قر پارلامەنتى ءماجىلىسى دەپۋتاتى قازىبەك يسا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترى ا.ۇ.مامينگە دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.
كوش كوبەيۋى ءۇشىن كوشى-قون اگەنتتىگى قايتا قۇرىلۋى ءتيىس
بيىل تاۋەلسىزدىنە 30 جىل تولاتىن قازاقستان ءۇشىن حالىق سانىنىڭ كوبەيۋىنىڭ ماڭىزى زور. ال باستى قاۋىپتەردىڭ ءبىرى دە وسى حالىق سانىنىڭ ازايۋىنان تۋىندايدى.
قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ "تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات" اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا: «سوڭعى جىلداردا ءتۇرلى سەبەپتەرگە بايلانىستى باسەڭدەپ قالعان قانداستار كوشىن بارىنشا قولداپ، ولاردى سولتۇستىك جانە شىعىس وڭىرلەرگە ورنالاستىرۋدى جانداندىرامىز» دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن.
اۋماعى بويىنشا الەمدە 9-ورىندى، حالىق سانى بويىنشا 64-ورىندى يەلەنگەن قازاقستان الەمدە حالىقتىڭ ورتاشا تىعىزدىعى بويىنشا بۇۇ تانىعان 195 تاۋەلسىز ەلدەر تىزىمىندە 184-ءشى ورىندا. بىزدە ءبىر شارشى كم – 6,7 ادامنان كەلەتىن بولسا (وزبەكستاندا – 76 ادام), الەمدىك ورتاشا كورسەتكىش - 56 ادام.
2012 جىلدان بەرى ميگراتسيانىڭ تەرىس ايىرما سالدوسى 30 مىڭنىڭ ۇستىنە شىقتى، سونىڭ سالدارىنان سىرت ەلدەرمەن شەكارالاس سولتۇستىك پەن شىعىس وڭىرلەردە اۋىلدار بوساپ قالۋدا.
«وتانداستار» قورى مالىمەتىنشە شەت ەلدەردە 7 ملن-عا جۋىق قازاق تۇرادى. بۇل قازاق حالقىنىڭ 50% پايىزعا، ياعني جارتىسىنا جۋىعى. ولاردىڭ الداعى ۋاقىتتاردا اسسيميلياتسياعا ۇشىراۋ قاۋىپى وتە جوعارى. دەموگرافيالىق اسپەكتىدە قازاق ۇلتى ءۇشىن بۇل ۇلكەن الەۋەت بولىپ تابىلادى. قازىر قازاقستانعا قونىس اۋدارۋعا ىنتالى شەتەلدىك قازاقتاردىڭ سانى 1,5 ملن ادامعا جۋىقتايدى. وسى ادامي رەسۋرستى ءبىز نەگە دۇرىس پايدالانبايمىز؟ كىم كەدەرگى؟
تۇڭعىش پرەزيدەنت - ەلباسى جارلىعىمەن باستالعان ۇلى كوشكە دە بيىل 30 جىل تولادى. وسى ۋاقىتتا ەلىمىزگە 1 ميلليوننان استام قانداستارمىز كەلدى.
الايدا سوڭعى جىلدارى كوشى-قون تىم باياۋلاپ، كەدەرگى قاتتى كوبەيىپ تۇر. 1993-2021 جىلدار ارالىعىنداعى بولىنگەن كۆوتا كەستەسىنە قاراساق، ادام سانى 100 ەسەدەي ازايىپ كەتكەن؟ 1993 جىلى ەندى ەل بولىپ، ەسىمىزدى جيىپ، ەتەگىمىزدى جاۋىپ جاتقاندا 60 مىڭداي (10 مىڭ وتباسى), 2009 جىلى 100 مىڭنان اسا ادام (20 مىڭ وتباسى) قابىلداعان قازاقستان ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىندا 1426 ادامعا عانا كۆوتا ءبولدى. وسىنشاما، بۇرىنعى مەجەدەن 100 ەسەدەي ازايىپ، انتي-رەكوردقا جەتەتىندەي باسىمىزعا نە كۇن تۋدى؟
بۇنىڭ بىردەن ءبىر سەبەبى، كەزىندە كوشى-قوندى جانداندىرعان كوشى–قون اگەنتتىگىنىڭ جويىلىپ، ميگراتسيامەن اينالىسۋ ءار مينيسترلىككە، كۆوتاعا ۇسىنىس بەرۋ ءار وبلىس اكىمشىلىگىنە بەرىلگەنىنەن بولىپ تۇر. اكىمدەر شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى شاقىرۋعا ولاردى ورنالاستىرۋدىڭ قيىندىعىنان قاشىپ، ەلدىڭ ىرىسىن ەمەس، جاننىڭ تىنىشىن ويلاپ وتىرعاندىقتان، بارلىق وبلىستاردا كۆوتا ءبولۋ كۇرت تومەندەپ كەتكەن. مىسالى، اتىراۋ مەن باتىس قازاقستان وبلىستارى 2017 -2021 جىلدارى بەس جىل قاتارىنان كۆوتا بولۋگە ءبىر دە ءبىر ادام ۇسىنباعان؟ ول وبلىستارعا ەلىمىزدىڭ سرتاتەگيالىق ماقساتى - حالقىمىزدىڭ سانىن قانداستارىمىزبەن كوبەيتۋدىڭ قاجەتى بولماعانى ما؟
ال 2012-2017 جىلدار اراسىندا قاتارىنان 6 جىل بويى ەلىمىز بويىنشا قانداستاردىڭ كەلۋىنە ءبىر دە ءبىر كۆوتا بولىنبەگەن؟!.
دەمەك، بۇگىنگى تاڭداعى كۆوتا جۇيەسى مەملەكەتتىڭ كوشى-قون جانە دەموگرافيالىق ساياساتىنا ەشقانداي وڭ اسەرىن بەرمەۋدە.
سوندىقتان بۇگىندە بىرنەشە مينيسترلىككە شاشىراپ كەتكەن باسقارمالاردى ءبىر ورگانعا جيناپ، دەموگرافيا جانە كوشى-قون جونىندەگى اگەنتتىكتى قايتا قۇرۋ كەرەك.
قانداستاردى قابىلداۋ كۆوتالارىن جىلىنا 20 مىڭ وتباسىعا جەتكىزۋ كەرەك.
قانداستارعا بىردەن ازاماتتىق بەرىلۋى كەرەك
ەكىنشىدەن، قانداستارىمىزدىڭ ازاماتتىق الۋ ماسەلەسى ءالى قيىندىقتان شىعا الماي كەلەدى.
رەسەي، يزرايل جانە تب مەملەكەتتەردە ازاماتتىق الۋ ءۇشىن ءبىر عانا قۇجات تالاپ ەتىلىپ، ماسەلە ءبىر كۇندە شەشىلسە، كەڭ بايتاق جەرىمەن سالىستىرعاندا حالقى وتە از قازاقستاندا 48 قۇجات جيناۋ كەرەك. ونىڭ ءبارىن جينايمىن دەگەنشە، الدىندا العان قۇجاتتاردىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتىپ جارامسىز بولادى.
بىزدە دە ۇلتى قازاق قانداستار ءۇشىن كەرەك قۇجات سانىن بارىنشا شەكتەپ، بىردەن ازاماتتىق بەرىلەتىن بولۋى ءتيىس.
قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىن الۋداعى باستى تالاپ - "اق جول" پارتياسى ۇسىنعانداي، قازاق ءتىلىن بىلۋدەن ەمتيحان تاپسىرۋى كەرەك.
قازاقتىڭ قازاق ەكەنىن كىم انىقتاۋى كەرەك؟!.
وسى ازاماتتىق الۋدا جينايتىن قاپتاعان قۇجات سانى ازداي، كەيىنگى كەزدە تاعى ءبىر قيىن كەدەرگى - شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ وزدەرىنىڭ قازاق ەكەنىن دالەلدەۋ، ونى قۇجات جۇزىندە راسىمدەۋ ەڭ باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.
ول، قازاقتىڭ قازاق ەكەنىن راستايتىن قۇجاتتى بۇرىن 1992 جىلعى 23 قىركۇيەكتە شىققان قازاقستان رەسپۋبليكاسى مينيسترلەر كابينەتiنiڭ №791 قاۋلىسىنا سايكەس «دۇنيەجۇزى قازاقتارىن قاۋىمداستىعى» بەرەتىن.
