ىبىراي التىنسارين – قازاقتىڭ ءحىح عاسىرداعى عۇلاما اعارتۋشىسى، پۋبليتسيست، ۇلى ۇستاز، عالىم-ەتنوگراف، جازۋشى، قوعام قايراتكەرى، اۋدارماشى، اقىن، پروزاشى، كيريلل حارپىندەگى قازاق جازبا ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى.
عۇلاما عالىمنىڭ سوڭىندا قالدىرعان مۇراسى زەرتتەۋشىلەردىڭ نازارىن وزىنە ءار كەزەڭدەردە اۋدارىپ كەلگەنى انىق.
بۇگىندە ۇلى ۇستازدىڭ اتىندا بۇرىنعى تورعاي دالاسى، قازىرگى قوستاناي وبلىسىندا ىبىراي التىنسارين اتىنداعى مەمۋارلىق مۋزەي جۇمىس ىستەيدى. كۇنى كەشە عانا الماتى قالاسىنداعى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۋزەي ۇيىندە ۇلى اعارتۋشىنىڭ 180 جىلدىعىنا ارنالعان «قازاق ءالىپبيىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلار» ءىس-ساپارمەن كەلىپ، كوشپەلى كورمەسىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋىن وتكىزدى.
جيىندا قوستانايدان ات تەرلەتىپ كەلگەن مۋزەي باسشىسى مارعۇلان وسپانوۆ پەن مۋزەي قىزمەتكەرلەرى، سونداي-اق، عالىم-ۇستاز باقىتجان حاسانۇلى، جازۋشى، پۋبليتسيست ماعيرا قوجاعمەتوۆا، احمەت بايتۇرسىنۇلى مۋزەي-ءۇيىنىڭ ديرەكتورى، ف.ع.ك.، اعا وقىتۋشى يماحانبەت رايحان، ف.ع.د. گۇلجاھان وردا، ورىناي جۇبانوۆا اپايلارىمىز، قارا شاڭىراق قازۇۋ-گى اعا-وقىتۋشىلارىمىز شورتانباەۆ شوقان اعاي مەن گۋلماريا وسپانوۆا اپايىمىز بولدى.
ءسوز باسىن مۋزەي ديرەكتورى مارعۇلان وسپانوۆ باستاپ، كورمە جايىندا قىسقاشا تانىستىرىپ ءوتتى.
ۇلى ۇستازدىڭ اتىمەن اتالعان مۋزەيدىڭ احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى مۋزەي-ۇيىنە كەلۋدەگى باستى ماقسات-مىندەتى – ەكى تۇلعالىق مۋزەيلەر اراسىندا قارىم-قاتىناستى نىعايتىپ، مادەني-رۋحاني بايلانىستى ورناتۋ، ءىس-تاجىريبە الماسۋ، ۇلىلار ۇلاعاتىن ۇلىقتاۋ جانە ىبىراي ومىرىنە قاتىستى، ونىڭ ارتىنا قالدىرعان وشپەس مۇرالارىن، سونداي-اق حالىق اعارتۋ ىسىنە بايلانىستى ماتەريالدار جيناپ، ساقتاۋ، ونى زەرتتەپ، زەردەلەۋ، حالىققا ناسيحاتتاۋ بولىپ تابىلماق.
مۋزەي قىزمەتكەرلەرى ىبىراي التىنسارينعا قاتىستى مالىمەتتەردى ايتىپ، تاريح تىلسىمىنان سىر شەرتىپ، سورەلەر «سويلەي» باستادى.
كورمەدە ۇلى ۇستازدىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانعان زاتتارى، 1864 جىلى تورعايدا اشقان العاشقى مەكتەبىنىڭ ماكەتى، وندا وقىعان شاكىرتتەرىنىڭ، ءىزباسارلارىنىڭ سۋرەتتەرى بار، ءتىپتى، وسى مەكتەپتىڭ كىرپىشى ۇسىنىلعان. كورمەدەگى قۇندى، ءارى تۇپنۇسقا زاتتاردىڭ ءبىرى – اقىننىڭ وتباسى مەن ءوزى پايدالانعان توسەكقابى. بۇل توسەكقاپتى 1992 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى لەنگىر قالاسىنىڭ تۇرعىنى گۇلسانا تاستەمىروۆا سىيلاپتى. وعان اپاسى ءرازيا تابىستاپ كەتكەن ەكەن. رازياعا اپاسى ايعانىس بەرىپتى. ايعانىس – ى.ءالتىنساريننىڭ جارى، سىر بويىنىڭ قازاعى، جاپپاس شولاق ابىلەۆتىڭ قىزى. ال، ۇلى اعارتۋشىنىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ ءوزى ءبىر توبە. اتاپ ايتقاندا، اراب تىلىندەگى «شاريعات-ۋل يسلام» ەڭبەگى يسلامنىڭ نەگىزگى شارتتارىن باياندايدى. ونى بەلگىلى عالىم، ەتنوگراف اقسەلەۋ سەيدىمبەك «مۇسىلمان تۇتقاسى» دەپ بۇگىنگى كيريلل حارپىنە قوپارعان.
مەنى قىزىقتىرعان دۇنيە ىبىراي ءالتىنساريننىڭ مەكتەپ جاسىنان باستاپ ۇزدىك تانىلعانى. وعان دالەل، كورمەدەگى قۇندى قۇجاتتار. اتاسى بالعوجا بي 9 جاسىندا 1850 جىلى ورىنبوردا قازاق بالالارىنا ارنالىپ اشىلعان مەكتەپكە تىركەگەن. تىركەۋ جونىندە ءمورى بار قۇجات وسى مۋزەيدە ساقتالعان. سونداي-اق، وقۋشىلار ءتىزىمى بار جۋرنالدا، ى.ءالتىنساريننىڭ تىزىمدە ۇزدىك بەستىكتەردىڭ قاتارىندا ءتورتىنشى بولىپ تۇرعانىن كورە الامىز. ىبىراي ورىنبوردا وقىپ جۇرگەن كەزىندە اتاسى بالعوجا بي نەمەرەسىنە دەگەن ساعىنىشىن ولەڭمەن حات قىلىپ جازعان.
ءۇمىت ەتكەن كوزىمنىڭ نۇرى – بالام،
جانىڭا جاردەم بەرسىن حاق تاعالام.
اتاڭ مۇندا اناڭمەن ەسەن-امان،
ءسۇيىپ سالەم جازادى بۇگىن ساعان.
اتاڭدى ساعىندىم دەپ اسىعارسىڭ،
نادان بوپ بىلمەي قالساڭ، اھ ۇرارسىڭ.
شىراعىم، مۇندا جۇرسەڭ نە ەتەر ەدىڭ،
قولىڭا قۇرىق الىپ كەتەر ەدىڭ.
تەنتىرەپ ەكى اۋىلدىڭ اراسىندا
جۇرگەنمەن، نە مۇراتقا جەتەر ەدىڭ؟!
وسىلايشا اتاسى نەمەرەسىنە رۋحاني كۇش بەرەدى. التىنسارين اتاسى بەرگەن باتاسىمەنەن ودان سايىن بىلىمگە ىنتاسىمەن كىرىسكەن...
سونداي-اق، كورمەدە ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى تۋرالى كىتاپتار، قۇجاتتار، وتباسىمەن، قوستاناي ەكى سىنىپتىق ۋچيليششەسىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرىمەن تۇسكەن سۋرەتتەرى، اعارتۋشىنىڭ ناعاشى اتاسى شەگەن ءبيدىڭ شاپانى ۇسىنىلدى.
ءاربىر جەردىڭ سايى مەن قىرقاسى، تاۋى مەن وزەنى تاريحتان سىر شەرتەدى. ءاربىر ولكەنىڭ حالقىنا سۋىقتا پانا، ىستىقتا سايا بولعان، ەسىمدەرى ەل ەسىندە ساقتالعان ءبىرتۋار پەرزەنتتەرى بار. سولاردىڭ ءبىرى، ءار قازاق بىلۋگە ءتيىس، ۇلت ۇستازى – ىبىراي التىنسارين.
ىبىراي التىنسارين – اسا كورنەكتى اعارتۋشى، ءوز زامانىنىڭ اقىل – ويشىسى، ونىڭ حالقى ءۇشىن جاساعان اعارتۋشىلىق قىزمەتىن ناسيحاتتاۋ ءبىزدىڭ پارىزىمىز. ىبىراي ءالتىنساريننىڭ اعارتۋشىلىق قىزمەتىنىڭ تاعىلىمىمەن ەلجاندىلىق قاسيەتى ۇرپاققا ۇلگى بولىپ قالا بەرەدى.
اسەم مامەجانوۆا،
فيلولوگيا جانە الەم
تىلدەرى فاكۋلتەتى،
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى
ماماندىعىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى
