmauy. Eŋ jiı kezdesetın sebepterınıŋ bırı – analyq bezınıŋ polikistoz sindromy.
3) Jatyrlyq faktory. Jatyr endometriınıŋ qabynuy, endometridıŋ polipı, jatyr miomasy (şyryşasty miomasy), jatyr quysynyŋ sinehiialary, adenomioz, jatyrdyŋ anomaliiasy jäne t.b. sebepterge bailanysty jüktılıktıŋ bolmauy mümkın.
4) Belgısız genezdı nemese idiopatiialyq bedeulık. Būl kezde jalpy erlı-zaiyptylarda bärı jaqsy, iaǧni, erınıŋ spermogramma körsetkışı jäne kariotipı qalypty, äielınıŋ ovuliasiiasy bar, gormonaldy statusy qalypty, jatyr tütıkşelerı ötımdı jäne kariotipı qalyptybolady, bıraq jüktılık joq.
5) Endometrioz tuyndaityn bedeulık. Endometrioz – endometridıŋ jasuşalary (kletkalary) jatyrdan tys jerlerde (analyq bezderde, qūrsaq quysynda jäne t.b. aǧzalarda) ornalasatyn patologiia bolyp tabylady. Qazırgı taŋda bedeulıkke jiı äkeletın sebepterdıŋ bırı osy. Ol şamamen 35% kezdesedı.
6) Jatyr moiny faktory. Jatyr moinynyŋ şyryşynyŋ jetkılıksız bölınuı nemese müldem bolmauy. Sol sebepten spermatozoidtardyŋ jatyr quysyna ötuıne jol bermeidı.
Soŋǧy jyldary erler bedeulıgı de öte jiı kezdesıp jatyr. Erler bedeulıgıne alyp keletın sebepter: genetikalyq aurular (Klainfelter, mukovissidoz jäne t.b.), jynys organdarynyŋ qabynu aurulary, epidemiialyq parotit, kriptorhizm, varikosele, onkologiialyq aurulardan keiıngı himiialyq nemese säulelı terapiia, jynys organdaryna jäne ış quysynyŋ tömengı bölımıne hirurgiialyq aralasular, ereksiialyq disfunksiia jäne t.b. Spermogrammanyŋ özgeruıne bailanysty bırneşe türlerı bolady: azoospermiia, oligozoospermiia, astenozoospermiia, teratozoospermiia jäne t.b.
– Qazırgı medisina bedeulıktıŋ emın tapty ma?
– İä, ärine. Bügınde bedeulıktıŋ emı bar. Erlı-zaiyptylar eşqaşan ümıt üzbeulerı kerek. Sebebı, qazırgı taŋda bedeulıktıŋ eŋ tiımdı emderınıŋ bırı – EKO damyp keledı. 25 jyl ışınde özım jūmys ısteitın «İRM» klinikasynda Tamara Muftahqyzy Djusubalieva hanymnyŋ, reproduktologtardyŋ, ginekologtardyŋ, öte şeber ärı myqty hirurgtarymyzdyŋ bırı Djakupov Daniiar Valihanūlynyŋ, urolog-andrologtardyŋ, embriologtardyŋ, genetikterdıŋ kömegımen 16000 säbi düniege keldı. EKO ädısımen düniege kelgen balalar özderı medisinalyq aralasusyz, iaǧni EKO-syz ata-ana bola alady.
– Osy oraida öz täjıribeŋızdegı kürdelı ärı oŋ nätijelermen bölıse ketseŋız.
– Jaŋaözennen 32 jastaǧy emdeluşı arnaiy bızdıŋ ortalyǧymyzǧa, menıŋ qabyldauyma "säbi süisem eken" degen ülken senımmen jäne ümıtpen kelgen bolatyn. Bedeulıktıŋ ūzaqtyǧy 10 jyl, ovarialdy qory öte tömen, AMG körsetkışı 0,17 edı. Bırneşe ret sätsız EKO bolyp, reproduktolog därıgerler donorlyq analyq jasuşa aluǧa ūsynǧan. Sol sebepten bıraz jyldar boiy ümıtın üzgen eken. Bıraq bır künı tuǧan aǧasy taǧy EKO jasap körseŋşı, qarajatyn özım tölep bereiın, Almatyǧa baryp kel dep qolqa salǧan. Sodan instagram jelısınen menı taŋdap, qabyldauyma jazylyp, donorlyq analyq jasuşany ala almaitynyn aitty. Söitıp özınıŋ 2 follikulymen modifisirlengen EKO jasadyq. Punksiia jasau barysynda 2 analyq jasuşa şyǧyp, erınıŋ atalyq ūryǧymen ūryqtandyryp, 5 täulıkte 2 embrionymyz östı. Sol ekı embriondy qondyryp edık, Alla būiyryp, bügıngı taŋda pasientım üşemın kütıp jür. Sonda ekı embrionnyŋ bıreuı ekıge bölınıp ketıp, 3 ūryq bolǧan. Emdeluşımızdıŋ quanyşy qoinyna syimai jür, sebebı būl 10 jyl kütken alǧaşqy jüktılıgı. Būndai ǧajaiyp nätijeler sirek bolady. Endı 3 säbidıŋ aman-esen düniege keluın asyǧa kütetın bolamyz. Bız reproduktolog därıger bolǧandyqtan, bedeulıktı tek qana EKO jasau arqyly ǧana jeŋbeimız. EKO-dan bölek QRT-nyŋ (qosalqy reproduktivtı tehnologiialardyŋ) taǧy bır türı bar. Ol – jatyrışılık inseminasiia. Būl ädıs qarapaiym ärı arzan jäne tabiǧi ūryqtanuǧa säikes bolady. Osydan 9 ai būryn 26 jastaǧy emdeluşım 5 jyl boiy müldem säbi süie almai, menıŋ qabyldauyma keldı. Erlı-zaiyptylardy tolyq tekseru barysynda, beleulıktıŋ sebebın anyqtap, bırınşılık bedeulıktıŋ endokrindık faktory, analyq bezderınıŋ polikistoz sindromy degen diagnozy qoiylyp, JIİ ädısı ūsynyldy. Analyq bezderın az ǧana yntalandyryp, JIİ ädısınıŋ alǧaşqy mümkındıgınen bırden jüktı bolyp, 4 şıldede aman-esen özı bosanyp, ekı hanşaiymdy düniege alyp keldı. Būndai nätijege jetkenımızge, säbilı ärı baqytty otbasylarymyzdyŋ köbeiuıne jäne kışkentai ūl-qyzdarymyzdyŋ düniege kelgenıne şyn jürekten quanamyz. Būdan basqa da köptegen oŋ nätijelerımız bar. Mysaly, bedeulıktıŋ tütık faktory kezınde laparoskopiialyq operasiia jasap, jatyr tütıkşelerınıŋ ötkızgıştıgın qalpyna keltırgennen keiın 1-6 aidan keiın jüktı bolyp, säbi süigen pasientterımız az emes. Odan bölek memleket tarapynan berıletın kvota arqyly tegın EKO jasau arqyly, bıraz pasientımız säbilerın qūşaǧyna alyp otyr. 48 jastaǧy pasientımızdıŋ 8 jyl kütken säbiı EKO-nyŋ alǧaşqy mümkındıgınen paida boldy. Ärine, būndai jasta özınıŋ emes, donorlyq analyq jasuşa men küieuınıŋ atalyq ūryǧymen ūryqtandyryp, ūl bala düniege keldı. Būl da ülken jetıstık. Bızdıŋ ortalyqqa kelgen ärbır emdeluşınıŋ bedeulıktı jeŋgen tarihy ülken eŋbekpen keledı jäne ümıtterın üzgen erlı-zaiyptylarmen köbırek bölıskımız keledı. Sondyqtan, ümıtterıŋızdı üzbeŋızder, der kezınde bılıktı därıgerge qaralyp, säbi süiu armandaryŋyz oryndala bersın degım keledı.
– Sūqbatyŋyzǧa raqmet! Jūmysyŋyzǧa tolaǧai tabystar tıleimız!
Äŋgımelesken Diana ASAN,
«Adyrna» ūlttyq portaly
