بقو-دا 15 جاسار قىز شاريعات زاڭى بويىنشا، ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمدى ۇستاناتىن ازاماتپەن زاڭسىز نەكەگە تۇردى. سوڭعى جىلدارى قازاقستاندىقتار جاڭا الەۋمەتتىك سىناقتارمەن، دىندارلىقتىڭ وسۋىمەن بايلانىستى بۇرىن بەلگىسىز كەلەڭسىز قۇبىلىستارمەن بەتپە-بەت كەلىپ جاتىر. جالپى قازاقستانداعى ءدىني احۋال تۋرالى قوعامدا ءۇستىرت تۇسىنىك قالىپتاسقان. ويتكەنى ءدىن قازاقستاندىقتاردىڭ اقىل-ويىن عانا ەمەس، زايىرلى مەملەكەت ءومىرىنىڭ ءارتۇرلى سالالارىنا دا اسەر ەتىپ وتىر. ەگەر جاعداي ءدال وسىنداي قارقىنمەن دامي بەرسە، وندا كوپ ۇزاماي زايىرلى مەملەكەتتىڭ زاڭدارى ىسكە اسپاي قالماي ما؟
شاريعات جولىمەن 15 جاسار قىزبەن نەكەلەسۋ
الەم يلون ماسكتىڭ جاڭا جوبالارى، گەنەتيكتەردىڭ زەرتتەۋلەرى، عالىمداردىڭ اشقان جاڭالىقتارى، قۋاتتى لازەرلەردىڭ بولاشاعى جانە باسقا دا سەرپىندى جوبالار بۇكىل الەمدە تالقىلانۋدا. ال قازاقستاندا «سالافيتتەردىڭ» تەلەديداردى جاۋلاپ الۋىن، جاڭا مەشىتتىڭ اشىلۋىن، «ەجەلگى ادەت» بويىنشا قىزداردى ۇرلاۋدى، حيدجاب ماسەلەسىن جانە ت.ب. تالقىلاۋدا. سەبەبى ساياسي يدەولوگيا مەن عىلىمعا سەنەتىندەر از، سوندىقتان عىلىمي ماسەلەلەردىڭ ورنىنا ءدىني ىستەردى ادامدارعا تالقىلاۋعا تۋرا كەلەدى.
ءبىز 28 جىل بويى قۇرى اۋرەلەنىپ كەلدىك، ەندى تاعى دا – اۋرەلەنۋ. مۇنداي ءۇردىس 90-شى جىلدارى، ەگوۆا كۋاگەرلەرى كەزدەسۋلەرىن مەكتەپ ءماجىلىس زالىندا وتكىزگەندە تۇسىنىكتى بولدى (!). بۇل تاقىرىپ 12 جىل بۇرىن دا وزەكتى بولدى. ءدىن تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلداعىسى دا كەلدى، بىراق قۇقىق قورعاۋشىلار، «دەموكراتتار» جانە ت.س.س ونى قابىلداۋعا قارسى بولدى. بۇل قارسىلىق 2010 جىلى استانادا وتكەن ەقىۇ سامميتىنە دەيىن بولىپ، زاڭ قابىلدانعان جوق.
ەسىمدە، بەلگىلى قۇقىق قورعاۋشى ەۆگەني جوۆتيس: «تەرروريزم جوق بولسا، بىزگە زاڭ نە ءۇشىن قاجەت؟ - دەگەن بولاتىن. 2008 جىلدىڭ اياعىندا، 2009 جىلدىڭ باسىندا مەن گازەتتەردە ءدىن تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلداۋ قاجەتتىگى تۋرالى بىرقاتار ماقالالار جازدىم - 1992 جىلعى زاڭ ءداستۇرلى يسلام مەن مادەنيەتتى قولدايتىن تىم ليبەرالدى ەدى. ناتيجەسىندە زاڭ «تەرروريستىك شابۋىلداردان» كەيىن عانا كەش قابىلداندى.
