عىلىممەن اينالىساتىن ادامداردىڭ قاراپايىم ادامداردان ايتارلىقتاي ايىرماشىلىعى جوق. ولار دا باسقالار سەكىلدى عىلىمي جاڭالىقتى اشۋ بارىسىندا سان ءتۇرلى قيىندىققا ۇشىراپ، قاتەلەسىپ جاتادى. سونداي-اق عىلىممەن اينالىسۋ ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس، ول – ناعىز پروفەسسيونالدى ماماندىق. باسقا سالالارداعى سەكىلدى عىلىم الەمىندە دە وزەكتى ماسەلەلەر بار. «ولار قانداي ماسەلەلەر؟»، «عالىمدار نەدەن قينالىپ ءجۇر؟» دەگەن سۇراقتارعا تومەندە جاۋاپ بەرەتىن بولامىز.
قارجى ماسەلەسى
اقشا – عىلىم سالاسىنداعى كەز كەلگەن ادامنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. سەبەبى عىلىممەن اينالىسۋ شىعىنعا ۇشىراتادى – زەرتحاناعا قاجەتتى قۇرال–سايماندار، اسسيستەنتەردىڭ جالاقىسى، الەۋمەتتىك جەلىدەگى پۋبليكاتسيالار، ساياحات. بۇل – پروفەسسيونالدى عالىمداردىڭ ءجيى ۇشىراسىپ جاتاتىن قيىندىقتارى.
نەگىزىندە ماسەلە ودان ارىدەن باستالادى. اقشا ماسەلەسى تەك جەكە عالىمداردى ەمەس، كەز كەلگەن لابوراتوريالار مەن عىلىمي ورتالىقتاردى الاڭداتىپ وتىر. ولاردىڭ ۇكىمەتتەن الاتىن قارجىسى بۇكىل قاجەتتىلىكتەرىن وتەمەيدى. سول سەبەپتى ولار قوسىمشا گرانتتاردى ىزدەۋگە ءماجبۇر. ال گرانتتاردىڭ عىلىمي ورتالىقتار مەن لابوراتوريالارعا اتاعىنا جانە جاريالاعان ماتەريالدارىنىڭ سانىنا بايلانىستى تابىستالاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ولار ساپا ءۇشىن ەمەس، سان ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى.
بۇگىندە اقش–تاعى كوپتەگەن لابوراتوريالار جۇمىسشىلارىنىڭ 75%-ىنا ارنايى گرانتتان بولىنگەن قارجىدان جالاقى تولەپ وتىر. سونداي–اق بۇل گرانتتاردىڭ ءوزى قىسقامەرزىمدى، ولار ءۇش جىلعا بەرىلەدى ەكەن. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى – عىلىممەن اينالىسامىن دەيتىن جاستار الداعى ون جىلدا ءدال وسى پروبلەماعا قايتا جولىعادى. بۇدان الەمدەگى عىلىمنىڭ ساپاسى تومەندەيدى. ال ۇكىمەت عىلىم سالاسىنا بولىنەتىن قارجىنى كوبەيتۋگە اسىعار ەمەس.
جالعان يدەيا مەن ماقسات: قاتە موتيۆاتسيا
عالىمنىڭ ەڭبەگى ونىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىنە قاراپ باعالانادى. كەز كەلگەن زەرتتەۋشى جۇمىس بارىسىندا كوپتەگەن قيىندىققا ۇشىراپ جاتادى. سەبەبى ونىڭ ساناسىندا «جۇمىسىمنىڭ ناتيجەسى قانداي بولادى؟» دەگەن وي عانا جۇرەدى. سونداي–اق ولار عىلىم الەمىنە توڭكەرىس الىپ كەلەتىن جاڭالىقتىڭ دا ءجيى بولا بەرمەيتىنىن بىلەدى.
زەرتتەۋمەن اينالىساتىن ماماندار اشقان جاڭالىعىنا بايلانىستى عانا قارجى تابا الادى. ەگەر ول حالىقتا «شۋلاتا» السا، اقشا ماسەلەسى شەشىلدى دەگەن ءسوز.
قازىرگى كەزدە عالىمداردىڭ كوبى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن كەزدە عىلىم تۋرالى، زەرتتەپ جاتقان ماسەلەسىنىڭ بولاشاعى تۋرالى ەمەس، ناتيجە قالاي بولادى دەگەن موتيۆاتسيامەن ءومىر سۇرەدى. قاتە موتيۆاتسيانىڭ كەسىرىنەن زەرتتەۋشى باسقا دا ماسەلەلەر مەن مۇمكىندىكتەرگە ءمان بەرمەي، ولاردان قول ءۇزىپ قالۋى مۇمكىن.