الايدا، بۇل №791 قاۋلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ
2005 جىلعى 9 اقپانداعى №124 قاۋلىسىمەن كۇشىن جويعانىمەن دە قازاقستانعا كوشىپ كەلگەن قانداستاردىڭ ازاماتتىق الۋىنا قاۋىمداستىقتىڭ انىقتاماسى جاراي بەرەتىن. بۇل جۇمىستار 2017 جىلعا دەيىن زاڭدى نەگىزى بولماسا دا، قالىپتاسقان تاجىريبە رەتىندە جالعاسىپ كەلگەن.
قاۋىمداستىق تاراپىنان انىقتاما بەرۋ توقتاعاننان كەيىن، ماسەلە قانداستار اراسىنداعى قوعامدىق احۋالعا اسەر ەتە باستادى، الەۋمەتتىك جەلىلەردە ۇلكەن تالقىعا ءتۇسىپ، رەزونانستىق جاعدايلار بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى.
سونىمەن، 2017 جىلدان كەيىن 4 جىلدا بۇل شارۋامەن ەشكىم اينالىسپاي، اقىرىندا قازاق ەكەنىن دالەلدەيتىن انىقتاما الا الماي، قانشاما قازاق قازاق ەلىنە كەلە الماي ءجۇر، كەلگەنى ءالى ازاماتتىق الا الماي ءجۇر.
سوندىقتان «ەتنيكالىق قازاق» ەكەندىگىن دالەلدەيتىن قۇجاتتى بەرۋ مەحانيزمىن تەز دۇرىس جولعا قويماساق، الداعى از ۋاقىتتا كوپ قانداستارىمىزدى «جوعالتىپ الۋ» قاۋپى بار.
شەتەلدەگى قانداستار قازاقستانعا كەلۋى ءۇشىن تاعى ءبىر كەدەرگى، ولاردىڭ مۇندا تىكەلەي تۋىسى بولۋى كەرەك. ءبىر تۇسىنىكسىزدىگى، بۇل تالاپتى شەتەل ەمەس، ءبىزدىڭ ەل قويىپ وتىر.
سولتۇستىك پەن شىعىستا بوساپ قالعان اۋىلدار كوپ...
«اق جول» پارتياسى باعدارلاماسىندا جازىلعانداي، «قانداستارىمىزدى تاريحي وتانىنا قايتارۋ، ەلگە ورالعان باۋىرلارىمىزدى باسپانامەن، جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتۋ جانە كومەك كورسەتۋ، ولاردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تولىققاندى ازاماتتارى رەتىندە تەزىرەك بەيىمدەلىپ كەتۋ جونىندەگى جۇمىستاردى كۇشەيتۋ كەرەك» دەپ سانايمىز.
ءيا، قانداستاردى مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي، اسىرەسە ەلدىڭ سولتۇستىگى مەن شىعىسىنا قونىستاندىرۋ كەرەك. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى جامبىل اۋدانىنىڭ وزىندە عانا 270-تەي كول بار. مىسالى "ەكاتەرينا" اۋىلىندا بارلىعى 100-دەي وتباسى بولسا، 80-دەي ءۇي بوس تۇر. ع.مۇسىرەپوۆ اۋىلىندا ۇلكەن مەكتەپتە 35 بالا عانا وقيدى. س.مۇقانوۆ اۋىلىندا 35 وتباسى عانا بار.