ءبىزدىڭ كەزىمىزدە كەيبىر يمامدار وقۋ ورىندارىنداعى حيدجابتى قولدايتىن پەتيتسيا دايىنداپ، قول جيناۋدى ۇسىندى. يسلام ەرەجەلەرىنە سايكەس، ورانۋدىڭ ءبۇلدىرشىن قىزدار ەمەس، باليعات جاسىنا جەتكەن قىزدارعا قاتىستى ەكەندىگى تۋرالى قمدب وكىلدەرىنىڭ تۇسىندىرمەلەرى ەشكىمدى قىزىقتىرمادى.
مىنە، سوڭعى جاڭالىق تا وسى تاقىرىپقا بايلانىستى. باتىس قازاقستان وبلىسىندا 15 جاسار قىز 29 جاستاعى جىگىتكە تۇرمىسقا شىقتى. پوليتسەيلەر 16 قىرگۇيەكتە قىزدىڭ ءبورلى اۋدانىندا جوعالىپ كەتكەنىن ايتتى. كەيىن ونى ورالدان تاپتى. وندا ول شاريعات زاڭىمەن، ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمدى ۇستاناتىن ازاماتپەن زاڭسىز نەكەگە وتىرعان.
نەكە مەشىت قىزمەتكەرلەرى، يمامدار جانە كامەلەتكە تولماعان بالانىڭ زاڭدى وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىنسىز جاسالعان. سونىمەن قاتار «كۇيەۋ» جالعان نەكەمەن 2005 جىلى تۋعان كامەلەتكە تولماعان جاسوسپىرىممەن جىنىستىق قاتىناسقا تۇسكەن. كامەلەتكە تولماعان قىز پارانجا كيىپ، تۋىستارىمەن بايلانىستى ۇزبەك بولعان.
وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 122-بابى «ون التى جاسقا تولماعان اداممەن جىنىستىق قاتىناس نەمەسە سەكسۋالدىق سيپاتتاعى وزگە دە ارەكەتتەر» (بەس جىلعا دەيىنگى بوستاندىقتى شەكتەۋ تۇرىندەگى جازا نەمەسە سول مەرزىمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ) بويىنشا قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. سوندار جاستار زايىرلى مەملەكەتتىڭ زاڭدارىن بىلمەي مە نەمەسە وعان باعىنعىسى كەلمەي مە؟!
الايدا، كەيىنىرەك بەلگىلى بولعانداي، تەرگەۋ كەزىندە 15 جاسار قىزدىڭ اناسى سوت-مەديتسينالىق ساراپتامالاردان جانە باسقا بيولوگيالىق ساراپتامالاردان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقان جانە ەر ادامعا قاتىستى ەشقانداي شاعىمدانباعان. ەر ادام ەشقايدا كەتپەۋ تۋرالى قولحاتپەن بوساتىلعان. قازىرگى ۋاقىتتا قىز جامبىل وبلىسىنا ۇيىنە كەتكەن.
ەندى شاريعات زاڭدارىنىڭ جاقتاۋشىسىنىڭ (جانە باسقا دا جاقتاستارىنىڭ) بولاشاعى زايىرلى مەملەكەت سوتىنىڭ شەشىمىنە بايلانىستى. ەر ادامعا قاتىستى قىلمىستىق ءىس تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋىنا بايلانىستى توقتاتىلۋى ابدەن مۇمكىن. سوڭعى كەزدەرى مۇنداي جاعدايلار جيىلەپ كەتتى. سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ زاڭدار سەكسۋالدى سالادا تىم ليبەرال – ەلدى پەدوفيليا ماسەلەسى ۋشىعىپ تۇر.
قازىرگى كەزدە ءدىن گەندەرلىك جانە وتباسىلىق قاتىناستارعا اسەر ەتىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ يمامدار ەرلەرگە ايەلدەرىن قامشىمەن ساباپ تۇرۋعا، كىشكەنتاي قىزداردى ورامالمەن تۇمشالاپ قويۋعا، «نەكە كيۋ» ءراسىمىن رەسمي نەكە تىركەۋىنسىز-اق ورىنداۋعا رۇقسات بەردى.
يسلام ءدىنى ايەلدى كۇيەۋىنە باعىنباعان كەزىندە ۇرۋعا رۇقسات ەتەدى. كوپتەگەن مۇسىلمان ەلدەرىندە ايەلدەرگە قاتىستى تۇرمىستىق جانە جىنىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى زاڭدار جوق. قازاقستان دا وسىعان بەت بۇرا ما؟
يسلام زاڭىمەن اجىراسۋلار دا جيىلەپ كەتتى. كۇيەۋى ايەلىنە تەك «تالاق» («اجىراسۋ») ءسوزىن ايتسا، اجىراسقان ەسەپتى. ال تاستاندى وتباسى اليمەنتسىز قالادى، ويتكەنى رەسمي نەكە تىركەلمەگەن. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنداعى جاريالانىمدار بويىنشا، يمامداردىڭ وزدەرى دە مۇنداي ارەكەتتەرگە بارىپ ءجۇر. كەيبىر شەنەۋنىكتەرىمىز دە ولاردان قالىسپاۋدااتس. ءبىلىم، عىلىم، مادەنيەت جانە ادەبيەت دەڭگەيىنىڭ ايتارلىقتاي تومەندەۋى تۋرالى ايتپاي-اق قويايىق. مەملەكەت بەي-جاي قاراماسا، مۇنداي تەندەنتسيالار كۇشەيە بەرەدى.
بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى «قاسيەتتى نەكە» («باۋىرلاسۋ») ەلەمەنتتەرى قارقىن الا باستاعانىن جازدى: قىزدار راديكالدى يسلام اعىمدارىنىڭ وكىلدەرىنە تۇرمىسقا شىعىپ، سودان كەيىن كۇيەۋى «تالاعىن» ايتىپ، اجىراسىپ، دوستارىنا بەرە سالادى. وسىدان كەيىن قىز قايتا تۇرمىسقا شىعىپ، سحەما تاعى قايتالانادى. ناتيجەسىندە، قىز اكەسىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەي، دۇنيەگە بالا اكەلەدى.
مۇسىلمان قوعامىندا ايەلدى ەر اداممەن تەڭ ەمەس. مۇسىلماندىق ءداستۇر بويىنشا، ايەل كۇيەۋىنە تولىقتاي باعىنادى. ايەلدىڭ نەگىزگى ءرولى وتباسىندا، ۇرپاق وربىتۋدە جانە بالا كۇتىمى، ال ەر ادامنىڭ ءرولى وتباسىن قارجىلاي قولداۋ بولىپ تابىلادى. ەگەر ايەلدىڭ ءبىلىم، جۇمىس جانە ت.ب. ءوزىنىڭ قالاۋىن بىلدىرسە، قامقورشىسىنىڭ كەلىسىمىمەن عانا الا الادى.
سايكەسىنشە وتباسىنداعى جانە قوعامداعى ايەلدەردىڭ ورنى وزگەرۋدە. ۇزىن ماتاعا ورانعان ايەل جوعارى ءبىلىم الماۋى، ەر ادامدارمەن جۇمىس ىستەمەۋى، قوعامدىق جۇمىستارمەن، ساياساتپەن، ونەرمەن جانە ت.ب. اينالىسپاۋى كەرەك. مۇنداي يدەولوگيانىڭ ناتيجەسى – وتباسىمەن نەمەسە جالعىز-اق قازاق ايەلدەرى سيرياعا شاريعات جانە حاليفات زاڭدارىمەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن كەتىپ جاتىر.
ءدىني ماسەلەلەرگە قاتىستى باق اراسىنداعى بايقاۋ
زايىرلى مەملەكەتتە رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ تۇتقاسى ءدىني قىزمەتكەرلەرگە عانا بەرىلگەنى تاڭقالارلىق، ءدىن مادەنيەت پەن يدەولوگيانى اۋىستىرا جازدادى، ال مادەنيەت ۇيلەرى، كىتاپحانالار، مۇراجايلار جابىلىپ نەمەسە قاڭىراپ قالدى. ال ولاردىڭ ورنىنا كوپتەگەن مەشىتتەر، شىركەۋلەر مەن حرامدار اشىلدى.
سونداي-اق بىزدە بۇل تاقىرىپ بويىنشا عىلىمي زەرتتەۋلەر، اسىرەسە اناليتيكالىق سيپاتتاعى، سونىمەن قاتار ەلدەگى بولاشاق ءدىني كارتينانىڭ عىلىمي نەگىزدەلگەن بولجامدارى از. زايىرلى مەملەكەتتە دىندارلىقتىڭ ءوسۋى، ونىڭ ءبىلىم، عىلىم، مادەنيەت دەڭگەيىنە، گەندەرلىك تەڭدىككە جانە ت.ب. اسەرى زەرتتەلۋى كەرەك.
بۇل وتە وزەكتى تاقىرىپ جانە ول ءدىني تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ الدىن-الۋ جونىندەگى جۇمىستى عانا قامتىماۋى كەرەك. ءدىننىڭ قوعامدىق ءومىردىڭ ءارتۇرلى سالالارىنا اسەرى تۋرالى زەرتتەۋلەر قاجەت. بۇندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ماڭىزدى ءرول اتقارادى.
2017 جىلدان باستاپ الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى اراسىندا ءدىن سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا جارىستار وتكىزە باستادى. بۇل دەر كەزىندە باستاعلعان جانە قاجەتتى جۇمىس. ال بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جۇرگىزىلەتىن اعارتۋ جۇمىستارى ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن-الۋ مەن كۇرەسۋدە ماڭىزدى جانە ءتيىمدى كومەك بولىپ تابىلادى.
بيىلعى جىلى «قوعامدىق دامۋ ورتالىعى» قوعامدىق قورى (اتقارۋشى ديرەكتورى ءبىرجان قازتۇرعانوۆ، قوعاممەن بايلانىس جونىندەگى مەنەدجەر بەيبىت تۇراباەۆ) جۋرناليستەر مەن باق اراسىندا ءدىني ماسەلەلەر بويىنشا 2020 جىلدىڭ 21 ءساۋىرى مەن 21 قازانى ارالىعىندا بايقاۋ وتكىزدى. كونكۋرس الماتى قالاسى قوعامدىق دامۋ دەپارتامەنتىنىڭ مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىسى اياسىندا ءوتتى.
بايقاۋعا ورىس جانە قازاق تىلدەرىندە بارلىعى 200-دەن استام ماتەريال ۇسىنىلدى. ۇسىنىلعان جۇمىستار وزەكتى ماسەلەلەردى ءبولىپ كورسەتەدى: ءدىني زاڭناما نورمالارىن ءتۇسىندىرۋ، كونفەسسياارالىق كەلىسىم مەن توزىمدىلىك، دەسترۋكتيۆتى تەندەنتسيالاردىڭ ىقپال ەتۋ قاۋپى، ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ جانە كۇرەسۋ جانە ت.ب.
ماراپاتتاۋ ءراسىمى 5 قاراشادا «Kazzhol Park Almaty» قوناق ۇيىندە، ەمبى زالىندا ءوتتى. بۇل شارانى الماتى قالاسى ءدىن ىستەرى باسقارماسى مەن «قوعامدىق دامۋ ورتالىعى» قوعامدىق قورى ۇيىمداستىردى. بايقاۋعا الماتىدا جۇمىس ىستەيتىن جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق باق-تىڭ جۋرناليستەرى، عىلىمي ساراپشىلار، تاۋەلسىز پۋبليتسيستەر مەن بلوگەرلەر قاتىستى. قازىلار القاسى بارلىق وتىنىمدەردى قاراپ، جاريالانعان نوميناتسيالار بويىنشا جەتى جەڭىمپازدى انىقتادى:
- انۋاربەك ءومىر «ۇزدىك تەلەۆيزيالىق جانر» نوميناتسياسى بويىنشا.
- نۇرەكەشوۆ ەركەبۇلان «مەرزىمدى باسىلىمدارداعى قازاق تىلىندەگى ۇزدىك پۋبليتسيستيكالىق ماقالا» نوميناتسياسى بويىنشا.
- ەلدەسوۆ داستان «مەرزىمدى باسىلىمدارداعى ورىس تىلىندەگى ۇزدىك پۋبليتسيستيكالىق ماقالا» نوميناتسياسى بويىنشا.
- «ينتەرنەت-رەسۋرستاعى قازاق تىلىندەگى ۇزدىك ماقالا» نوميناتسياسى بويىنشا ادىلەت مۇساحاەۆ.
- «ينفورمبيۋرو» اقپاراتتىق اگەنتتىگى «ينتەرنەت-رەسۋرستاعى ورىس تىلىندەگى ۇزدىك ماقالا» نوميناتسياسى بويىنشا.
- ساتىبەكوۆ جانىبەك «ينتەرنەتتەگى ۇزدىك ۆيدەو» نوميناتسياسى بويىنشا.
- «ەڭ بەلسەندى بلوگەر» نوميناتسياسى بويىنشا بەرىكباەۆ ەلنار.
ءىس-شاراعا الماتى قالاسى ءدىن ىستەرى باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ەرعالي كوشەكە مەن ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-ءنىڭ ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى اينۇر قۇرماناليەۆا قاتىسىپ، بايقاۋ جەڭىمپازدارىنا باعالى سىيلىقتار تابىس ەتكەن
بايقاۋدى ۇيىمداستىرۋشىلار قاتىسقاندارى ءۇشىن العىس ءبىلدىرىپ، باق پەن بلوگەرلەردىڭ ءدىن سالاسىنداعى اعارتۋشىلىق جۇمىستارىنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. ولاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا، سونداي-اق ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن-الۋعا جانە ونىمەن كۇرەسۋگە ۇلكەن ۇلەس بولىپ تابىلادى.
ۇزدىك ماتەريالداردىڭ اۆتورلارى قۇرمەت گراموتالارىمەن جانە Axis سپورتتىق ۆەلوسيپەدتەرىمەن ماراپاتتالدى. سونداي-اق، ون ىنتالاندىرۋ سىيلىعى بەرىلدى.
دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدارعا قارسى ارەكەت
بىزدەگى ءدىننىڭ ءماز ەمەس ەكەندىگى تۋرالى مىناداي دەرەك بار: كۇن سايىن 20-40 قوڭىراۋ «114 جەدەل جەلىسىنە» كەلىپ تۇسەدى. دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ ىقپالىنا تۇسكەن نەمەسە ءدىني سيپاتتاعى پروبلەمالاردىڭ سالدارىنان ومىرلىك قيىن جاعدايعا تاپ بولعان قازاقستاندىقتارعا كومەك كورسەتۋ ءۇشىن "114 جەدەل جەلىسى" جوباسى ىسكە قوسىلدى. «114 جەدەل جەلىسى» – بۇل تەگىن كولل-ورتالىق جانە چات-سايت، ول بارلىق نيەت بىلدىرۋشىلەرگە ءدىن تۋرالى كەز كەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا كەڭەس بەرەدى، سونداي-اق زارداپ شەككەندەر ءۇشىن پسيحولوگيالىق جانە قۇقىقتىق كومەك ۇسىنادى.
وكىنىشكە وراي، 2019 جىلدىڭ جەلتوقسانىنان باستاپ اعىمداعى جىلدىڭ تامىزىنا دەيىن جەلىدە ەشكىم قىزمەت كورسەتكەن جوق. تامىزدان باستاپ جوبانى «Social Development Center» قوعامدىق قورى قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن «ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋ ورتالىعى» كەاق مەملەكەتتىك گرانتى اياسىندا جۇزەگە اسىرۋدا.
سەنىم تەلەفونىنىڭ بارلىق وپەراتورلارى بىلىكتى ءدىنتانۋشىلار بولىپ تابىلادى جانە دىنگە قاتىستى بارلىق سۇراقتارعا كاسىبي تۇردە جاۋاپ بەرە الادى. ەگەر ماسەلە بەلگىلى ءبىر ماماندى قاجەت ەتسە، وپەراتور ماسەلەنىڭ سيپاتىن انىقتاپ، ءوتىنىش بەرۋشىنى تەولوگپەن، پسيحولوگپەن نەمەسە ادۆوكاتپەن بايلانىستىرادى.
كونسۋلتاتسيانى تاجىريبەلى ماماندار جۇرگىزەدى، ونىڭ ىشىندە تانىمال پسيحولوگ، قر پسيحولوگتار مەن پسيحوتەراپەۆتەر قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەسى – لولا شاكيموۆا، «جۋسان» ارنايى وپەراتسياسىنا قاتىسۋشى، تەولوگ – اسلانبەك تىنىشتىقوۆ; زاڭگەر، PhD دوكتور – سەرىكحان ادىلعازى، سونداي-اق ءدىنتانۋ جانە يسلامتانۋ سالاسىنداعى ساراپشىلار، وڭالتۋ ورتالىقتارىنىڭ تەولوگتارى بار.
شىنىندا دا، دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار قوعامدىق قاۋىپسىزدىككە، نەكە جانە وتباسى ينستيتۋتىنا، ادامنىڭ فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق دەنساۋلىعىنا قاۋىپ توندىرەدى. باق پەن قوعامنىڭ مىندەتى – بۇل قاۋىپكە قارسى تۇرۋ.
قر تەرروريزمگە قارسى ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە، 2019 جىلدىڭ سوڭىنداعى جاعداي بويىنشا قازاقستاندا دەسترۋكتيۆتى ءدىني يدەولوگيانىڭ 20 مىڭنان استام ءىزباسارلارى ءومىر سۇرگەن.
قازىر «تازا» يسلام زايىرلى مەملەكەتتىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى مەن مەكتەپتەرىنە دەيىن ەندى. «اراب» يسلامىنىڭ ەرەجەلەرىن ۇستاناتىن وقىتۋشىلار، اراب حيدجابىنىڭ، سالافيتتەردىڭ كوپتەگەن قورعاۋشىلارى پايدا بولدى، «شاريعات زاڭدارى بويىنشا سولاي بولۋى ءتيىس» دەگەن سوزدەر جيىرەك ەستىلەدى.
ءدىني سالادا ادامزاتتىڭ ايتارلىقتاي تاجىريبەسى جيناقتالعان. ءتىپتى، دالانىڭ وزىندە دە از ەمەس. قر-نىڭ وسى سالاداعى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ نەگىزى دە بارشاعا ءمالىم: شەتەلدىك نانىمدار مەن ميسسيونەرلەردىڭ يمپورتى ەمەس، ءداستۇرلى رۋحاني مادەنيەتتى دامىتۋ، دىننەن بولىنگەن ءبىلىمدى، عىلىمدى، يدەولوگيا مەن مادەنيەتتى دامىتۋ، سونداي-اق راديكالدى ەمەس «دالا» يسلامىن قولداۋ.
اۆتور: داستان ەلدەسوۆ
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
