تاياۋداعى قاراباقتاعى سوعىس قازاقتىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن تەلەارنالاردا كەڭىنەن باياندالدى. قازاقتار وقيعالاردىڭ بارىسىن، سوعىسۋشى تاراپتاردىڭ اسكەري ءىس-قيمىلدارىن، ءازىربايجاننىڭ جاڭا اسكەري تەحنيكاسىن جانە قارسىلاستىڭ بيىك تاۋلى پوزيتسيالارىن يەلەنۋ كەزىندە درونداردى كەڭىنەن پايدالانۋىن قىزىعۋشىلىقپەن قاداعالادى. كوپشىلىك «ءازىربايجان ارمەنيا باسىپ العان بارلىق اۋماقتارىن قايتارىپ الا ما ەكەن؟»، «ارمەنيا تاراپىنداعى قاقتىعىسقا رەسەي ارالاسا ما، جوق پا؟» دەگەن قىزۋ پىكىرتالاس بولدى. فەيسبۋك سياقتى الەۋمەتتىك جەلىلەردە قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءازىربايجان تاراپىن قولدادى.
بىراق، بۇل ماقالادا 2020 جىلى ءازىربايجان مەن ارمەنيانىڭ قاراباق سوعىسى تۋرالى ەمەس، 1992 جىلى ءبىر-بىرىنە قارسى كۇرەسكەن ەكى مەملەكەتتىڭ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا كىرىپ، حالىقارالىق ۇيىمدا قاراباق ماسەلەسىنە قاتىستى ءوز ساياساتىن جۇرگىزە باستاعان كەزدەگى وقيعالار تۋرالى ايتىلادى. سول كەزدەگى وقيعالار تۋرالى مالىمەتتەردى قامتيتىن بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قۇجاتتارىن زەردەلەۋ وسى پروبلەمانىڭ دامۋ بارىسىنا جانە تاراپتاردىڭ قاراباق ماسەلەسى جونىندەگى ۇستانىمدارىن جايىپ كورسەتەدى.
ءازىربايجاننىڭ بۇۇ-داعى تۇراقتى وكىلى عاسان ا.عاسانوۆ اتاپ وتكەندەي، بۇۇ-نا وسى ەكى مەملەكەت كىرگەن كەزدە، بەس جىلعا سوزىلعان ارميان-ءازىربايجان قاقتىعىسىنىڭ ءمانى تۋرالى ناقتى اقپارات بولعان جوق. كەڭەس وداعى ىدىراپ، بۇۇ-عا كىرگەنگە دەيىن، ءازىربايجان دا، ارمەنيا دا حالىقارالىق ۇيىمدا ءوز مۇددەلەرىنە وكىلدىك ەتە المادى. سوندىقتان، قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مەن بۇۇ باس حاتشىسى جيناعان رەسمي قۇجاتتالعان اقپارات تىركەلگەن جوق.
2 ناۋرىزدا ءازىربايجان مەن ارمەنيانىڭ بۇۇ-عا كىرگەن ساتتەن 11 كۇن وتكەن سوڭ، 1992 جىلى 13 ناۋرىزدا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە «ۋكراينا پرەزيدەنتىنىڭ تاۋلى قاراباق توڭىرەگىندەگى وقيعالار تۋرالى مالىمدەمەسى» تاراتىلدى. ۋكراينا پرەزيدەنتى ل.م. كراۆچۋك ۇلتتار اراسىنداعى وسى سوعىستىڭ باستالۋىنا، ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا، مىڭداعان بوسقىنداردىڭ پايدا بولۋىنا جانە جۇزدەگەن جازىقسىز ازاماتتاردىڭ ولىمىنە اكەلىپ سوققانىن اتاپ ءوتتى. كراۆچۋك ءازىربايجان مەن ارمەنيانىڭ بۇۇ-عا جانە ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كەڭەستى (ەقىك) ۇيىمداستىرۋعا قاتىسۋى ولارعا قاراباق پروبلەماسىن بەيبىت جولمەن شەشۋ ماقساتىندا وسى حالىقارالىق فورۋمداردىڭ تەتىكتەرىن تولىق كولەمدە پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
9 مامىردا ءازىربايجان پرەزيدەنتىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى ياگۋب مامەدوۆ، تاڭەرتەڭ شۋشا قالاسىندا جاپپاي بومبا سوققىسى بولعانىن ايتتى. اۋىر ارتيللەريا، زىمىراندار مەن «گراد» قوندىرعىلارىنىڭ سوققىلارىنان ۇيلەر مەن باسقا دا عيماراتتار قيراپ، ادامدار قازا تاپتى.
ارميان اسكەري بولىمدەرى قالاعا ءۇش باعىتتا شابۋىل جاساپ، شۋشانى ءازىربايجاننىڭ قالعان بولىگىمەن بايلانىستىراتىن جالعىز جولدى كەسىپ تاستادى. بۇدان ءارى، ءازىربايجان پرەزيدەنتى ءازىربايجان مادەنيەتىنىڭ ەجەلگى ورتالىعى – شۋشا قالاسىنا جاسالعان شابۋىل بۇۇ، ەقىك جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ، سونداي-اق، قاراباقتاعى جاعدايدى قالىپقا كەلتىرۋگە ۇمتىلعان بىرقاتار مەملەكەت باسشىلارىنىڭ بىتىمگەرشىلىك كۇش-جىگەرىنە نۇقسان كەلتىرەتىنىن اتاپ ءوتتى.
1992 جىلعى 11 مامىردا ارمەنيانىڭ تۇراقتى وكىلى ارمەنيا پرەزيدەنتى – لەۆون تەر-پەتروسياننىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە باعىتتاعان حاتىن تاپسىردى. ارمەنيا پرەزيدەنتى ارمەنيا مەن تاۋلى قاراباقتى شەكتەمەلەگەن تاۋلى قاراباقتاعى قاقتىعىستىڭ ۋشىعۋى تۋرالى ماسەلەنى تالقىلاۋ ءۇشىن، بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ شۇعىل وتىرىسىن شاقىرۋدى ءوتىندى. لەۆون تەر-پەتروسيان حاتتا «تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسى مەن ءازىربايجان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى داۋدا ارمەنيا تاراپ بولىپ تابىلمايدى، ءازىربايجان وعان شەكارانىڭ ەكىنشى جاعىنان شابۋىل جاسايدى جانە وعان قارسى زاڭسىز بلوكادا ورناتادى» دەپ اتاپ ءوتتى. سوندىقتان، «ارمەنيا رەسپۋبليكاسى، – دەپ جازدى ارمەنيا پرەزيدەنتى، قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە: ا) تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسىنا بەيبىتشىلىكتى قولداۋ جونىندەگى كۇشتەردى جىبەرۋ جانە b) ەكونوميكالىق قورشاۋدى الىپ تاستاۋ ماقساتىندا، وسىنداي باسقا دا شارالاردى قابىلداۋ تۋرالى وكىم ەتۋ» تۋرالى ناقتى وتىنىشپەن جۇگىنەدى.
قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ 3072-ءشى وتىرىسىندا باس حاتشى فاكتىلەردى انىقتاۋ جانە بەيبىت رەتتەۋگە قول جەتكىزۋ جولدارىن زەردەلەۋ ءۇشىن، قاراباققا بۇۇ-نىڭ ميسسياسىن جىبەرۋدى تاپسىردى.
بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى قاراباق ماسەلەسىن بەيبىت تۇردە شەشۋگە شاقىرعان كەزدە، ارميان ارمياسىنىڭ بولىمشەلەرى قاراباقتىڭ تاۋلى بولىگىندەگى ءازىربايجاننىڭ سوڭعى ەلدى مەكەنى – شۋشا قالاسىن باسىپ الدى. ارميان ارمياسى باسىپ الىنعان ءازىربايجان اۋماقتارىنا بەكىنۋ جانە قاراباقتىڭ تاۋلى بولىگىن ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنا قوساتىن ءدالىز قۇرۋ ماقساتىندا، شۋشا-لاشىن جولىن جاۋىپ تاستادى. ءازىربايجان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى 1992 جىلعى 14 مامىرداعى حاتىندا ارميانداردىڭ ارەكەتتەرىنە كەلەسى باعا بەرەدى: «يراننىڭ باستاماسىمەن تەگەراندا ۇيىمداستىرىلعان كەزدەسۋدە، 1992 جىلى 8 مامىردا ءازىربايجان مەن ارمەنيانىڭ بۇكىل شەكاراسى، سونداي-اق، قاراباقتىڭ تاۋلى بولىگى بويىندا اتىستى توقتاتۋ تۋرالى ءۇش جاقتى مالىمدەمەگە قول قويعانىمەن، ءىس جۇزىندە، ارميان تاراپى باسقا ماقساتتاردى كوزدەدى. بۇل كەزدەسۋ ءوزىنىڭ شىنايى نيەتىن الەمدىك قاۋىمداستىقتان جاسىرۋ ءۇشىن قاجەت بولدى. ارمەنيا باسشىلىعى مەن تەگەرانعا كەلگەن پرەزيدەنت ل. تەر-پەتروسياننىڭ جوسپارلانعان قاراقشىلىق وپەراتسيا تۋرالى ەرتە باستان ءبىلىپ وتىرعانىنا كۇمان جوق».
مامىر ايىنىڭ سوڭىندا، ارمەنيانىڭ تۇراقتى وكىلى – الەكساندر ارزۋمانيان، ءوز ەلىنىڭ شۋشا مەن ءلاچيندى باسىپ الۋىن «قاراباقپەن اراعا گۋمانيتارلىق ءدالىز جاسايمىز» دەپ ءتۇسىندىردى. ەكونوميكالىق بلوكادا قاراباق حالقىنىڭ جاعدايىنا اۋىر ءتيدى. ول 22 مامىردان ەكى اپتا بۇرىن، ءازىربايجاندار حانكەنديدەگى (ستەپاناكەرت) اۋەجايعا وق جاۋدىرىپ، بۇل ايماقتى سىرتقى الەممەن سوڭعى بايلانىسىنان ايىردى دەپ مالىمدەدى. ارميان دەرەكتەرىنە سايكەس، ازىق-تۇلىك جانە ءدارى-دارمەك تاپشى بولعان «تاۋلى قاراباقتىڭ ءوزىن-ءوزى قورعاۋ جاساقتارى» اسكەرمەن قاراباح پەن ارمەنيا اراسىن جارىپ ءوتتى.
1992 جىلعى 12 ماۋسىمدا، ءازىربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇۇ-داعى تۇراقتى وكىلى – عاسان ا.عاسانوۆ، كاۆكازدىڭ بەلگىلى تاريحي جانە مادەني ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى – ەجەلگى ءازىربايجاننىڭ شۋشا قالاسىن ارميان قۇرىلىمدارىنىڭ جويىپ جاتقانىنا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ نازارىن اۋداردى. سونداي-اق، ول ارمياندار باسىپ العان شۋشا قالاسىنا بۇۇ-نىڭ فاكتىلەردى جيناۋ جونىندەگى ميسسياسىنىڭ كىرە الماعانىن اتاپ ءوتتى.
ءبىر ايدان كەيىن، 16 ماۋسىمدا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ءازىربايجاننىڭ تۇراقتى وكىلىنىڭ حاتى تاراتىلدى، وندا ول بۇۇ-نىڭ ايماقتاعى ميسسياسى كەزىندە ارمەنيانىڭ ازىربايجانعا قارسى زاڭسىز ارەكەتتەرى تۋرالى فاكتىلەردى ۇسىنعانىن اتاپ ءوتتى. ولارعا: اگرەسسيا، وككۋپاتسيا، اننەكسيا، بەيبىت تۇرعىنداردى جاپپاي ءولتىرۋ، باسىپ الىنعان اۋماقتاردان بەيبىت تۇرعىنداردى قۋىپ شىعارۋ، بوسقىنداردىڭ اۋىر تاعدىرى، قيراعان جانە جويىلعان تۇرعىن ۇيلەر، وندىرىستىك نىساندار، ءدىني عيماراتتار جاتادى.
سونىمەن قاتار، عاسان ا.عاسانوۆ 1992 جىلدىڭ ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا، ارمەنيانىڭ قاراباق ايماعىنان 250 ميل قاشىقتىقتا ورنالاسقان ءازىربايجاننىڭ سولتۇستىك-باتىس اۋداندارىن اتقىلاپ، اۋماعىن كەڭەيتۋدى جالعاستىرعانىن اتاپ ءوتتى.
ءازىربايجان دەلەگاتسياسى قاراباق اۋدانىندا بولىپ جاتقان وقيعالاردان حاباردار ەتۋ ءۇشىن دايەكتى تۇردە كۇش سالدى. ول ءۇشىن ءازىربايجان بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ اتىنا حات جولداپ، ءۇشىنشى تاراپتار قاتىساتىن ارمەنيا مەن ءازىربايجان اراسىنداعى قانداي دا ءبىر بەيبىت كەلىسسوزدەر بارىسىندا، ارمەنيانىڭ ءازىربايجان اۋماعىنداعى جاڭا ەلدى مەكەندەردى باسىپ الۋى ءاردايىم قاتار كەلەتىندىگىنە نازار اۋدارۋىن ءوتىندى. تەگەراندا ءۇش جاقتى كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتقان كەزدە، ارميان تاراپى شۋشا قالاسىن باسىپ الدى. ءازىربايجان دەلەگاتسياسىنىڭ پىكىرىنشە، ءازىربايجان تەرريتورياسىنداعى ارمەنيانىڭ شابۋىل ارەكەتتەرىن «گۋمانيتارلىق ءدالىز» قۇرۋ قاجەتتىلىگىنە نەمەسە بەيبىت تۇرعىندار تۇراتىن قالالاردا «اتىس نۇكتەلەرىن باسۋ» قاجەتتىلىگىنە سىلتەمە جاساي وتىرىپ اقتالۋعا تىرىستى.
تۇراقتى وكىل الەكساندر ارزۋمانياننىڭ حابارلاۋىنشا، 12 تامىزدىڭ كەشى جانە 13 تامىزدا ەرتەمەن ءازىربايجاننىڭ قارۋلى كۇشتەرى ارمەنياداعى اۋىلدارعا «گراد» قوندىرعىلارىنان وق جاۋدىردى. 11 تامىزدا ءازىربايجان اسكەري قۇرىلىمدارى تانكتەردىڭ قولداۋىمەن ارمەنيادا ورنالاسقان وردجونيكيدزە اۋىلىن باسىپ الۋ ءۇشىن شەكارادان وتۋگە تىرىستى، دەپ مالىمدەدى بۇۇ-داعى ارميان وكىلى. ارمەنيانىڭ تۇراقتى وكىلىنىڭ حاتىندا ايتىلعان تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە: ءازىربايجان ارمەنيانىڭ شەكارالاس اۋداندارىن اتقىلاپ، ارمەنيانى قاقتىعىسقا تارتۋ ارەكەتى تۋرالى مالىمدەمە بولدى.
ءازىربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى – عاسىموۆ توفيك، ارمەنيا تاراپىنىڭ دالەلدەرىن جوققا شىعارىپ، ارمەنيا ءازىربايجان اۋماعىنا ەنتەلەپ كىرىپ، وكتەمدىك جۇرگىزۋ ءۇشىن اسكەري ماقساتتا پايدالانىلاتىن «لاشىن گۋمانيتارلىق ءدالىزىن» ورناتتى دەپ مالىمدەدى. ول ارمەنيا اۋماعىنان ازىربايجانعا ارميان سەپاراتيستەرى تۇراقتى نەگىزدە قارۋ-جاراق پەن جۇمىس كۇشىن جەتكىزىپ جاتقانىن، ولاردىڭ ارەكەتتەرى ءازىربايجاننىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن بولۋگە باعىتتالعانىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان، ونىڭ ەلى ءوزىن قورعاۋ جانە باسىپ الىنعان اۋماقتاردىڭ ەگەمەندىگىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ءتيىستى شارالار قابىلداۋعا ءماجبۇر بولدى.
قاراباق قاقتىعىسىن رەتتەۋ جولىندا قازاقستان ءوزىن ءبىتىمشى رەتىندە ۇسىندى. 27 تامىزدا، ءازىربايجان مەن ارمەنيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ كەزدەسۋى الماتىدا ءوتتى، ول اتىستى توقتاتۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋمەن اياقتالدى.
21 قىركۇيەكتە قازاقستان مەن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ وكىلدەرى سوچيدە ەقىك-ءنىڭ بەيبىت ۇدەرىسىن قولداۋ ماقساتىندا، ارمەنيا جانە ءازىربايجان قورعانىس مينيسترلەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. قارسىلاس تاراپتار اتىستى توقتاتۋ تۋرالى، 26 قىركۇيەكتە كۇشىنە ەنەتىن كەلىسىمگە قول قويدى. ءازىربايجاننىڭ جاڭا پرەزيدەنتى ەلچيبەي ابۋلفاز قازاقستان، بەلارۋس، ۋكراينا جانە رەسەيدەن قاراباقتاعى اتىستى توقتاتۋدى قاداعالايتىن باقىلاۋشىلاردى قابىلداۋعا دايىن ەكەنىن ءبىلدىردى.
سونىمەن قاتار، ءازىربايجاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ت. عاسىموۆ ەقىك مينسك كونفەرەنتسياسىندا اتىستى توقتاتۋعا شاقىرۋى قاقتىعىستىڭ تەز اياقتالۋىنا ىقپال ەتەدى دەپ سەنىپ، رەتتەۋ پروتسەسىنىڭ جاندانۋىنا وپتيميستىك كوزقاراسپەن قارادى. 1992 جىلعى 29 قازاندا ارمەنيا دا كەلىسسوزدەر نەگىزىندە جانجالدى بەيبىت جولمەن شەشۋگە دەگەن ۇمتىلىسىن راستادى.
الايدا، ارمەنيانىڭ تۇراقتى وكىلى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە «تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ توراعاسى» اتىنان جازىلعان حاتتى تاراتقاننان كەيىن، ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسى وقىس ناشارلادى. «تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ توراعاسى» گەورگي پەتروسيان بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ سوعىس قيمىلدارىن توقتاتۋ تۋرالى ۇندەۋىن قۇپتادى. ونان كەيىن، گەورگي پەتروسيان «تاۋلى قاراباح رەسپۋبليكاسىنىڭ» بيلىگى بۇۇ وكىلىنە جانە باسقا دا تۇلعالارعا سوعىس قيمىلدارىن توقتاتۋدى قامتاماسىز ەتۋ جانە گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتۋدى ۇيىمداستىرۋ ماقساتىندا جاردەمدەسۋگە قۋانىشتى ەكەندىگىن مالىمدەدى.
ءازىربايجان «تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسى توراعاسىنىڭ» حاتىنا نيەتى تەرىس بولدى. ءازىربايجاننىڭ بۇۇ-داعى تۇراقتى وكىلى ءازىربايجان اۋماعىندا «تاۋلى قاراباق رەسپۋبليكاسىنىڭ» جوق ەكەنىن جانە اتالعان اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىمنان تۇسكەن حاتتىڭ تارالۋىن ءازىربايجاننىڭ ىشكى ىستەرىنە ورەسكەل ارالاسۋ دەپ مالىمدەدى. سونداي-اق، ءازىربايجان تاراپى ارميان دەلەگاتسياسى بۇركەمەلى تۇردە بۇۇ-عا ءازىربايجاندا جوق اكىمشىلىك-اۋماقتىق قۇرىلىم ۇعىمىن ەنگىزۋگە تىرىسادى دەپ ەسەپتەيدى.
جەلتوقسان ايىنىڭ باسىندا، ارمەنيا پرەزيدەنتى لەۆون تەر-پەتروسيان ارمەنيا رەسپۋبليكاسىن ۇلتتىق اپات ايماعى دەپ جاريالادى. ءازىربايجاننىڭ بلوكاداسى ارمەنياداعى وقىس ەنەرگەتيكالىق داعدارىسقا اكەلدى، سوندىقتان، ارمەنيا ۇكىمەتى الەمنىڭ بارلىق حالىقتارىن، حالىقارالىق گۋمانيتارلىق ۇيىمدار مەن ۇكىمەتتىك ۆەدومستۆولاردى ارمەنيا حالقىنا كومەك كورسەتۋگە شاقىردى.
ەكونوميكالىق بلوكاداعا تۇركيا مەن گرۋزيا قوسىلدى. «تۇركيا مەن گرۋزيا ارقىلى بويلايتىن دالىزدەردىڭ جابىلۋى قىستا ارمەنيانى اپاتقا ۇشىراتتى»، – دەدى ول. لەۆون تەر-پەتروسيان: «ەگەر قىسقى كەزەڭگە ارمەنياعا وتىن، استىق، ازىق-تۇلىك جانە قىسقى كەزەڭگە ارنالعان تاۋارلار جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋ ارەكەتتەرى ءساتسىز بولاتىن بولسا، وندا ەلدە سۋىقتىڭ جانە مەديتسينالىق كومەكتىڭ جەتكىلىكسىزدىگى سالدارىنان ونداعان مىڭ ادام وپات بولۋى مۇمكىن» دەپ قورىتىندىلادى.
ارمەنيا پرەزيدەنتى تەر-لەۆون پەتروسياننىڭ مالىمدەمەسىنە ءازىربايجان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جاۋاپ بەردى. ءازىربايجان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءوز مالىمدەمەسىندە ارمەنيا اسكەري كۇشتەرىنىڭ تۇراقتى بولىمدەرى جوعارعى قاراباقتا اسكەري ارەكەتتەرمەن شەكتەلمەي، بۇكىل ارميان-ءازىربايجان شەكاراسى بويىندا شابۋىل جاساۋعا باعىتتالعان بەلسەندى قام-قارەكەت جاساپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. 10 جەلتوقساننان باستاپ، ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرى ءازىربايجاننىڭ كۋباتلين، زانگەلان، لاشىن جانە كەلبادجار اۋداندارىنىڭ شەكارالاس اۋىلدارىنا زىمىران-ارتيللەريالىق قوندىرعىلاردان وق جاۋدىردى. مي-24 برونەتەحنيكاسى مەن سوققى جاسايتىن تىكۇشاقتاردىڭ كومەگىمەن شابۋىل جاساپ، زانگەلان اۋدانىنىڭ شايفلي، سەيدليار، اگكەند، قازانشى، بارالي، گيۋنكيشلاگ، پيرۆەيسالي دجانبار، يۋحارى گەيالي اۋىلدارىن باسىپ الدى. وسىلايشا، ارمەنيا قارۋلى كۇشتەرىنىڭ تۇراقتى بولىمدەرى ءازىربايجان اۋماعىنا 15 شاقىرىم تەرەڭدەدى.
ارميان ارمياسىنىڭ اسكەري شابۋىلدارى جانە لاشىن قالاسىن باسىپ الۋى – ونىڭ اسكەري قاقتىعىستىڭ تاراپى ەمەس دەگەن مالىمدەمەلەرىنە قايشى بولىپ وتىر. ءازىربايجان تاراپى ارمەنيانىڭ ءازىربايجان اۋماعىنىڭ ءبىر بولىگىن باسىپ الۋمەن شەكتەلمەگەنىن، بىراق، كورشى ەلدىڭ اۋماعىنا باسىپ كىرۋ ماقساتىندا قوسىمشا رەسۋرستار تاپقانىن اتاپ ءوتتى. سوندىقتان، ءازىربايجان دەلەگاتسياسى «ارمەنيا باسشىلىعىنىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىققا بلوكادانىڭ اپاتتى سالدارى تۋرالى ۇندەۋى – جالعان» دەپ مالىمدەدى. ارمەنيانىڭ بلوكاداسى ەكونوميكاعا ايتارلىقتاي زيان كەلتىرمەيتىنىن مويىنداۋ كەرەك، سوندىقتان، ونى باسىپ الىنعان اۋماقتان ءازىربايجاننان كەتۋگە ءماجبۇر ەتۋ ماقساتىندا قىسىم تۇتقاسى رەتىندە پايدالانىلدى.
قورىتىندى. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ قاراباق ماسەلەسى تۋرالى اقپاراتتى قامتيتىن قۇجاتتارىن زەرتتەۋ 1992 جىلى ءازىربايجاننىڭ نەگىزىنەن حالىقارالىق فورۋمدار مەن حالىقارالىق ۇيىمدار ارقىلى اۋماقتىق داۋدى شەشۋگە تىرىسقانىن كورسەتتى. الايدا، ءازىربايجاننىڭ شەكارالاس اۋماقتارىنىڭ جاۋلانۋىنا قاراماستان، حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە جاۋاپتى بولىپ سانالاتىن باستى ورگان – بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى – تەك فاكتىلەردى جيناپ، بەيبىت كەلىسىمگە قول جەتكىزۋ جولدارىن زەرتتەيتىن ميسسياسىن اتتاندىرۋمەن عانا شەكتەلدى. ارمەنيانىڭ ءازىربايجان اۋماقتارىن باسىپ الۋىنا قاتىستى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ماردىمسىز ارەكەتى، ىلگەرىدەگى جىلدارى ارمەنيانىڭ بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى توراعالارىنىڭ ماسەلەنى بەيبىت جولمەن شەشۋگە شاقىرۋلارىنا نازار اۋدارماي، كورشى ەلدىڭ اۋماقتارىن جاۋلاپ الۋىن ۇدەتتى. ءازىربايجاننان ايىرماشىلىعى، ارمەنيا اسكەري كۇشىنە سەنىم ارتىپ، جاۋلاپ الىنعان تەرريتوريالاردى نىعايتۋ ماقساتىندا، حالىقارالىق فورۋمدار مەن حالىقارالىق ۇيىمداردى كەلىسسوزدەردى سوزۋ ءۇشىن پايدالاندى.
1992-1993 جىلدار ارالىعىندا ءازىربايجاننىڭ ەكى پرەزيدەنتى – اياز مۋتاليبوۆ پەن ابۋلفاز ەلچيبەيدىڭ اۋىسۋى سالدارىنان السىرەگەنىن ايتىپ وتكەن ءجون. مۇنداي جاعدايدا، ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا اسكەري وپەراتسيالاردى جوسپارلاۋدى ايتپاعاندا، ارميا مەن قوعامدى ءبىر ادامنىڭ قولىندا شوعىرلاندىرۋ ۇدەرىسى قيىنعا ءتۇستى.
سول كەزدە، بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى مۇشەلەرى – اقش، ۇلىبريتانيا، قىتاي جانە فرانتسيانى بۇرىنعى كەڭەس ەلدەرىندەگى يادرولىق قارۋدى جويۋ جانە رەسەيدىڭ كسرو مۇراگەرى رەتىندەگى مارتەبەسى ءتارىزدى ماسەلەلەر كوبىرەك الاڭداتقاندىعىن ايتا كەتكەن ابزال. سوندىقتان، ءازىربايجان-ارميان نەمەسە تاجىكستانداعى ازاماتتىق سوعىس ءتارىزدى جەرگىلىكتى قاقتىعىستاردىڭ بۇۇ قك ءۇشىن ماڭىزى شامالى بولدى.
نۇرلان وسپانوۆ،
ر.ب. سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى
