كۇنى كەشە ءدال وسى تاقىرىپتا ءىرى ماسشتابتاعى عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا ەلورداداعى قر ۇلتتىق مۋزەيىندە ءوتتى. يۋنەسكو-نىڭ ءوزى «الەمدىڭ داڭقتى تۇلعا» دەپ ايدار تاعىپ بەرگەن الاش ارىسىنىڭ 150 جىلدىعىنا وراي وتكەن اۋقىمدى شارانى ەرەكشە دەپ اتاۋعا تولىق نەگىز بار. وعان كونفەرەنتسياعا قاتىسۋشى عالىمدار، الاشتانۋ سالاسىنا دەن قويىپ جۇرگەن جاس ادەبيەتشىلەر، ستۋدەنتتەر مەن دوكتورانتتاردىڭ ءاليحاندى سان قىرىنان زەرتتەپ جاساعان باياندامالارى دالەل بولا الادى.
الدىمەن، كونفەرەنتسياعا الىستان جانە جاقىننان كەلگەن كوپشىلىك «بابالار قورىمىنداعى» كەنەسارى حان ساربازدارىنىڭ جانە مەملەكەت قايراتكەرى سماعۇل سادۋاقاسۇلىنىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتاسا، «الجير» مەموريالدى-مۇراجاي كەشەنىنە بارىپ، ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ قابىرعاسىنا گۇل شوقتارىن قويدى.
بۇدان كەيىن شارانىڭ نەگىزگى ءبولىمى ۇلتتىق مۋزەيدە جالعاسىن تاپتى. كونفەرەنتسيانى ەلوردا اكىمدىگى، استانا قالاسىنىڭ تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسى جانە الاش مۇراسىن ارداقتاپ جۇرگەن جاستار ۇيىمداستىرعانىن ايتا كەتەيىك. جيىندى استانا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆ اشسا، قر ۇعا اكادەميگى سەيىت قاسقاباسوۆ, قازاقستاننىڭ يۋنەسكو جانە يسەسكو ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ باس حاتشىسى اسەل وتەگەنوۆا, «ەگەمەن قازاقستان» رەسپۋبليكالىق گازەتى» اق باسقارما توراعاسى، ت.ع.د. دارحان قىدىرالى جينالعان كوپشىلىكتى قۇتتىقتاپ، كونفەرەنتسيانىڭ ماڭىزىنا ەرەكشە توقتالا كەتتى. ال، قر ءماجىلىسى دەپۋتاتى بەرىك دۇيسەنبينوۆ «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ ۇستانىمى ءجۇز جىلدىق تاريحى بار الاش قايراتكەرلەرىنىڭ يدەولوگياسىنا ساي كەلەتىنىن العا تارتىپ، جىل بويىنا ءاليحان بوكەيحاننىڭ مەرەيتويىنا وراي جاساعان «سىيلارىن» جىپكە ءتىزىپ شىقتى.
قۇتتىقتاۋلاردان كەيىن تىزگىندى قر ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، ف.ع.د.، پروفەسسور، ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ پرورەكتورى ديحان قامزابەكۇلى باستاعان ءبىر توپ عالىم كەزەك-كەزەك بايانداما جاسادى. جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي زيالىلاردىڭ مىنبەرگە كوتەرىلىپ، ون مينۋتتاۋ سويلەۋى ەشكىمدى دە جالىقتىرمادى. كەرىسىنشە، جينالعان جۇرتشىلىق ءاليحاندى سان قىرىنان سيپاتتاعانى ءۇشىن عالىمدارعا ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. اسىرەسە، قر ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، ف،ع.د.، پروفەسسور شەرۋباي قۇرمانبايۇلىنىڭ ءاليحان اۋدارمالارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن مىسالدارمەن تاپتىشتەپ تۇرىپ تانىستىرۋى تالايدى تاڭداي قاقتىردى. زەرتتەۋشىنىڭ ەڭبەگىنە رازى بولعان كوپشىلىك ءاليحان نۇرمۇحامەدۇلىنىڭ وسىناۋ ءبىر قىرىنا تەرەڭنەن ۇڭىلمەسە دە ءبىر پاراسىن ءبىلىپ الدى دەۋگە ابدەن بولادى.
ءاليحانتانۋ، الاشتانۋدا ماڭداي تەرىن سەنىپ توككەن سۇلتان حان اققۇلىنىڭ «ءبىز تانىمايتىن ءاليحان»اتالاتىن بايانداماسىنان دا ءبىراز نارسەنى تۇيگەنىمىز راس. ءسوزىنىڭ سوڭىندا ءوزىنىڭ جۋىردا عانا جارىققا شىققان ەكى تىلدە جازىلعان قوس تومدىق كىتاپتارىن عالىمداردىڭ الدىندا تۇساۋىن كەستى. زەرتتەۋ ماقالالارعا تولى ەڭبەك «ءاليحان بوكەيحان: امانات» جانە «ءاليحان بوكەيحان – قازاق جەرىنىڭ جوقشىسى»دەپ اتالادى.
ال، ءاليحاننىڭ تۋعان جەرى اقتوعايدان ارنايى كەلگەن دەلەگات ولكەتانۋشى تۇڭعىشباي مۇقان الاش ارىسىنىڭ كىندىك قانى تامعان جەرى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى باياندادى. قازاق قوعامىنا ەندى-ەندى ەسىمى بەلگىلى بولىپ، ەڭبەگى ەلەنىپ جاتقان ءاليحان بوكەيحاندى اقتوعاي اۋدانىندا بىلمەيتىن جان جوق. ارداگەر-ولكەتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا، بەسىكتەگى بالادان بەلى قاقساعان قارياعا دەيىن بوكەيحاننىڭ نەمەرەسى تۋعان ولكەدە دۇنيەگە كەلىپ، ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن ماقتان ەتەدى.
وسىلايشا كەزەگىمەن بەلگىلى عالىمدارىمىز بايانداما جاساسا، ۇلتتىق مۋزەيدىڭ بانكەت زالىندا كوپشىلىككە ارنالىپ داستارحان جايىلدى. استانا قالاسىنىڭ باس يمامى ناۋرىزباي قاجى تاعانۇلى ارنايى كەلىپ، ۇلت تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن قۇربان بولعان بوزداقتاردىڭ جانە ءاليحان بوكەيحاننىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتاسا، الاش ارىسىن جىرىنا ارقاۋ ەتكەن اقىندار جۇرت الدىندا ولەڭ وقىدى. ازداعان ۇزىلىستەن كەيىن كونفەرەنتسيا ءوز جالعاسىن تاۋىپ، قاتىسۋشىلار ءاليحان بوكەيحاننىڭ ءومىر جولى مەن ەڭبەگىن ودان ارى تالقىلاي ءتۇستى.
سونىڭ ىشىندە سەمەي قالاسىنىڭ شاكارىم اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پسيحولوگيا ماماندىعىنىڭ 2-كۋرس ستۋدەنتى ارحات نۇرمۇحامەتتىڭ جاساعان بايانداماسى ەرەكشە ەستە قالدى. ول ءمالىم ەتكەن «ءا.بوكەيحاننىڭ پسيحولوگيالىق پورترەتى» تۇتاس قازاق قوعامىنا ءاليحاندى تانىتۋداعى باستى قارۋ دەسەك اسىرا ايتپاعان بولار ەدىك. ويتكەنى، «سۋپەرمەندى» ۇلگى ەتىپ جۇرگەن جاس وسكىندەرگە ۇلتىمىزدىڭ فەنومەنى رەتىندە ءاليحاندى ناسيحاتتاۋ، ونىڭ پسيحولوگيالىق پورترەتىن تانىستىرۋ ماڭىزدى. العاش رەت ايتىلىپ تۇرعان تىڭ تاقىرىپتى ستۋدەنتتىڭ الىپ جۇرۋىنە جەتەكشىلىك جاساعان – پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور شولپان ساتيەۆا.
قر سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى، سۋرەتشى الماس سىرعاباەۆ سالعان ءاليحان بەينەسىن ۇلكەن ەكرانعا شىعارعان ا.نۇرمۇحامەت الاش ارىسىن بىلاي سيپاتتادى:
ءسويتىپ، ا.نۇرمۇحامەتتىڭ بايانداماسىنا سۇيەنسەك…
ءا.بوكەيحاننىڭ مىنەزى: ماڭدايى جالپاق، يەگى سۇيىرلەنىپ، ءۇشبۇرىشتانىپ كەلگەن ادامنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى جاقسى، بىراق مىنەزى قۇبىلمالى. اليحان بوكەيحان سول كەزدىڭ ءبىر تۋار ازاماتى،ءبىلىمدار اقىلدى بولعانى، شۋلى جەرلەردى ۇناتپاۋى، ارمانشىل قازاق ۇلتىنىڭ تاۋەلسىز بولعانىن قالاعان، سول زاماننىڭ قيىنشىلىقتارىنا شىدامدى بولعانىن، بۇگىندە قالعان ەستەلىكتەرگە قاراپ، كەلەر ۇرپاق سۇيسپەنشىلىكپەن قارايدى.
ءا.بوكەيحاننىڭ قولتاڭباسى بويىنشا تۇلعاعا سيپاتتاما:
كەڭ قۇلاشتىلىق – اۋقىمدى ماسەلەلەردى عانا ويلاپ، ولاردى تالداعاندى جاقسى كورەدى.
يرەك سىزىقتار – قىڭىرلىق پەن بايقاعىشتىق.
قولتاڭباسى تۇسىنىكتىرەك بولعان سايىن، ول ادامنىڭ مىنەزى اشىق جارقىن كەلەدى.
وڭ جاققا ەڭكەيىڭكى – بارلىعىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋ، مىنەزدىڭ تۇراقتىلىعى.
P.S. «تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق» دەگەندەي، قانشا ايدان بەرى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ويىندا جۇرگەن كونفەرەنتسيا تاۋلىككە جەتەر-جەتپەس ۋاقىتتا كوز الدىمىزدا ءوتتى دە كەتتى. «جۇرت پايداسىنا تازا جولمەن تۋرا باستايتىن ەر تابىلسا – قازاق حالقى سوڭىنان ەرەر ەدى» دەپ جۇرتىن باستاي الار قابىلەتى بولا تۇرا قاراپايىمدىلىعىنان اينىماعان الاش ارىسىنىڭ قيلى تاعدىرى، ايتۋلى ەڭبەگى ۇرپاعىنا – ۇلگى، سالعان سارا جولى بارشامىزعا – شامشىراق.
ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى قازاق
اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، ا.ع.ك. ومىرزاق سۇلتانوۆ بايانداما جاساپ جاتقان ءسات
ءاليحان بەينەسىن سالعان الماس سىرعاباەۆ جانە ءىس-شارانىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ۇيىمداستىرۋشى جاستار
دايىنداعان ەرمۇرات نازارۇلى
"ەلانا" كز
