قۇقىقتىق مادەنيەت – جالپى مادەنيەتتىڭ ءبىر بولشەگى. ول قوعامنىڭ قۇقىقتىق قۇندىلىقتارىن، قۇقىق سالاسىنداعى پروگرەسسيۆتى جەتىستىكتەرىن سيپاتتايدى.
بۇل ۇعىم نەگىزىنەن ءۇش دەڭگەيدە كورىنىس تابادى:
–قاراپايىم;
–كاسىبي;
–تەوريالىق.
قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ قاراپايىم دەڭگەيى ادامداردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىمەن شەكتەلەدى جانە تەوريالىق جالپىلاۋ دەڭگەيىنە كوتەرىلمەيدى. بۇل دەڭگەيدەگى تۇلعالار تەك جەكە باسىن قورعاي الاتىن زاڭداردى بىلۋمەن شەكتەلەدى، سۋبەكتيۆتى قۇقىقتاردى جۇزەگە اسىرادى.
قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ كاسىبي دەڭگەيى زاڭگەرلىك قىزمەتپەن اينالىساتىن ادامدارعا ءتان. بۇل دەڭگەي زاڭدى ءبىلۋدىڭ، قۇقىقتىق ماسەلەلەردى، قۇقىقتىق قىزمەتتىڭ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن ءتۇسىنۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىمەن سيپاتتالادى.
تەوريالىق قۇقىقتىق مادەنيەت تەك قۇقىق تۋرالى ءبىلىمنىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ونىڭ تەرەڭ قاسيەتتەرى مەن قۇندىلىقتارىن، ارەكەت ەتۋ مەحانيزمىن، زاڭنىڭ تيىمدىلىگىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى جانە ءتۇسىنۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىن قامتيدى.
قوعامنىڭ قۇقىقتىق مادەنيەت دامىتۋ ءۇشىن ونىڭ ءۇش دەڭگەيى دە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. دەسە دە، كاسىبي قۇقىقتىق مادەنيەتتىڭ ەرەكشە مانگە يە ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا «ەگەر ءبىزدىڭ قۇقىق يدەيالارى سالتانات قۇراتىن وركەنيەتتى قوعام ورناتقىمىز كەلەتىنى راس بولسا، وندا ءاربىر ازامات مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە-اق قۇقىقتىڭ قاراپايىم باستاۋلارىن، ءبىزدىڭ ارقايسىمىز قاراپايىم ەسەپ-قيساپتى بىلەتىندىگىمىزدەي يگەرىپ الۋعا ءتيىستى» دەگەن بولاتىن. ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى مەن ازاماتشالارى «قۇقىقتىق مادەنيەت» تەرمينىن قالاي تۇسىنەدى؟ «ادىرنا» ءتىلشىسى سۇراپ ءبىلدى.
ماليكا جاسۇلانقىزى، ستۋدەنت:
– قۇقىقتىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ – بۇگiنگi كۇننىڭ وزەكتi ماسەلەسى. بايقاساڭىز، دامىعان ەلدەردە قۇقىقتىق مادەنيەت دەڭگەيى بىزگە قاراعاندا الدەقايدا جوعارى. سەبەبى ول ەلدەر بۇل ماسەلەگە ەرەكشە نازار اۋدارادى. بالالارىن ەرتە جاستان ساۋاتتى بولۋعا تاربيەلەيدى، زاڭدى تۇسىندىرەدى.
ەگەر ولار زاڭسىز نارسەنى بايقاسا، بۇل تۋرالى بىردەن ايتىپ، سوتقا جۇگىنەدى. ال بىزدە قالاي؟ ءبىز بىردەن باكەلەر مەن ساكەلەردى ىزدەپ تابۋعا تىرىسامىز. سوت بيلىگى – ەلىمىزدىڭ دەموكراتيالىق كورسەتكىشى. ويتكەنى سوت تەك كونستيتۋتسياعا، ياعني زاڭعا عانا باعىنادى. ودان باسقا ەشكىم ولارعا ۇستەمدىك ەتە المايدى. زاڭسىز ارەكەتتەرگە جول بەرۋ، وعان نەمقۇرايلىلىق زاڭسىزدىقتىڭ وركەندەۋىنە اكەلەدى. قۇقىقتىق مادەنيەت مەنەن، سىزدەن، بىزدەن، قوعامنىڭ ءار مۇشەسىنەن باستالاتىنىن ۇمىتپاۋىمىز قاجەت.
اقجول پيونەروۆ، زاڭگەر:
– قۇقىقتىق مادەنيەت – ادامنىڭ ءوز قۇقىقتارىن ءبىلۋى. مىسالى، بىزدە ازاماتتاردى قورقوردىڭ زياندى اسەرىنەن قورعاۋ تۋرالى زاڭ بار. كوپتەگەن ورىنداردا شىلىم شەگۋگە تىيىم سالىنعان. ادامدار مۇنداي زاڭنىڭ بار ەكەنىن بىلمەيدى. شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىمىز تومەن دەڭگەيدە. حالىق ءالى قارجىلىق پيراميدالارعا الدانىپ ءجۇر. ىشىندە وقىعان ازاماتتار دا بار. الايدا، ولاردىڭ زاڭنان حابارى جوق. سول سەبەپتى ساۋ باسىنا ساقينا تىلەپ الىپ جۇرگەن جايلارى بار. قۇقىقتىق مادەنيەتتى ارتتىرۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك جەلىلەر، تەلەديدار، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى بەلسەندى ناسيحات جۇرگىزۋ قاجەت.
ايدا كادركۋلوۆا، كاسىپكەر:
– ءار ادام ءوزىنىڭ قۇقىقتىق مادەنيەتىن ءوزى كوتەرۋى ءتيىس. قۇقىقتىق ءبىلىم بەرۋدى جاقسارتۋ ءۇشىن كوپتەگەن رەسۋرستار بار. ينتەرنەت ارقىلى ءسىز ءارتۇرلى باعىتتار بويىنشا قۇقىقتىق ماتەريالداردى تابا الاسىز. مەكتەپتەردە، ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا وسى باعىتتا ءبىلىم بەرەدى. الايدا، ەكىنشى جاعىنان، ءار ادامنىڭ مىندەتى - ءوز ءومىرىن رەتتەيتىن زاڭداردى وقۋ، ءتۇسىنۋ، ءبىلۋ جانە قولدانۋ.
ايبەرگەن نۇرالى، فيلولوگ:
– قۇقىقتىق مادەنيەت ءبىزدىڭ دەسترۋكتيۆتى بەينەقوسىلعىلارىمىزدى تەجەيدى. ارينە، اركىم ءوز قۇقىعىن قۇرمەتتەۋدى قالايدى. بىراق قۇقىقتىق مادەنيەت باسقالاردىڭ قۇقىعىن قۇرمەتتەۋدەن باستالادى. ەگەر قوعام جانە ونىڭ مۇشەلەرىنىڭ ارقايسىسى باسقالاردىڭ مۇددەلەرىن قۇرمەتتەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنبەسە، وندا بۇل قوعامدا ءاردايىم حاوس بولادى.
ءۇمىت ورازباي، جۋرناليست:
– قۇقىقتىق مادەنيەتتى ارتتىرۋدىڭ جالعىز جولى – قۇقىقتىق ءبىلىمدى كەڭەيتۋ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ۇنەمى ناسيحاتتاۋ، ەڭ باستىسى، مەكتەپ جاسىنان باستاپ قۇقىقتىق مادەنيەتتى دامىتۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ يدەولوگياسىن جۇرگىزۋ.
ەدىل جەتپىس، مەديا ساراپشى:
– دامىعان ەلدەردە، مىسالى، گەرمانيادا، ەگەر باعدارشامدا قىزىل ءتۇس جانسا، ادامدار ءتىپتى ماشينالار بولماسا دا، جول ەرەجەلەرىن ساقتاپ، جاسىل ءتۇس جانعانشا كۇتەدى. ءبىز مۇنداي ادامعا تاڭدانا قارايتىن ەدىك. قۇقىقتىق مادەنيەت – بۇل ەرەجەلەردى ۇنەمى ساقتاۋ كەرەك دەپ بىلەمىن. قۇقىقتىق مادەنيەتتى ارتتىرۋدا بيلىككە قاراپ، ودان ءبىر نارسە كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. اركىم وزىنەن باستاۋى كەرەك. قورىتىندىلاي كەلە، جوعارى دەڭگەيدەگى قۇقىقتىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن، بىرىنشىدەن، قۇقىقتىق سانانى قالىپتاستىرۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. ەكىنشىدەن، ادام ءوزىنىڭ زاڭدارى مەن قۇقىقتارىن ءبىلۋى كەرەك. ۇشىنشىدەن، زاڭنىڭ بۇزىلۋىنا نەمقۇرايلى قاراماۋ جانە ونىڭ ورىندالۋىن تالاپ ەتۋ.
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
