«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ كەزەكتى سۇحباتى اقتوبە وبلىسىنىڭ وتستاۆكاداعى سۋدياسى ەسداۋىر مۇراتقانمەن بولدى. كەيىپكەرىمىزبەن قازاقستانداعى سوت جۇمىسى, سوتتان تىس تاتۋلاسۋ راسىمدەرى مەن سوڭعى وقيعالارعا سايكەس زاڭنامالارعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر تۋرالى اڭگىمەلەستىك.
- ەسداۋىر مىرزا، ەلىمىزدىڭ سوتتارىندا قانداي ماسەلە ءجيى بەلەڭ الادى؟
-قايىرلى كۇن، ديانا! قازاقستاندا 1996 جىلدان باستاپ سوت جۇيەسىءنىڭ جاڭادان قالىپتاسۋىنا كوڭءىل ءبولىءنىپ, سوت جۇيەسى ۇنەمى رەفورمالانىپ كەلەدى. وسىدان 12 جىل بۇرىن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى سۋديالاردىڭ V سەزءىن ۇيىمداستارىپ،سوتتاردىڭ ماسەلەلەرىن اتاپ ءوتكەن بولاتىن. جالپى قازاقستان زاڭىندا بەلەڭ العان ماسەلەلەر وتە كوپ. سولاردىڭ ءبىرى - سوت جۇيەسىنە تۇسەتىن جۇكتەمەنىڭ كوپ بولۋى, سونداي-اق جاڭادان رەفورمالانعان ەكونوميكا سالاسىنان زاڭ جۇيەسىءنىڭ قالىپ قويۋى. ءالەم ستاندارتتارىنا سايكەس, داۋ-دامايدى شەشۋدە سوتتان تىس بالاما تارتىپتەگى تاتۋلاسۋ ءراسىمدەرىن كەڭىنەن پايدالانۋ كەرەك.
2015 جىلى ەلباسىمىزدىڭ باستاماسىمەن زاماناۋي «ۇلت جوسپارى - 100 ناقتى قادام» باعدارلاماسى» قابىلدانىپ، ونىڭ 11 قادامى سوت رەفورماسىنا نەگىزدەلدى. قوعامدى بىرلىككە شاقىرۋ ءۇشىن تاتۋلاسۋ راسىمدەرىن كەڭىنەن پايدالانۋ باعدارلامالارى ءۇيلەستىرىلدى.
2014 جىلى جاڭادان ازاماتتىق پروتسەسسۋالدىق كودەكسى قابىلدانىپ، ول كودەكستە 17 تاراۋ تاتۋلاسۋ راسىمدەرى بويىنشا كەڭىنەن جاڭا ۇعىمدار پايدا بولدى. بۇرىن 1999 جىلعى ازاماتتىق ىستەر جۇرگىزۋ كودەكسىندە تەك «بىتىمگەرشىلىك»، ياعني «ميروۆوە سوگلاشەنيە»دەگەن ۇعىمدى بىلەتىن ەدىك. ەءندى مەدياتسيالىق كەلىسىم، پارتيسيپاتيۆتىك كەلىسىمدەر ءجونىندەگى تاتۋلاسۋ راسىمدەرىندە جاڭا ۇعىمدار پايدا بولدى.
سوتتار جۇمىسىنىڭ زاماناۋي فورماتتارىن ەندىرۋ، ارتىق سوت راسىمدەرى مەن شىعىندارىن قىسقارتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا 2020 جىلدىڭ 10 ماۋسىمىنداعى № 342 قرز-نا 16 باپپەن تولىقتىرىلدى.
تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرى جۇرگىزىلگەن جاعدايدا تالاپ قويۋ ارىزىن قابىلداۋ ءۇشىن 10 كۇندىك مەرزىم بەلگىلەنەدى. داۋ رەتتەلگەن جاعدايدا سۋديا تالاپ قويۋ ارىزىن ءوزى ءىس جۇرگىزۋىنە قابىلدايدى جانە ءتيىستى كەلىسىمدى بەكىتەدى. ەگەر كەلىسىمگە كەلمەسە, سوت تاراپتاردىڭ ءىستى سول سۋديانىڭ قاراۋىنا كەلىسىمىن انىقتاۋعا، ال ول بولماعان جاعدايدا – تالاپتى باسقا سۋدياعا قايتا ءبولۋ ءۇشىن بەرۋگە مىندەتتى.
سوتتا مەدياتسيا ءراسىمى بارىسىندا الىنعان دالەلدەمەلەر تاراپتاردىڭ قارسىلىقتارى بولماعان جاعدايدا عانا سۋدياعا ۇسىنىلۋى مۇمكىن.
پارتيسيپاتيۆتىك ءراسىمدى وتكىزۋگە ەكى تاراپتىڭ دا ادۆوكاتتارىنىڭ، سونداي-اق «ادۆوكاتتىق قىزمەت جانە زاڭ كومەگى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا سايكەس زاڭ كونسۋلتانتتارى پالاتاسىنىڭ مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن ادامداردىڭ دا قاتىناسۋىمەن جول بەرىلەدى.
تاتۋلاسۋ ءراسىمى شەڭبەرىندە جاسالعان داۋدى رەتتەۋ تۋرالى كەلىسىمدەر جاعدايىندا تالاپتارىنىڭ مولشەرى نەمەسە داۋدىڭ ءمانى ارتقان جاعدايلاردا مەملەكەتتىك باجدى قوسىمشا تولەۋدەن باس تارتۋ كوزدەلدى.
1) ءمىنسىز سۋديا;
2) ۇلگىلى سوت;
3) ءادىل پروتسەسس;
4) ساپالى ناتيجە;
5) سمارت سوت;
6) كوممۋنيكاتسيالىق ستراتەگيا;
7) تاتۋلاسۋ:سوتقا دەيىن جانە سوتتا.
جوعارىدا اتالىپ وتكەن وزگەرىستەرگە سايكەس,سۋديالارعا قوسىمشا وكىلەتتىلىكتەر بەرىلدى، قوسىمشا مىندەتتەر جۇكتەلدى. ونىڭ بارىنە توقتالىپ وتىرۋ ۇزاق ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى. بىراق نەگىزگى تالاپتار وزگەرگەن جوق، وزگەرمەيدى دە. تەك وسىنداي تولىقتىرۋلار قوعامعا ساي قوسىلىپ تۇرادى. سوعان بەيىمدەلە الۋ كەرەك.
قانداي دا ءبىر سوتتان تىس تاتۋلاسۋ ورتالىعى قۇرىلعانىمەن، ازاماتتار وزدەرىنىڭ قۇقىقتارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تالاپتارىن ءبىرىنشى تاتۋلاسۋ ورتالىقتارىنا ەمەس, سوتقا قويادى.
2015 جىلى قاڭتار ايىنان باستاپ قولدانىسقا ەنگىزىلگەن. ازاماتتىق پروتسەستىك كودەكس بويىنشا «تاتۋلاستىرۋشى سۋديا» – «سۋديا پريميريتەل»دەگەن جاڭا ۇعىم پايدا بولدى. جوعارىدى اتاپ وتكەن زاڭ تالاپتارىنا سايكەس, ءىستىڭ دايارلىق ساتىسىندا سۋديا تاتۋلاسۋعا جاتاتىن ازاماتتىق، وتباسىلىق، ەڭبەك داۋلارى بويىنشا ىستەرگە, تاراپتارعا تاتۋلاستىرۋ جۇرگىزەدى. ياعني بۇرىن مەدياتسيا جۇرگىزگەن سۋدياعا ءىستى نەگىزىنەن قاراۋعا بولدىرمايتىن ءمان-جاي بولاتىن ەدى. قازىرگى تاڭدا تاراپتار كەلىسسە, مەدياتسيا جۇرگىزگەن سۋديا ءىستى ءوز وندىرىسىنە قابىلداپ قاراۋ مۇمكىندىگى بار. سوعان بايلانىستى تاتۋلاسۋ راسىمدەرىن سوتتا كەڭىنەن قولدانۋعا بىزدەر, سۋديالار, ءبىر ادامداي اتسالىسۋىمىز قاجەت.
ايتىپ وتەتىن جاعداي - ول ءوزىم قىزمەت ەتىپ جاتقان مامانداندىرىلعان جەرگىلىكتى سوتتاردىڭ ءبىرىنشى ساتىسى اقتوبە گارنيزونىنىڭ اسكەري سوتىندا بىلتىر 2019 جىلى 131 ازاماتتىق ىستەردەن 2 زياندى وتەۋ جونىندەگى ءىس بويىنشا بىتىمكەرشىلىك راسىمىمەن توقتاتىلىپ داۋ اياقتالعان بولسا، بيىل تاتۋلاسۋ ىستەرى بولماعان. سەبەبى اسكەري بولىمدەردىڭ بارلىعى مەملەكەتتىك مەكەمە بولعاندىقتان, ازاماتتىق ىستەردىڭ كوبى مەملەكەت ۇيىمدارعا داۋ ايتۋ بويىنشا تاتۋلاسى راسىمدەرىن قولدانۋعا تيىم سالىندى. دەگەنمەن اقتوبە گارنيزونىنىڭ اسكەري سوتىنىڭ سوتتىلىعىنا جاتاتىن ايماقتار، ياعني قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باتىس ايماقتارىندا ورنالاسقان اسكەري گارنيزوندارىنىڭ باسشىلىعىمەن سوت توراعاسى كەلىسىم جۇرگىزىپ,ولاردان سوتقا قاتىناساتىن وكىلدەرگە اپك – ءنىڭ 48 بابىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس بىتىمگەرشىلىك تاتۋلاسۋعا وكىلدىك الدىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى سوتىمەن قويىلىپ جاتقان تاتۋلاسۋ راسىمدەرىن قولدانۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىن.
ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