ستاتيستيكا بويىنشا الەمدە جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەردىڭ 85%-ى قاجەتسىز دەپ تابىلدى. ولار قارجى ءۇشىن عانا جاسالعان ەففەكتىسى از زەرتتەۋگە جاتقىزىلعان بولاتىن.
قاراپايىم حالىق عىلىم تۋرالى ەشتەڭە بىلمەيدى
عالىمداردىڭ كوبى بۇنى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى دەپ قابىلدايدى. سەبەبى ولار وزدەرى دايىنداعان ءونىمدى حالىقتىڭ ءتۇسىنىپ، تۇتىنعانىن قالايدى. سونىمەن قاتار الەمدەگى باق-تا دا عىلىم تۋرالى تۇسىنىك از. ءتىپتى، كەيدە عىلىم تاقىرىبىندا جازىپ جۇرگەن جۋرناليستەردىڭ ءوزى فاكتىلەردى شاتىستىرىپ جاتادى.
سونداي-اق عىلىمدى جاقسى تۇسىنبەيتىن اتاقتى ادامداردىڭ كوپشىلىگى ءوز اۋديتوريالارىنا وتىرىك اقپارات تاراتادى. ونىڭ قاتە پىكىر، قاتە مالىمەت ەكەنىن وزدەرى دە بىلمەيدى. عىلىم سالاسى حالىق اراسىندا سۇرانىسقا يە بولماعاندىقتان، ەل ىشىندە جالعان ستەرەوتيپتەر قالىپتاسقان. ادامدار عىلىم دەسە ۆاكتسيناتسيا مەن ديەتولوگيانى عانا ەلەستەتىن قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.
بۇل ماسەلەنىڭ تاعى ءبىر بولىگى – اسىرا سىلتەۋ. عالىمداردىڭ ءوزى، كەيدە كوتەرگەن ماسەلەلەرىن اسىرا باعالاپ جاتادى. سونداي–اق كەيبىر باق وكىلدەرى دە عىلىمدى دۇرىس تۇسىنبەسە دە اسىرا سىلتەۋگە كەلگەندە الدارىنا جان سالمايدى. سەبەبى ولار ەرەكشە جاڭالىق ارقىلى گازەتتەرىنە نەمەسە سايتتارىنا وقىرمان تارتقىسى كەلەدى.
تۇراقتى سترەسس
پراكتيكا بويىنشا بارلىق عالىمنىڭ ءومىرى پروبلەمادان قۇرالعان. ولار ءجيى سترەسس جاعدايىنا تۇسەدى. عىلىممەن اينالىسقانىنا كوپ ۋاقىت بولعان عالىمداردىڭ عانا ەمەس، جاس عالىمدار دا بۇل قيىندىققا ءجيى ۇشىراسادى. سەبەبى زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ءبىز ويلاعانداي وڭاي شارۋا ەمەس. دەرەك جيناۋ، ونى پراكتيكالىق تۇرعىدا تەكسەرۋ، ستاتيستيكالىق مالەمەتتەردى سارالاۋ، جاڭالىق الىپ كەلۋ – عالىمنىڭ عانا قولىنان كەلەدى.
عىلىم سالاسىنداعى زاماناۋي جۇيە ۋنيۆەرسيتەتتى جاڭا بىتىرگەن جاس عالىمدارعا كارەراسىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ولار - يدەياعا تولى، كۇشى مەن ەنەرگياسى ۇشان تەڭىز. الايدا ولار ون جىلدار بويى ەنەرگيالارىن اسسيستەنت بولىپ، قيىن جۇمىستاردى جاساۋعا ارنايدى. ودان باسقا امالدارى دا جوق.
وسىنداي قيىندىقتارعا ۇشىراعان جاس عالىمدار وتباسىن قۇرىپ، بالالى بولۋدىڭ ورنىنا عىلىم سالاسىن تاڭداپ جاتادى. سەبەبى ولار ءوز جۇمىسىن جاقسى كورەدى. الايدا اسسيستەنتتىك جۇمىس ولاردىڭ ەڭبەگىن اقتامايدى. اقشا از. ءدال وسى ماسەلە ءۇشىن كوپتەگەن تالانتتى ماماندار عىلىم الەمىنەن ءبىرجولاتا كەتىپ جاتادى.
بۇگىنگى عىلىم سالاسىنداعى ماسەلەلەر – وسى.
ايتا كەتەتىن جايت، بۇگىن قازاقستانداعى عىلىمنىڭ نەگىزىن سالۋشى قانىش ساتباەۆتىڭ ومىرگە كەلگەنىنە 122 جىل تولىپ وتىر.
تاعى قاراڭىز: قانىش ساتباەۆتىڭ تۋعانىنا 122 جىل
اقمارال بەرەكەت،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