بۇل وڭىرلەردەگى اۋىلداردا بوس قالعان جاپ-جاقسى ۇيلەردىڭ باعاسى 200-500 مىڭ تەڭگەنىڭ اراسى. ال اكىمدىك سالىپ بەرىپ، قانداستارعا ۇسىنىپ جاتقان ۇيلەردىڭ باعاسى 7,5 ملن تەڭگە!؟. قانداي ادام باسپانا الۋ ءۇشىن باعاسى 40 ەسە قىمبات ۇيگە ۇمتىلادى؟
قانداس قالاي كۇن كورەر؟
قاراپ وتىرساق، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ تالاپتارى مەن ەرەجەلەرى ءبىر-بىرىنە قاراما-قايشى. ەلگە كەلگەن قانداستار مال جايىلىمى ءۇشىن اكىمدىكتەن جەر سۇراسا، جەر بەرمەيدى، ويتكەنى جەر بەرۋى ءۇشىن ونىڭ مالى بولۋى كەرەك ەكەن. ءوزى زورعا جەتكەن قانداستا قانداي مال بولۋى مۇمكىن؟!. مال الايىن دەسە، بانك نەسيە بەرمەيدى، ويتكەنى نەسيە بەرۋ ءۇشىن كەپىلگە قويار جەرى دە، مالى دا جوق. سوندا، كوك تۋدى كورۋ ءۇشىن كوزى جاساۋراپ، ەلىم دەپ ەڭىرەپ كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىز قالاي كۇن كورەدى؟!. الدىمەن نەسيە بەرىپ، سودان سوڭ العان مالى مەن جەر تەلىمىن نەگە كەپىلگە قويماسقا؟ ودان سوڭ قانداستار جۇمىسقا ورنالاسايىن دەسە، ولاردىڭ شەتەلدە العان ديپلومدارىن ءبىزدىڭ مەملەكەت تانىمايدى.
ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ قانداستارمەن جۇمىس ىستەۋ جۇيەسىنە قاراساق، "قويشى كوپ بولسا، قوي ارام ولەدى", "جانى اشىماستىڭ قاسىندا باسىڭ اۋىرماسىن" دەگەن ماقالدار ەرىكسىز ەسە تۇسەدى.
نەگىزگى مىندەتى شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ ەتنيكالىق بىرەگەيلىگىن ساقتاۋ بولىپ تابىلاتىن «وتانداستار قورى» قوعامىنىڭ بيۋدجەتى رەسەيدىڭ "روسسوترۋدنيچەستۆو" مەكەمەسى بيۋدجەتىنەن 60 ەسە از نەمەسە ونىڭ بيۋدجەتىنىڭ 1,6 پايىزىن عانا قۇرايدى.
شەتەلدەردەگى قانداستارىمىزدى ەلىمىزگە جۇيەلى تۇردە كوپتەپ كوشىرىپ الۋدىڭ ەرەكشە ەكى ماڭىزى بار. بىرىنشىدەن، تاۋەلسىز مەملەكەتىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ تۇرعان حالىق سانىن ارتتىرادى. ەكىنشىدەن، قازىر كەيبىر شەت ەلدەردە ءوز تىلىندە وقي الماي، انا ءتىلى مەن ۇلتتىق عۇرىپتارىنان ايرىلىپ قالۋدان جانە ساياسي قىسىمدارعا تۇسۋدەن قۇتقارادى.
ادامي كاپيتال مەملەكەتىمىزدىڭ باستى قۇندىلىعى بولعاندىقتان، ءبىز كەلەسى ناقتى شارالاردى قابىلداۋدى ۇسىنامىز.
1.قانداستاردى قابىلداۋ كۆوتالارىن 2009-2011 جىلدارداعىداي جىلىنا 20 مىڭ وتباسىنا دەيىن ۇلعايتۋ;
2. وڭىرلەردە قانداستاردى بەيىمدەۋ-كىرىكتىرۋ ورتالىقتارىن قۇرۋ.
3.«وتانداستار قورى» قوعامىنىڭ شەتەلدەگى قانداستاردى قولداۋ جوبالارىن قارجىلاندىرۋدى ەسەلەپ ۇلعايتۋ;
4.كوميسسيا وتىرىستارىنا كونسۋلدىق وكىلدەرىنىڭ جانە ارىز بەرۋشىنىڭ مەكەندەگەن ەلىنەن ونلاين رەجيمدە قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ;
5.اۋىلشارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋى ءۇشىن پايىزسىز نەسيە جانە 5 جىلعا دەيىن سالىقتىق جەڭىلدىكتەر قاراستىرۋ. اۋىلشارۋاشىلىعى تەحنيكاسىن ليزينگكە الۋ ءۇشىن جەڭىلدىكتەر جاساۋ.
6.قر كولەمىندە ءبىر رەتتىك تۇرعىن ءۇي سالۋعا جانە جەكە شارۋاشىلىققا بايلانىستى جەر تەلىمدەرى بەرىلۋى كەرەك.
قۇرمەتپەن، "اق جول" فراكتسياسى دەپۋتاتتارى
