مەملەكەتتىك مەكتەپ پەن جەكەمەنشىك مەكتەپتىڭ اراسىنداعى ءبىلىم ساپاسىنىڭ الۋاندىعى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكككە ۇرىندىرماي ما؟ ارادا باعىت-باعداردىڭ الۋاندىعى تاعى بار. مامانداردىڭ بۇل تۋرالى پايىمى ءارتۇرلى.
مەكتەپتەگى ورىن تاپشىلىعى قازاقستاندا جىل سايىن قايتالانادى. مۇعالىمدەر ءبىر سىنىپتا 30 بالادان ءۇش اۋىسىمدا بالا وقىتىپ شارشاسا، اتا-انالار ءۇي جانىنداعى مەكتەپكە سىيماعان بالاسىن باسقا اۋىل، اۋدانعا تاسىپ اۋرەگە تۇسەدى. وسى ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋ ماقساتىندا بيلىك مەكتەپتەگى وقۋ ورىندارىنىڭ تاپشىلىعىن جەكەمەنشىك مەكتەپتەردى قارجىلاندىرىپ، سانىن ارتتىرۋ ارقىلى شەشۋدى كوزدەيدى. الايدا بىزدەگى باقىلاۋ ستاندارتتارىنىڭ السىزدىگى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتىڭ كۇشەيۋى، يدەولوگيالىق ءبىلىم وشاقتارىنىڭ پايدا بولۋى سىندى ماسەلەلەرگە ءمان بەرىپ جاتقان كىم بار؟
«جەكە مەنشىك مەكتەپتە ءبارى كەرىسىنشە»
اتىراۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى، 11 سىنىپ وقۋشىسى دايانا ءادىلحان مەملەكەتتىك مەكتەپتەن جەكەمەنشىك مەكتەپكە اۋىسقاندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بايقاعانىن ايتىپ بەردى.
- مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك مەكتەپتەردىڭ اراسىنداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى وزگەشە. مەملەكەتتىك مەكتەپتە دۇرىس تۇسىندىرمەيدى. تۇسىنبەسەڭ «دۇرىس تىندامايسىڭ با؟» دەپ وزىڭە سونى ءۇي جۇمىسى رەتىندە بەرەدى. سولاي ساباقتى تۇسىنبەي ۇيگە كەلىپ، دىم ىستەمەيتىن ەدىم. بجب، تجب يۋتۋبتەن، ينتەرنەتتەن تاۋىپ كوشىرە سالاتىنمىن. مۇعالىمدەر وقۋشىلارعا ۇرسىپ، ودان سايىن قورقىتىپ تاستايتىن. ال جەكەمەنشىك مەكتەپتەردە كەرىسىنشە. ەگەر دە تاقىرىپتى ۋاقىتىندا تۇسىنە الماساڭ، ساباقتان كەيىن قالىپ، مۇعالىمنەن سۇراپ الۋعا بولادى. ۇستازداردىڭ وقۋشىلارعا دەگەن قارىم-قاتىناسى جوعارى دەڭگەيدە. وقۋشىلار – مۇعالىمدەردى، مۇعالىمدەر وقۋشىلاردى قۇرمەتتەيدى، - دەيدى دايانا.
اقتاۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى اقشولپان تۇزەلبايدىڭ ويىنشا، ورتا ساناتتاعى كەز-كەلگەن جەكەمەنشىك مەكتەپتە جاسالعان جاعداي مەملەكەتتىك مەكتەپتەردەن الدەقايدا جوعارى. ول ءوزىنىڭ ەكى بىردەي ءىنىسىنىڭ جەكەمەنشىك مەكتەپتەگى وقۋ بارىسى جايىندا بايانداپ بەردى.
- مەنىڭ ىنىلەرىم اقتاۋ قالاسىندا ءۇش رەت مەكتەپ اۋىستىردى. ازاننان كەشكە دەيىن مەكتەپتە بولادى. ەڭ ۇلكەن ارتىقشىلىعى – ءبىز ءۇي جۇمىسىن ۇيدە وقىتپايمىز. ساعات ءۇش-تورتكە دەيىن ساباقتارى بولادى. ارى قاراي ۇيىرمەلەرىنە بارادى، سودان سوڭ سىنىپ جەتەكشىسىمەن وتىرىپ ءۇي جۇمىسىن ورىندايدى. ۇيىرمەلەر شىعارماشىلىق جانە سپورتتىق باعىتتا بولادى. تاڭعى اس پەن تۇسكى اس، ساباق، ۇيىرمە، ءۇي تاپسىرماسى بارلىعى ءبىز تولەيتىن سۋمماعا كىرەدى. بىزگە ءتيىمدى ءارى قولجەتىمدى. ەگەر قوسىمشا تولەم جاساساق، وقۋشىلاردى تاسىمالداۋ قىزمەتى دە قاراستىرىلعان، - دەيدى.
جەكەمەنشىك مەكتەپتەردە مەملەكەتتىڭ بولەتىن قارجىسى مەن اتا-انانىڭ جاسايتىن تولەمىن ەسكەرسەك، مۇنداعى مۇعالىمدەر جالاقىسى دا ايتارلىقتاي جوعارى بولماق. ناتيجەسىندە جەكەمەنشىك مەكتەپتەگى وقىتۋشىلار قۇرامى بىلىكتى مامانداردان قۇرالارى ءسوزسىز.
تەگىن ءبىلىمنىڭ ساپاسى قانداي؟
جەكەمەنشىك مەكتەپتەردىڭ كوبەيۋىن قولدايتىن شەندىلەردىڭ ءاردايىم العا تارتاتىنى – ءبىلىم سالاسىنداعى باسەكەنى ارتتىرۋ. باسەكە بولعان جەردە ساپانىڭ دا بولاتىنى ءمالىم. الايدا ساپالى مەكتەپتەردىڭ شارىقتاعان باعاسى حانعا دا، قاراعا دا بىردەي قولجەتىمدى بولمايتىنى تاعى بار. بۇل پروتسەسس ءبىلىم سالاسىندا ماتفەي ەففەكتىن تۋدىرۋى ابدەن مۇمكىن. (ماتفەي ەففەكتى – ارتىقشىلىقتارعا بۇرىننان يە تاراپ ودان ءارى باي تۇسەدى، ال قالعاندارىنىڭ كەرىسىنشە مۇمكىندىگى شەكتەلە بەرەدى - رەد.) ءبىلىم سالاسىنداعى ماتفەي ەففەكتى بويىنشا باي بالاسى جاقسى ءبىلىم الىپ، ارى قاراي دا مۇمكىندىكتەرى ارتا تۇسسە، تۇرمىسى تومەن بالالار جاعدايى جەتكەن ءبىلىمدى الىپ، مۇمكىندىكتەرى دە شەكتەلۋى مۇمكىن. ناتيجەسىندە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك كۇشەيەدى. بۇل بەلگىلەر اقش، فرانتسيا، ۇلىبريتانيا سىندى مەملەكەتتەرگە ءتان. بۇل جونىندە ءبىز ساراپشىلاردان سۇراپ كوردىك. قازاقستان دا وسى حال-احۋالعا جەتۋى مۇمكىن بە؟
«QAZBILIM GROUP» ۇلتتىق مەكتەپتەر جوباسى جەتەكشىسى اياتجان احمەتجان الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك بەلەڭ الۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى.
- بۇل مەملەكەتتىڭ جەكەمەنشىك مەكتەپتەردى قولداۋىنىڭ سالدارىنان ەمەس، قايتا مەملەكەتتىك مەكتەپتەردى ساپالى دەڭگەيدە ۇستاي الماۋىنىڭ كەسىرىنەن بولۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ مەملەكەتتە قازىرگى تاڭدا رەسمي ساناق بويىنشا 200-گە جۋىق ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپ، 150-دەن استام اپاتتى جاعدايداعى مەكتەپ بار. ەگەر مەملەكەتتىك مەكتەپتەر ەكى-ءۇش اۋىسىمنان، ءبىر سىنىپتا 35-40 وقۋشىعا دەيىن وقىسا، وندا شاماسى جەتكەن ادام جەكەمەنشىك مەكتەپتى تاڭدايدى. بۇل جەردە مەملەكەت ءوزىنىڭ كونستيتۋتسياعا نەگىزدەلگەن تەگىن ءبىلىمدى ساپالى دەڭگەيدە بەرە الۋى ماڭىزدى، - دەيدى ساراپشى.
بلوگەر وركەن كەنجەبەك تە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك بولۋى ىقتيمال دەيدى.
- ونى بولمايدى دەپ ايتا المايسىڭ. فينلياندياداعىداي ءبىر جۇيەدە ءبىلىم بەرەتىن ەلدەر الەمدە از. ءۇندىستان، قىتاي، ءتىپتى اقش بولسىن جەكە مەكتەپتەرگە بايلار، بالاسىنا ينۆەستيتسيا سالۋدى دۇرىس دەپ تانيتىن اتا-انالار بەرەدى. بۇل باسەكەلەستىك قوي. سوتسياليزم ەمەس ەندى. بىراق الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك ورناۋى مۇمكىن. سوندىقتان دا ءبىر كوررەلياتسيا بولۋى كەرەك قوي، – دەپ پىكىر ءبىلدىردى.
قاداعالاۋ جانە قارالماعان ماسەلەلەر
پەداگوگ-ترەنەر، سپيكەر ەسكەندىر بەستاي جەكەمەنشىك مەكتەپتە ءبىلىم بەرۋ ساپاسى جوعارى دەگەن تۇجىرىممەن كەلىسپەيتىنىن ايتادى.
- مەملەكەت قارجىلاندىراتىن كوپ مەكتەپ ورتا سەگمەنتكە جۇمىس ىستەپ جاتىر دەپ سەنەمىن. الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتىڭ كوزى مەكتەپ ەمەس، مەملەكەتتىڭ ءوزى دەپ سانايمىن، - دەپ وزىندىك پىكىرىن ايتتى.
ەلىمىزدەگى جاۋاپتى مينيسترلىك جەكەمەنشىك مەكتەپتەردىڭ وقۋ باعدارلاماسىنا، جۇيەسىنە قانشالىقتى ارالاسا الادى؟
اياتجان احمەتجان مەملەكەتتىڭ جەكەمەنشىك مەكتەپكە ليتسەنزيا بەرۋى جانە ولاردى ءار بەس جىل سايىن اتتەستاتسيادان وتكىزۋى ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيدى.
- مۇنىڭ ءبارى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىندە. بۇل جەردە باقىلاي الۋى نە الماۋى مينيسترلىكتەن، پارلامەنتتەن شىعىپ جاتقان زاڭدىق نورمالاردىڭ ساپالى نە ساپاسىزدىعىنا بايلانىستى. ەگەر مەملەكەت شىنايى قاداعالاعىسى كەلسە، قاداعالاي الادى. وكىنىشكە قاراي، مينيسترلىك جەكەمەنشىك مەكتەپ تۇگىلى مەملەكەتتىك مەكتەپتەردىڭ ءوزىن كەيدە باقىلاۋدان شىعارىپ الىپ جاتادى. سوندىقتان قازىر بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە باقىلاۋسىز ەكەنىن مويىندايمىن، - دەيدى ساراپشى.
ال ەسكەندىر بەستاي مينيسترلىك جەكەمەنشىك مەكتەپتەردىڭ وقۋ باعدارلاماسىنا ارالاسپاۋى كەرەك دەپ سانايدى.
- ورىنسىز قاداعالاۋ مەن وتىرىك ەسەپتەن ەشتەڭە ونبەيدى. مەملەكەت كاتاليزاتور ەمەس، بارەر بولىپ تۇر، - دەيدى ول.
بارشاعا ءمالىم، قوعام رەفورماتورى رەتىندە تانىلعان فەتحۋللاح گۇلەن جەكەمەنشىك مەكتەپ اشۋمەن تانىمال بولدى. تەك تۇركيادا ەمەس، بۇل مەكتەپتەر ورتالىق ازيا، افريكا، اقش-تا كەڭىنەن تاراعان. وسى مەكتەپتەردەگى گۇلەننىڭ يدەولوگيالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى مەن «حيزمەت» قوزعالىسىنىڭ تىعىز بايلانىسى بولدى. ال قازىرگى ۋاقىتتا تۇركيا ۇكىمەتى «تەررور ۇيىم» اتاعان گۇلەن قوزعالىسىن ەكسترەميستىك ۇيىم رەتىندە تانيدى. قازاقستانداعى جەكەمەنشىك مەكتەپتەر دە بىرەۋدىڭ يدەولوگيالىق مۇددەسىنىڭ جەتەگىندە كەتپەۋىنە كىم كەپىل؟ مەملەكەت قازىردەن نەنى ەسكەرۋى قاجەت؟
اياتجان احمەتجان قاداعالاۋدىڭ ماڭىزىنا توقتالدى.
- ەگەر مەملەكەتتىڭ قاداعالاۋ تەتىكتەرى دۇرىس بولماسا، وندا ءسىز ايتقان قاۋىپ جوعارى. قازىر، مىسالى، مەملەكەتتىك مەكتەپتەردە بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە حيدجاب ماسەلەسى ۋشىعىپ تۇر. حيدجاب كيۋگە وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى ءوزىنىڭ شىعارعان بۇيرىعى بويىنشا رۇقسات ەتپەيدى. بىراق حيدجابقا رۇقسات بەرىپ وتىرعان جەكەمەنشىك مەكتەپتەر بار. بىراق ونى مينيسترلىك قانشالىقتى قاداعالاپ وتىر؟ قازىر ونلاين مەكتەپتەر دە پايدا بولىپ جاتىر. ءبىلىم تۋرالى زاڭدا 100 پايىز ونلاين مەكتەپ زاڭداستىرىلعان جوق. بىراق ونلاين وتكىزىپ جاتقان مەكتەپتەر بار. وسى تۇرعىدان ايتقان كەزدە يدەولوگيالىق وقشاۋلانۋ ماسەلەسى بولۋى ابدەن مۇمكىن، - دەيدى ول.
ەسكەندىر بەستاي بىلاي دەپ بولجايدى.
- مەكتەپ، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ تاپسىرىس بەرۋشىسى مەملەكەت بولعان ءداۋىر ءوتتى. ەندى اتا-انا ىرقىنا جىعىلاتىن بولادى دەپ قورقامىن، - دەيدى مامان.
2021 جىلى قازاقستان ۇكىمەتى جەكەمەنشىك مەكتەپتەردى قولداۋعا قارجىلىق ىنتالاندىرۋ مەحانيزمدەرىن ەنگىزدى. مىسالى، جەكەمەنشىك مەكتەپتەرگە ارنالعان مەملەكەتتىك تاپسىرىس ءۇشىن ارنايى بيۋدجەت قاراستىرىلادى، بۇل جەكەمەنشىك سەكتورداعى مەكتەپتەر سانىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ 2 قىركۇيەكتە قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا بيۋدجەتتەن بيىلعى جىلعا 250 مىڭ بالا وقيتىن جەكەمەنشىك مەكتەپتەرگە 134 ملرد تەڭگە بولىنگەنىن مالىمدەدى. ال كەلەسى جىلعا 138 ملرد تەڭگە ءبولۋ جوسپارلانعان.
جەكەمەنشىك مەكتەپتەردىڭ باعاسى دا ءارتۇرلى. Ulysmedia سايتىنىڭ زەرتتەۋىنە سۇيەنسەك، ەلورداداعى ۇزدىك مەكتەپتەردىڭ جىلدىق وقۋ اقىسى 3 ميلليوننان 15 ميلليونعا دەيىنگى ارالىقتا. الماتىداعى باعا دا وسىعان ۇقساس. بۇل تۇستا ەلىمىزدەگى ءبىراز ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءوزى تاڭداي قاعىسىپ قالادى-اۋ، ءسىرا. ال باسقا ايماقتارداعى مەكتەپتەردىڭ باعاسى – ايماقتىڭ ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتى مەن مەكتەپتەگى جاسالعان جاعدايعا قاراي ءتۇرلى باعامدا. شامامەن ايىنا 20-150 مىڭ تەڭگەگە دەيىن.
باعلان تۇرعانبەك
