قازاقستاندا توقال-تۋىستارىنا بيزنەس اشىپ بەرگەن شەنەۋنىكتەر اشكەرەلەنەدى. قازاقستاندا جەمقورلاردىڭ «اينالمالى ەسىكتەرىن» جابۋ كوزدەلۋدە. قۇقىقتانۋشى الەكساندر بەلوۋسوۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، بارلىق ەلدە، سونىڭ ىشىندە قازاقستاندا دا «اينالمالى ەسىكتەر ەففەكتىسى» پروبلەماسى ۋشىعىپ كەلەدى، – دەپ جازادى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى inbusiness.kz. سايتىنا سىلتەمە جاساپ.
قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرسەك، الدەبىر بيىك لاۋازىمدى تۇلعا قانداي دا ءبىر كاسىپورىنعا قامقورلىق جاسايدى، ءتىپتى ونىڭ بەيرەسمي باسشىسى بولۋى دا مۇمكىن. مەملەكەتتىك قىزمەتتەن كەتكەننەن كەيىن، سوندا جۇمىسقا تۇرا قويادى. مۇنىڭ باسقا دا تۇرلەرى بار. مىسالعا، شەنەۋنىك ءىرى كاسىپورىندى ۇلكەن ايىپپۇل سالىنۋىنان قورعاپ قالادى، قوماقتى تەندەردە جەڭىسكە جەتۋىنە جاردەمدەسەدى، نەمەسە ونىڭ بيۋدجەت قارجىسىن ءتيىمسىز جۇمساعانىن جاسىرادى.
سول قىزمەتى ءۇشىن سىي رەتىندە الگى كومپانيادان وزىنە ءىرى لاۋازىم الادى. ءوزى بارعانشا، ول ورىندا فورمالدى تۇردە نە زايىبى، نە بالاسى ەسەپتە تۇرىپ، جالاقى الادى. تاعى ءبىر تۇرىنە سايكەس، كومپانيانى شەنەۋنىكتىڭ، اكىمنىڭ ءوزى قۇرادى، بىراق مەمقىزمەتشىگە بيزنەسپەن اينالىسۋعا تىيىم سالىنعاندىقتان، ونىڭ باسشىسى قىزمەتىن جۇبايى اتقارادى. بيلىكتەگىلەردىڭ باي ايەلدەرى مەن ەرلەرى كوبىنە وسىلاي پايدا بولادى، – دەيدى ساراپشى.
ءماجىلىس دەپۋتاتى ب.سماعۇلدىڭ تۇسىندىرۋىنشە، بۇل لوببيزمگە جاتادى. مىسالى، اقش-تا بارلىق لوببيستەردىڭ 41%-ى بۇرىن مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا ىستەگەن تۇلعالار ەكەن.
بىزدە دە بيلىكتەن كەتە سالا، ءىرى كومپانيالاردا مىقتى ورىن العان شەنەۋنىكتەر جەتەدى. ارينە، ولاردىڭ ءبارىن ايىپتاۋعا بولماس، كاسىبي مامان قاي جەردە دە سۇرانىسقا يە. بىراق مۇددە قاقتىعىسىن تياتىن كەز جەتتى. ءبىز اقش زاڭناماسىن ۇلگى ەتە الامىز. «اينالمالى ەسىكتەر» ماسەلەسىنە الاڭداعان امەريكا پرەزيدەنتى دجوردج بۋش 2007 جىلى «ادال كوشباسشىلىق جانە اشىق ۇكىمەت تۋرالى زاڭعا» قول قويدى. وعان سايكەس، كونگرەسس پەن سەنات وكىلدەرىنە قىزمەتىنەن كەتكەن سوڭ 2 جىلعا دەيىن قانداي دا ءبىر كومپانيانىڭ مۇددەسىن پارلامەنتتە قورعاۋىنا جانە لوببيزممەن اينالىسۋىنا تىيىم سالىندى. باراك وباما بۇل ەرەجەنى ودان ءارى قاتايتتى جانە ءوز اكىمشىلىگىنىڭ بارلىق قىزمەتكەرىنە وسىنداي شەكتەۋ ەنگىزدى. ياعني، قازاقستاندا دا لوببيستىك قىزمەت ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتەتىن زاڭ كەرەك، – دەدى باقىتبەك سماعۇل.
بۇل شەنەۋنىكتەردىڭ زاڭسىز بيزنەسىنە، الدەبىر كومپانيالار مۇددەسىن جاسىرىن ىلگەرىلەتۋىنە قوسىمشا توسپا قۇرادى. ادال باسەكەلەستىكتى ارتتىرىپ، بيزنەستىڭ وركەندەۋىنە جول اشادى.
شىعىسى تابىسىنان اسسا، شەنەۋنىك قۋدالانادى
ءوز كەزەگىندە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت وسىنى قاراستىراتىن زاڭ جوباسىن ازىرلەپ قويىپتى. ۆەدومستۆو قولدانىستاعى زاڭناماعا سايكەس، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە جانە ولارعا تەڭەستىرىلگەن ادامدارعا كاسىپكەرلىك قىزمەتپەن اينالىسۋعا تىكەلەي تىيىم سالىنعانىن ەسكەرتتى.
بۇل رەتتە قىلمىستىق كودەكستىڭ 364-بابىندا شەندىلەرگە جانە سولارعا تەڭەستىرىلگەندەرگە «كاسىپكەرلىك قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن ۇيىم قۇرعانى ءۇشىن، سونداي-اق وسىنداي ۇيىمعا جەڭىلدىكتەر مەن ارتىقشىلىقتار ۇسىنا وتىرىپ، ونى باسقارۋعا ءوزى نەمەسە ۋاكىلەتتى تۇلعا ارقىلى قاتىسقانى ءۇشىن» قىلمىستىق جازا بەلگىلەنگەن.
الايدا انتيكوررۋپتسيالىق قىزمەتتىڭ جەدەل-تەرگەۋ تاجىريبەسى كورسەتكەندەي، ەلىمىزدە مەمقىزمەتشىلەر، اسىرەسە، ورتالىق مەمورگاندار مەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردا جوعارى لاۋازىمداردى اتقاراتىندار اراسىندا كاسىپكەرلىك قىزمەتتى ۇيىمداستىرۋ تاجىريبەسى كەڭ تارالعان. ادەتتە، وسى ماقساتتا ولار سەنىم بىلدىرگەن ادامىنا، كوبىنەسە جاقىن تۋىستارى اتىنا ءوزى باسشىلىق ەتەتىن سالادا جەكە كومپانيا قۇرادى. سودان كەيىن مەمورگان مەن باعىنىستى ۇيىمدارىندا، سونداي-اق ىقپالى بار وزگە دە قۇرىلىمداردا وسى كومپانيانىڭ مۇددەلەرىن بەلسەندى تۇردە قولداۋعا، لوببي جاساۋعا كىرىسەدى، – دەپ سحەماسىن ايتتى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى.
ۆەدومستۆونىڭ دەرەگىنشە، لوببيست شەنەۋنىك «باعىنىشتى ۇيىمداردىڭ باسشىلىعىنا الگى سىبايلاس كومپانياعا كومەك كورسەتۋ قاجەتتىگى تۋرالى بۇيرىق بەرەتىن نە وتىنىشپەن جۇگىنەتىن فاكتىلەر كەزدەسۋدە».
ال باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ قۇزىرى بار ورگاندار باسشىلارىنىڭ تەك وزىنە باعىنىستى ۇيىمدارعا عانا ەمەس، باسقا مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇيىمدارعا دا ىقپالى جۇرەدى. لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ، ءبىرىنشى كەزەكتە باسشىلار بۋىنىنىڭ وسىنداي ارەكەتتەرى مەملەكەتكە جانە كاسىپكەرلىك نىساندارىنا زور شىعىن كەلتىرەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، زاڭ جوباسىندا قىلمىستىق كودەكستىڭ 364-بابىندا كوزدەلگەن قىلمىستى جاساۋعا كۇدىكتى دەپ تانىلعان ادامدارعا قاتىستى ارنايى جەدەل-ىزدەستىرۋ شارالارىن وتكىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ ۇسىنىلىپ وتىر، – دەدى اگەنتتىك.
بۇعان قوسا، جازا دا كۇشەيتىلەدى دەپ جوسپارلانۋدا
اگەنتتىك قىلمىستىق كودەكستە وسى قىلمىستار ءۇشىن قاراستىرىلعان جازانىڭ ەڭ جوعارعى ءتۇرى 1 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ بولىپ تابىلاتىنىنا نازار اۋدارتتى.
وسىلايشا، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ كاسىپكەرلىك قىزمەتكە زاڭسىز ارالاسۋى «ونشا اۋىر ەمەس قىلمىستار» ساناتىنا جاتقىزىلعان. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل جاۋاپكەرشىلىك – لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ، ەڭ الدىمەن، باسشى توپتىڭ ارەكەتتەرىنە جانە كەلتىرەتىن زالالىنا مۇلدەم سايما-ساي ەمەس. وسىعان بايلانىستى جاڭا زاڭ جوباسىندا وسى قىلمىستى «اۋىرلىعى ورتاشا قىلمىستارعا» جاتقىزۋ ۇسىنىلادى. 2020 جىلعى 4 تامىزدا وتكەن باس پروكۋراتۋرا جانىنداعى ۆەدومستۆوارالىق جۇمىس توبى وتىرىسىنىڭ حاتتاماسىنا سايكەس، كاسىپكەرلىك قىزمەتكە زاڭسىز قاتىسقانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ تۋرالى ۇسىنىس قولداۋ تاپتى، – دەدى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگى.
ەگەر زاڭ جوباسى قابىلدانسا، تۋىستارى، جورا-جولداسى نە باسقا ادام اتىنا كومپانيا قۇرىپ، زاڭسىز بيزنەسپەن اينالىسقان شەنەۋنىكتەرگە قاتىستى ىزدەستىرۋ جۇمىستارى باستالادى. قولعا تۇسكەندەرىنىڭ دۇنيە-مۇلكى تاركىلەنىپ، قازىرگىدەي 1 ەمەس، 3 جىلعا تۇرمەگە وتىرعىزىلۋى مۇمكىن.
زاڭ جوباسىنىڭ تاعى ءبىر قىزىقتى جاڭالىعى بار: ەگەر شەنەۋنىكتىڭ شىعىسى رەسمي تابىسىنا سايكەس كەلمەسە، ياعني اسىپ تۇسسە، قىزمەتىنەن قۋىلادى جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا 3 جىلعا دەيىن جۇمىسقا ورنالاسا المايدى. ياعني، ۇلتتىق كومپانيالارداعى «اينالمالى ەسىكتەر» ۋاقىتشا بولسا دا، جابىلادى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
